Боғорослан өйәҙе

Өйәҙгә Ҡазан губернаһының көньяҡ‑көнсығыш өлөшө инә. 1796 йылда бөтөрөлә. 1804 йылда Ырымбур губернаһы составында яңынан тергеҙелә (өйәҙгә бөтөрөлгән Сергиевск өйәҙе инә), 1851 йылдаң алып Һамар губернаһына ҡарай. Административ уҙәге — Боғорослан ҡалаһы. Боғоросланда, Кинәле‑Черкас биҫтәһендә, Богородский, Воскресенск, Исакли, Покровка, Сергиевка, Сосновка, Баклановка, Петровка аа. йәрминкәләр үткәрелә. XIX быуат 2‑се яртыһында өйәҙ аша Һамар—Златоуст тимер юлының бер өлөшө (Кинәле—Черкас биҫтәһенән алып Абдулла ауылы тиклем) үтә. Өйәҙ 1920 йылда бөтөрөлә, уның территорияһы Ырымбур губернаһы составына инә.

XVIII быуат аҙағында төньяҡта Бөгөлмә өйәҙе, көнсығышта Бәләбәй өйәҙе, көньяҡта Быҙаулыҡ өйәҙе һәм Ырымбур өйәҙе, көнбайышта Сергиевск өйәҙе менән сиктәш була. Майҙаны 19 425 км² (1897).

XVIII быуат аҙағында — 78543 кеше (шул иҫәптән башҡорттар 582), 1897 йылда — 405994 (башҡорттар — 9501, мордвалар — 80262, сыуаштар — 34832, татарҙар — 28627, типтәрҙәр — 4110, урыҫтар — 234562 һәм башҡа), 1920 — 669,4 мең кеше. XIX быуат аҙағында өйәҙҙә 376941 крәҫтиән иҫәпләнә, мещандар — 25146, дворяндар — 932, сауҙагәрҙәр — 265 һәм башҡа; мосолмандар — 44837, православие динендәгеләр — 358955 (шул иҫәптән 10556 старообрядсы) һәм башҡалар. 1803 йылда өйәҙ 12‑се башҡорт кантонына инә. 1811 йылда өйәҙҙә 250 торама пункт һәм 1 ҡәлғә була. XIX быуат уртаһында башҡорттарҙың төп өлөшө Баҡай, Ҡамышлы, Ҡарамалы‑Ҡотлой, Йүкәле тау, Түбәнге Ермаков, Түбәнге Усман һәм башҡа торама пункттарҙа йәшәй.

Халыҡтың төп кәсебе игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ була. Баҡсасылыҡ, тәмәке үҫтереү киң тарала. XX быуатта башында ауыл хужалығы халыҡтың 78,7%‑ы мәшғүл була. Балауыҙ иретеү, һабын ҡайнатыу, сөгөлдөр эшкәртеү, 10 йылҡысылыҡ, 2 шарап, 2 шарап ҡыуыу заводы эшләй.

• Егоров П. В., Әбйәлилова Г. Т. Боғорослан өйәҙе // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.