Рсай

Рсай
	Рсай
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Рсай ауыл Советы (Илеш районы)[1]
Административ-территориаль берәмек	Рсай ауыл Советы (Илеш районы)
Халыҡ һаны	894 кеше (2017)[2]
Почта индексы	452263

Рсай (рус. Рсаево) — Башҡортостан Республикаһының Илеш районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 926 кеше булған[3]. Почта индексы — 452263, ОКАТО коды — 80230860001.

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Рысай

Тарихы

Ҡыр-Йылан улусының Лаяшты түбәһенә ҡараған Рсай ауылы Баҙы йылғаһы үҙәнендә урышлашҡан. Ауылға нигеҙҙе Йылан улусы общинаһының әүҙем ағзаһы Ырыҫ Тәмәйев һалған, тип фаразлана. Ул йыш ҡына милек буйынса бәхәсле эштәрҙе тикшергән ваҡытта үтескә аҡса биреп тороусы ла һәм аралашсы булараҡ та сығыш яһай. 1782 йылда аҫаба башҡорттар 50 йылға, йылына һәр ихатанан 10-ар тин түләү шарты менән, дәүләт крәҫтиәндәре сословиеһына ҡараған, яңыраҡ суҡындырылған сыуаштарҙы үҙ ерҙәренә индерә[4].

Бөтә Рәсәй рәүиздәре мәғлүмәттәре: 1795 йылда ауылда 170 кеше, 1816 й. - 250, 1834 й. - 380, 1858 й. - 595, 1870 й. - 692, 1917 йылда 1905 кешенең йәшәүе теркәлә[4].

1843 йылда 328 башҡортҡа 720 бот ужым һәм 1664 бот яҙғы иген сәселә. Берәү 8 бот катуф сәсә. Ауылда 4 тирмән була (1870 г.)[4].

Мәсет янында балаларҙы уҡытыу өсөн «училище» эшләй.

Рядовой Мәғәҙән Әбделлкәримов (1787 йылда тыуған) 1812 йылғы Ватан һуғышында 5-се Башҡорт полкы составында һуғышҡаны өсөн көмөш миҙал менән бүләкләнә. Уның улдары: Мөхәмәтлатиф, Мөхәмәтвәли[4].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	1856	847	1009	45,6	54,4
1959 йыл 15 ғинуар	1282	555	727	43,3	56,7
1970 йыл 15 ғинуар	1241	580	661	46,7	53,3
1979 йыл 17 ғинуар	1099	501	598	45,6	54,4
1989 йыл 12 ғинуар	918	418	500	45,5	54,5
2002 йыл 9 октябрь	928	452	476	48,7	51,3
2010 йыл 14 октябрь	926	435	491	47,0	53,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

Район үҙәгенә тиклем (Үрге Йәркәй): 11 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 97 км

Билдәле шәхестәре

Зарипов Салауат Закир улы (1947—16.06.2019), урман хужалығы инженеры. 1974 йылдан Дүртөйлө урман хужалығының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1997—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының «Лесцентр» дәүләт унитар предприятиеһының Дүртөйлө филиалы директоры. Урмансыларҙың 5-се Бөтә Рәсәй съезы делегаты (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы (2005).
Нуретдинов Наил Әбүзәр улы (11.03.1963–01.02.1982) — Афған һуғышында батырҙарса һәләк булған яугир.
Саҡаев Йәлил Хәнәфи улы (1.12.1958), спортсы, тренер, шашка буйынса Ишембай олимпия резервы мәктәбе директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1996) һәм иң яҡшы тренеры (2000).
Харрасов Рәшит Мирхәҙи улы (1949) — партия органдары хеҙмәткәре.
Мәғдән Әбделкәримов (1787—?) — хәрби хеҙмәткәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтарында ҡатнашыусы.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 2 апрель 2022)
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 2 апрель 2022)

Һылтанмалар

Рсай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 2 апрель 2022)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[_4cb9c30caf9b3c65-1] ОКТМО (урыҫ)

[_82b70e9e576c89d3-2] ttps://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar

[3] Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)

[Рсай-4] Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 11 декабрь 2019)