Ер ҡабығы
Ер ҡабығы́ — Ерҙең тышҡы ҡаты (ҡабығы, литосфераның өҫкө өлөшө[1]. Тышҡы яҡтан Ер ҡабығының күп өлөшө гидросфера менән ҡапланған, ә бәләкәйерәк өлөшө - атмосфера йоғонтоһо аҫтында.
| Ер ҡабығы | |
 | |
| Ҡайҙа өйрәнелә | геогнозия[d], геология һәм стратиграфия[d] |
|---|---|
Ер ҡабығынан аҫтараҡ мантияһы урынлашҡан, ул составы һәм физик үҙенсәлектәре менән айырыла - тығыҙыраҡ, башлыса ауыр ирей торған элементтарҙан тора. Мантия һәм ҡабығын "Мохоровичич сиге" айырып тора, ошо урында сейсмик тулҡындар тиҙлеге ҡырҡа арта.
Ер ҡабығы структураһы буйынса ер төркөмөндәге планеталарҙың күпселегенә оҡшаш, Меркурий ғына башҡа. Бынан тыш, булған ер ҡабығына оҡшаш тип Айҙа һәм гигант планеталарҙың юлдаштарында бар. Ерҙе уникаль иткән сифаттар - ҡабығының ике төрө: континенталь һәм океан аҫты ҡабыҡтары бар. Ер ҡабығына даими хәрәкәт хас: горизонталь хәрәкәт итеп тора һәм тирбәлә.
Ер ҡабығының күп өлөшө базальттан тора. Массаһы 2,8·1019 тонна (шуларҙан 21 % — океан аҫтында һәм 79 % — континентта). Ер ҡабығы Ерҙең массаһының 0,473 % тәшкил итә.
Континенталь ҡабығының составы
Ер ҡабығында элементтар сағыштырмаса ҙур түгел. Ер ҡабығы массаһының яртыһы самаһына кислород тура килә, 25 % — кремний. Барлығы 18 элемент: O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, H, Ti, C, Cl, P, S, N, Mn, F, Ba — ер ҡабығының 99,8 процентын тәшкил итә (аҫтағы таблица).
| Элемент | Рәт һаны | Йөкмәткеһе, масса % | Моляр масса | Йөкмәткеһе, матдәләр % |
|---|---|---|---|---|
| Кислород | 8 | 49,13 | 16 | 53,52 |
| Кремний | 14 | 26,0 | 28,1 | 16,13 |
| Алюминий | 13 | 7,45 | 27 | 4,81 |
| Тимер | 26 | 4,2 | 55,8 | 1,31 |
| Кальций | 20 | 3,25 | 40,1 | 1,41 |
| Натрий | 11 | 2,4 | 23 | 1,82 |
| Калий | 19 | 2,35 | 39,1 | 1,05 |
| Магний | 12 | 2,35 | 34,3 | 1,19 |
| Водород | 1 | 1,00 | 1 | 17,43 |
| Титан | 22 | 0,61 | 47,9 | 0,222 |
| Углерод | 6 | 0,35 | 12 | 0,508 |
| Хлор | 17 | 0,2 | 35,5 | 0,098 |
| Фосфор | 15 | 0,125 | 31,0 | 0,070 |
| Көкөрт | 16 | 0,1 | 32,1 | 0,054 |
| Марганец | 25 | 0,1 | 54,9 | 0,032 |
| Фтор | 9 | 0,08 | 19,0 | 0,073 |
| Барий | 56 | 0,05 | 137,3 | 0,006 |
| Азот | 7 | 0,04 | 14,0 | 0,050 |
| Башҡалар | — | ~0,2 | — | — |
Иҫкәрмәләр
- Земная кора / Люстих Е. Н. // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Химия цемента и вяжущих веществ: Учеб. пособие / Н. А. Андреева; СПбГСУ. — СПб., 2011. — 67 с.
- Определитель минералов / Т. Б. Здорик; — М., 1978. — 325 с.
Һылтанмалар
- Содержание химических элементов в земной коре 2018 йыл 6 август архивланған.