Уйылға районы
Уйылға районы (рус. Увельский район) — Рәсәйҙә, Силәбе өлкәһенең көнсығыш-көньяҡтағы район.
| |||
Ил | |||
---|---|---|---|
Статус |
Муниципаль районы | ||
Урынлашҡан урыны | |||
Берләштерә |
10 | ||
Административ үҙәк |
Уйылға ҡасабаһы | ||
Барлыҡҡа килеүе | |||
Халҡы (2016) |
↘23 877[1] (0.68 %, 22 урын) | ||
Тығыҙлығы |
9,05 кеше/км² | ||
Майҙаны |
2330 км² (22 урын) | ||
Уйылға районы на карте | |||
Ваҡыт бүлкәте |
MSK+2 (UTC+6) | ||
Автомобиль номерҙары коды |
74, 174 | ||
Рәсми сайты | |||
Үҙәге — Уйылға ҡасабаһы[2][3].
Район исеме Уйылға йылғаһының исеменән килә[4]. Уйылға Уйға ҡоя. Уйылға башҡорт теленән ингән гидроним.
Географияһы
Уйылға районы Троицк, Сыбаркүл, Эткүл, Пласт һәм Октябрьск райондары менән сиктәш. Майҙаны — 2330,2 км², ауыл хужалығы ерҙәре — 157,8 мең га.
Тарихы
Беренсе урыҫ тораҡ пункттары районда XVIII быуатта барлыҡҡа килгән. 1748 йылда беренсе тораҡ пункт — Кичигино станицаһына нигеҙ һалына (хәҙерге Кичигино ауылы).
1749 йылда Нижнеувельская станицаһы барлыҡҡа килә (хәҙерге Южноуральск ҡалаһы). 1758—1959 йылдарҙа Хомутининская һәм Дуванкульская станицаларына нигеҙ һалына.
XIX быуат башында районға Курск, Тамбов, Пенза һәм башҡа губернияларҙан крәҫтиәндәрҙе күсерәләр.
Этимологияһы
Район үҙәге булып торған Уйылды ҡасабаһы атамаһын Уйылды йылғаһынан алған. Ә йылғаның атамаһы тураһында Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән географ, топонимист Н. И. Шувалов үҙенең «От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь» тигән һүҙлегендә тураһында ошоларҙы яҙа:
Вопрос о происхождении топонима не получил окончательного решения. В источниках ХVIII в. река встречается как Увель, Увел, Увельга, Увелга, Уелга, Увелка, Уелка, Уеиель. Приведенные примеры позволяют рассматривать происхождение топонима с разных сторон. Одно, как сложение двух татаро-башкирских слов, где елка, елька соответствует видоизмененному слову елга, йылга — «река», а второе слову уй, уйыл, уел — «низменность», «долина». Поэтому исходный прообраз топонима представляется в форме Уййылга, Уйелга, в приблизительном значении «река, текущая по низменности», где неустойчивый звук «й», возможно, был заменен в русском языке устойчивым «в».[14]. |
.
Шулай уҡ Николай Шувалов атаманың ниндәйҙер ырыу бүленешенән килеп сығыу ихтималын да яҙа.
Уй һүҙенең аңлатмаһын 2 томлыҡ «Башҡорт теленең һүҙлеге» былай тип бирә: Уй — һуҙылып киткән түбән ер, уйһыу; уяҙ[15] Ихтимал, атама йылға һүҙенә уй тигән, уның бер сифатын белдергән һүҙ ҡушып яһалғандыр.
Ҡоролошо
№ | Муниципаль берекмә | Үҙәк | Ауылдар һаны |
Халыҡ (2002), кеше |
---|---|---|---|---|
1 | Каменское ауыл биләмәһе | Каменский ауылы | 5 | 3 440 |
2 | Кичигинское ауыл биләмәһе | Кичигино ауылы | 4 | 4 804 |
3 | Красносельское ауыл биләмәһе | Красносельское ауылы | 3 | 2 121 |
4 | Мордвиновское ауыл биләмәһе | Мордвиновка | 1 | 634 |
5 | Петровское ауыл биләмәһе | Петровское ауылы | 7 | 2 024 |
6 | Половинское ауыл биләмәһе | Половинка | 5 | 1 955 |
7 | Рождественское ауыл биләмәһе | Рождественка ауылы | 4 | 2 443 |
8 | Уйылға ауыл биләмәһе | Уйылға ҡасабаһы | 4 | 11 293 |
9 | Хомутининское ауыл биләмәһе | Хомутинино ауылы | 2 | 1 668 |
10 | Хуторское ауыл биләмәһе | Хуторка ауылы | 6 | 1 783 |
Иҫкәрмәләр
- Предварительная численность постоянного населения городских округов и муниципальных районов Челябинской области на 1 января 2016 года . Дата обращения: 22 февраль 2016. Архивировано 22 февраль 2016 года.
- увельский, увелька
- увельский посёлок (село)
- Район исеме Уйылға (Увелька) йылғаһының исеменән килә
- Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более . Архивировано 3 февраль 2012 года.
- Численность постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Челябинской области на 1 января 2005-2016 гг. (численность населения 2004-2010 гг. пересчитана от итогов ВПН-2010) . Дата обращения: 8 апрель 2016. Архивировано 8 апрель 2016 года.
- Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года . Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
- Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11 . Челябинскстат. Дата обращения: 13 февраль 2014. Архивировано 13 февраль 2014 года.
- Численность постоянного населения Челябинской области в разрезе муниципальных образований на 1 января 2012 года . Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
- Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года . Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) . Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года . Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
- Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года . Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- Шувалов Н. И. Беликуль // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 2-се том, 460-сы бит