Аллаһ

Ғәрәп теле фәнендә Аллаһ һүҙе әл-Илаһ тигәндән килеп сыҡҡан тип һанайҙӘр, йәғни яңғыҙлыҡ исем артикле әл менән илаһ (إلٰهٌ ilah) ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән. Ул йәһүд телендәге Элоһим, арамейса Элаһ, сүриәсә Алаһ һәм аккадса Эл тигән һүҙҙәр менән тамырҙаш[1].

Шул уҡ ваҡытта мосолман ғөләмәләренең ҡайһы берҙәре «Аллаһ» — яңғыҙлыҡ исем, бер ниндәй семантик тамыры юҡ тип һанай (ғәйре мүштәҡ)[2].

«Аллаһ» һүҙе мосолмандарҙың барлыҡ дини китаптарында, политеизмды кире ҡағыуҙың бер дәлиле булараҡ, һәр саҡ берлектә ҡулланыла.

Аллаһ бер, Мөхәммәт ﷺ уның Рәсүле тип шәһәҙәт әйтеп, Ислам ҡабул итәләр.

Ислам традицияһында Аллаһы Тәғәләнең атрибут исемдәре бар тип һанала. Бөтә был исемдәр Аллаһы тәғәләнең Үҙе яралтҡан донъяла белдерелгән сифаттарын һүрәтләй.

Аллаһының гүзәл исемдәре бар. Шулар менән Уға доға ҡылығыҙ, Уның исемдәрен боҙоусыларҙы ҡалдырығыҙ. Улар эшләгән эштәренең язаһын алыр! Әл-Әғрәф 7:180

Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ бер хәҙисендә: «Аллаһы Тәғәләнең 99 күркәм исем сифаттары бар, шул исемдәрҙе әйтеп доға ҡылығыҙ, ул исемдәр араһында шундай исем йәшерелгән, әгәр бәндә уны зекер итеп доға ҡылһа, теләге һис шикһеҙ ҡабул булыр», — тип әйтелә. Был исемдәр Исми Әғҙам доғаһында килтерелә [3]

Аллаһы Тәғәләнең барлығын, берлеген танып, Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙе ﷺ уның Рәсүле ﷺ тип таныусылар - мосолмандар. Улар Ислам диненең дөрөҫлөгөнә инана.

Ислам (ғәрәпсә الإسلام — Аллаһы тәғәләгә инаныу, тоғролоҡ. Ул донъя диндәре һанында; донъялағы киң таралған ибраһими диндәрҙең береһе[4]; Мөхәммәт Пәйғәмбәр тарафынан нигеҙләнгән дин[5]; Ислам дине Мөхәммәт Пәйғәмбәргә (570—632) иңгән Ҡөрьән китабы аша ҡанунлаштырылған [6]. Аллаһы Тәғәләнең, Пәйғәмбәре Мөхәммәт ﷺ аша кешеләргә ебәргән һуңғы илаһи дине. Аллаһы тәғәлә Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ аша кешеләргә Ҡөрьәнде иңдергән.

Исламдың дин ғилеме Аҡыдаға ярашлы, Ҡөрьән — Аллаһы Тәғәләнең Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ﷺ Ябраил фәрештә аша туранан-тура мөрәжәғәт итеүе. Ҡөрьән Ислам диненең нигеҙен тәшкил итә. Һәм мосолмандар уны — Аллаһы Тәғәлә һүҙе тип ҡабул итә. Иман —иғтиҡад тейешле ғәмәлдәр, кешеләр өсөн кәрәкле өгөт-нәсихәттәр Ҡөрьән-Шәрифтә әйтелә.[7]. Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ﷺ иңгән «Аллаһының изге һүҙе» Ҡөрьән китабының нигеҙен тәшкил итә. Был китап 114 сүрәнән, һәр сүрә төрлө күләмле аяттарҙан тора.

Был һүҙҙең ғәрәп телендә яҙылышы: 1. әлиф 2. хәмзә вәсил 3. ләм 4.ләм 5. шәддә 6. юлдан өҫкө әлиф 7. һа (ғәрәп алфавитында 26-сы хәреф)

Бисмилләһир-рахманир-рахим 1. Әйт: «Ул — бер яңғыҙ булыусы Аллаһ, 2. Аллаһ -мәңгелек, 3. Ул тыуҙырманы һәм тыуҙырылманы, 4. һәм бер кем дә Уға тиңдәш булманы!» Әл-Ихлас 112:1—4

.

Ислам дине — ул Аллаһы Тәғәләгә генә табыныу һәм Уға тиңдәш - ширк тотмау. Аллаһы Тәғәләгә тиңдәш тотмау, тимәк, Унан башҡа бер кемде лә илаһ тип танымау тигәнде аңлата. Мосолман кешеһе тик Аллаһы тәғәләгә генә ғибәҙәт ҡылырға тейеш. Ғибәҙәт ҡылыу, тимәк, Аллаһы Тәғәләнең ҡушҡан әмерҙәренә буйһоноп, Ул тыйған нәмәләрҙән тыйылыу һәм Аллаһы Тәғәлә ҡушҡандарын үтәү тигәнде аңлата.[7]. Аллаһ тигән һүҙҙең шундай бер үҙенсәлеге бар: Аллаһ менән берәү ҙә Уны уртаҡлаша алмай, Аллаһы тәғәләнән башҡаға был исемдең бер кемгә лә бирелеүе мөмкин түгел. Шуның өсөн дә Ҡөрьән Кәрим Уның исеме менән башлана. Мосолман бары тик Уға ғына ғибәҙәт ҡылырға һәм Унан ғына ярҙам һорарға, Уның ғына ризалығын алыр өсөн тырышырға тейеш.

Аллаһы тәғәләнең бер исеме Әл-Ҡәһәр Был һүҙ "ҡәһәр һуҡһын, ҡәһәр төшкөрө" кеүек ғибәрәләр рәүешендә телебеҙгә инеп ҡалған. Юҡ итеүсе, һәләк итеүсе тигәнде аңлата. Аллаһ теләгән ваҡытта яралтҡандарын шул уҡ ваҡытта юҡ итә лә ала. Теләһә, тәүбә итмәгән гонаһтарҙы ла юҡ итә ала. Тарихтың төрлө дәүерҙәрендә йәшәгән төрлө-төрлө милләттәр тураһында ла мәғлүмәттәр бар. Әгәр Аллаһ был сифатын йыш ҡулланһа, ер йөҙөндә бик аҙ кеше ҡалыр ине. Ләкин Ул Рахим исеме менән мәрхәмәт итә. Аллаһ Ғәҙел, Уның хөкөмө ғәҙел. Кешеләр ҙә ғәҙеллек менән хөкөм итерҙәр, ләкин төрлө сәбәптәр арҡаһында һәр ваҡыт ғәҙеллекте тәьмин итә алмаҫтар. Аллаһы Тәғәлә иһә һәр ваҡыт ғәҙел, тоғро хөкөм итә.

Һәр кеше ҡылғанына ҡарап йә ожмах йәннәт менән бүләкләнер, йә гонаһтары өсөн тамуҡҡа (йәһәннәмгә) эләгер. Аллаһы Тәғәлә Рәхимле, гонаһлыларға, залимдарға, юлдан яҙыусыларға яза бирергә ашыҡмаҫ, гонаһтарын төҙәтергә ваҡыт бирер [7].

Аллаһы Тәғәлә яралтҡан мөғжизәләрҙең береһе - ул Ҡөрьән Кәрим[7].

Аллаһ Тәғәләнең атрибуттар бар. Мәҫәлән, Ҡөрьәндәң һәм хәҙистәрҙән килде Аллаһтың ике Ҡул бар (48 сүрәһе, 10 аят).

Беҙҙең күҙ алдыбыҙҙа торған кеше ҡулы менән яһалған һәр нәмәнең үҙ оҫтаһы - авторы бар.

Шуның шикелле, ер, ерҙәге үләндәр, урмандар, тауҙар, диңгеҙҙәр, йылғалар, күлдәр, шишмәләр, күк, күктәге ҡояш, ай вә йондоҙҙар ҙа үҙлектәренән генә булмағандар.

Ерҙәге инсандар, хайуандар, ҡош-ҡорттар ҙа үҙ-үҙҙәренән генә барлыҡҡа килмәгәндәр. Уларҙы ла яһаусы, икенсе төрлө әйтһәк, яралтыусы бар. Ул — Аллаһы тәғәләлер.

Аллаһы тәғәлә бер: Уға оҡшаш, Уға тиң һис бер нәмә, һис бер кем юҡ. Ул һәр нәмәнән олуғ, һәр нәмәнән өҫтөн. Ул һәр ваҡыт булған, һәр ваҡыт бар, һәр ваҡыт буласаҡ. Уға һис бер ваҡыт бөтөү юҡ.

Ул һәр нәмәне белә, һәр нәмәне күрә. Ул бығаса булған нәмәләрҙе лә, булып торган нәмәләрҙе лә, буласаҡ нәмәләрҙе лә белә. Уға йәшерен һис бер нәмә юҡ. Бәндәләрҙең күңелдәрендәге серҙәргә хәтле уға йәшерен түгел, билдәле.

Аллаһы тәғәләнең һәр нәмәгә көсө етә. Ул ни теләһә, шул була. Уның ҡөҙрәтенән килмәгән бер нәмә лә юҡ. Уның ҡөҙрәтенең ни дәрәжәлә киң булыуын белеү өсөн ошо донъяны иҫкә төшөрөү ҙә етә. Ул бит уны юҡтан бар ҡылған. Уның бөтөүен теләһә, ул шунда уҡ бөтәсәк тә.

Аллаһы тәғәлә бәндәләренә ғәйәт дәрәжәлә мәрхәмәтле. Уның рәхмәтенең иге-сиге юҡ.

Уның рәхмәтенең ни дәрәжәлә киң булыуын белеү өсөн ошо беҙгә биргән ниғмәттәрен иҫкә төшөрөү ҙә етә. Ер йөҙөндәге бөтә нәмәне ул беҙҙең файҙабыҙ өсөн яратҡан, шуларҙан файҙаланырға беҙгә ирек ҡуйған.

Аллаһы тәғәләнең рәхмәте бик киң булған кеүек, хөкөмө лә бик тоғро, бик ғәҙел: ул үҙенең ниғмәттәренә шөкөрана ҡылып, тәғәт вә ғибәҙәт ҡылған, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөгән кешеләргә киләсәктә лә, әхирәт көнөндә лә сикһеҙ ниғмәттәр бирәсәк.

Ләкин ниғмәттәренә шөкөрана ҡылмаған, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөмәгән кешеләргә әхирәттә ғазап та бирәсәк. Ул тоғро хөкөмө, ғәҙеллеге собәпле шулай итә.

Шулай булғас, Аллаһы тәғәләнең донъяла беҙгә биргән ниғмәттәренә шөкөрана ҡылып, дин һәм шәриғәт ҡушҡанса йөрөп, әхирәттә лә рәхәтлеккә, йәннәт нигмәттәренә ирешергә тырышырға тейеш. Аллаһы тәғәләнең беҙгә биргән олуғ ниғмәттәрен онотоп, уға шөкөрана ҡылмайынса, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөмәйенсә, әхирәт көндә бәхетһеҙлеккә осрауҙан, йәһәннәм ғазабына дусар булыуҙан һаҡланырға кәрәк[8]

• Ислам нигеҙҙәре. /Төҙөүсе, инеш һүҙ авторы Ф. Р. Хоҙайғолов. — Өфө : Китап, 2016. — 144 бит. ISBN 978-5-295-06400-5
• Бикбулат С. Дин дәрестәре: Ғәрәп яҙмаһындағы татарса текстан тәрж. — Өфө: Китап, 1996. — 80 бит. JSBN 5-295-01833-4
• Был биттең сығанағы: