گرمی
گئرمی (قراشهر) اردبیل اوستانینین شهرلرین‌دن بیری‌دیر. بۇ شهر گرمی بؤلگه‌سینین مرکزی‌دیر. گئرمی اردبیل اوستانینین قوزئیین‌ده و موغان دوزو'ندا یئرلشیب‌دیر. بۇ شهر 39 درجه و بیر دیقه قوزئی ائنلم‌لرین‌ده و 48 درجه و 3 دیقه و 35 ثانییه دوغو بویلام‌لارین‌دا یئرله‌شیب‌دیر. گئرمی‌نین 900 متر آزاد دنیزلردن اوجالیغی واردیر. بۇ شهر اردبیل شهریله 120 کیلومتر، بیله‌سووار شهریله 53 کیلومتر، موغان‌شهر شهریله 98 کیلومتر، تبریز شهریله 320 کیلومتر و تهران شهریله 733 کیلومتر فاصیله‌سی واردیر [2]
Germi
گرمي | |
|---|---|
City | |
 Germi | |
  Germi | |
| موختصاتلار: 39°01′17″N 48°04′48″E | |
| دونیا اؤلکه‌لری‌نین لیستی |  ایران |
| ایران اوستانلاری | اردبیل اوستانی |
| ایران بؤلگه‌لری | گرمی بؤلگه‌سی |
| بؤلوم (اؤلکه بؤلمه‌لری) | گئرمی بؤلگه‌سینین مرکزی بؤلومو |
| جمعیت (2016 Census) | |
| • جمع | ۲۸٬۹۶۷ [1] |
| ساعات قورشاغی | یوتی‌سی +3:30 (ایرانین رسمی ساعاتی) |
| • یای (DST) | یوتی‌سی +4:30 (ایرانین رسمی ساعاتی) |
| |
گئرمی شهری‌نین سیماسینی ایکی یئره بولمک اولار: هامار و داغلیق بولوم‌لری. داغلیق بولومو عومومییت‌له شهرین اسکی محله‌لرین‌دن تشکیل تاپیب‌دیر. "قالاباشی"، "سرچیشمه"، "عابباسییه" و "قاراخان‌داغی" محلله‌لری بۇ بولوم‌ده یئرله‌شیب‌لر. شهرین جوما مسجیدی و اصلی بازاری‌دا داغلیق بولومون‌ده یئرله‌شیب‌دیر. هامار بولوموده عومومییت‌له 1357اینجی ایل‌دن سوْنرا مسکون‌لاشیب‌دیر. "هیلال‌احمر" و "ائبیش‌آوا" محلله‌لری بۇ بولوم‌ده یئرله‌شیب‌لر.[2]
ایران ایسلام اینقیلابی‌نین ایلک گون‌لرین‌ده -سئید محمدکاظیم شریعتمدارینین ماجراسین‌دا- گئرمی شهرین‌ده‌ده قاریشیق‌لیق اوْلوب‌دور. بۇ قاریشیق‌لیق سوْنون‌دا گئرمی‌نین خالقی بوتون دوولتی ایداره‌لری‌نین کونترولونو -او جومله‌دن محبسین کونترولونو - ال‌لرینه کئچیردیب‌لر. اونلار محبس‌ده اوْلان‌لاری آزاد ائدیب، یئرلرین گئرمی‌نین اینقیلاب گاردی‌نین عوضولرين محبسه سالیب‌لار.[3][4]
آد
گئرمی شهری‌نین آدی باره‌ده بیر نئچه نظر مووجوددور. بعضی‌لر بۇ شهری بیر سیرا طایفالار -او جومله‌دن "چم گئرمی" و "گئرامی" طایفالارینا- ایلگی‌لندیریرلر. بعضی یازی‌چی‌لاردا بۇ نظری ایره‌لی سورورلر کی گئرمی‌نین آدی ایکی بولوم‌دن تشکیل تاپیب‌دیر: "گئر" + "می".
بون‌لارین هر بیری‌سی‌نین معناسین آراش‌دیرماق‌لا، گئرمی‌نین معناسین آنلاماق مۆمکون اولار. "گئر" قاورامی بعضی قایناق‌لاردا "ائو" معناسین‌دا ایشله‌نیب.[5] "می" قاورامی‌دا "گوی سل یاسالار" آنلامین‌دادیر.[6] بۇ اساس‌دا گئرمی آدی‌نین معناسی "گوی سل یاسالارین ائوی" اوْلور [2].
اهالی
ديل و دین
گئرمی شهری‌نین خالقی‌نین دیل‌لری آذربایجان تورکجه‌سی و مذهب‌لری‌ده اون‌ایکی ایمامی شیعهدیر.[2] بۇ شهرین
نوفوس سایی‌لاری
گئرمی شهری 1335اینجی ایل‌ده 550 ائولی و 3٬039 نفر نۆفوس ، 1345اینجی ایل‌ده 877 ائو و 4٬594 نفر نۆفوس ، 1355اینجی ایل‌ده 1٬307 ائو و 7٬538 نفر نۆفوس ، 1365اینجی ایل‌ده 3٬295 ائو و 19٬946 نفر نۆفوس و 1375اینجی ایل‌ده 4٬948 ائو و 28٬166 نفر نۆفوس و واریمیش.[2][7] نۆفوس و 1385اینجی ایل‌ده ۲۸٬۳۴۸ نفریمیش کی بۇ باخیم‌دان اردبیل، موغان‌شهر، خییاو و خالخال شهرلرین‌دن سوْنرا، اردبیل اوستانینین بئش‌اینجی ان نۆفوس لو شهری ساییلیر.[7]
تاریخی اثرلر
قالاباشی
گئرمی اساساً بیر قالا باشین‌دا یئرله‌ش‌میش‌دیر؛ لاکین شهر بویودوگجه اطراف یئرلرده‌ده اینسان‌لار ساکین اوْلموش‌لار. گئرمی‌نین ایچین‌ده یئر‌لشن قالا خالق آراسین‌دا "قالاباشی" آدیله تانیلیر؛ یعنی بۇ بولوم‌ده تیکیلن ائولره قالاباشی ائولری دئییلیر. لاکین بوگون گئرمی شهری بویودوگونه گوره، باشقا محلله‌لرین آدلاری بۇ شهرین محلله‌لرینه آرتیب‌دیر.
قیزقالاسی
گئرمی‌نین تخمیناً 30 کیلومتر قوزئیین‌ده -بیله‌سووار یولون‌دا- اینجیل‌لی آدیله مشهور اوْلان کندین یاخین‌لیغین‌دا "قیزقالاسی" آدین‌دا بیر معروف قالا واردیر. بۇ قالانین اثری هله‌ده اوزونو قالین دیوارلاریله گوسترمک‌ده‌دیر. عئین‌حال‌دا گئرمی‌نین دوغوسون‌دا و موران منطقه‌سینده "سالالا" آدلی کندده چوْخ اسکی دونم‌لره عایید اوْلان بیر تپه وار کی ایندییه قدر بۇ قالادان چوخ‌لو یئرآلتی شئی‌لر اوزه چیخیب‌دیرلار.
برزند
آدلارینی چکدیییمیز اسکی اثرلردن علاوه، گئرمی‌نین باتی‌سین‌دا -تاریخ‌ده آدی مشهور اوْلان و آذربایجان قهرمانی- بابک خوررم‌دینین علئیهینه ساواشان خلیفه‌نین اوردو باش‌چی‌سی افشینین تانیل‌میش "برزند" قالاسی یئرله‌شیب‌دیر. بۇ قالا ایندی‌ده برزند آدینی ساخلاییب‌دیر.
مدنیّت
"او اولماسین بۇ اولسون" بسته‌کار اوزئیر حاجی به‌ی‌لی‌نین اثری 1335اینجی گونش ایلین‌ده گئرمی‌نین خواجه نصیرالددین اوخولون‌دا صحنه‌یه چیخیب‌دیر.[8] محمود دست‌پیش (واله‌بابا) اثرین موقددمه‌سینده بۇ باره‌ده بئله یازیر:
بو اثر 1335 شمسی‌ده گئرمی قصبه‌سینده (ایندی‌کی موغان مرکزی) ایمکاناتین اولماماغینا رغما، گئجه-گوندوز چالیشیب همکارلاریم (معللیم‌لر)، شاگیردلر، ذوق‌لو کسبه و یئرلی اهالی‌نین ایستیقبالی اوزره قصبه‌نین تکجه مدرسه‌سی اوْلان (دبستان خواجه‌نصیر)ین راهرووون‌دا صحنه‌یه گتیردیم. شاگیردلرین میزلرین‌دن صحنه دوزه‌لت‌دیک، خئیرخواه آدام‌لارین کومک‌ایله صحنه پرده‌سی و اویونچولارین پالتاری حاضیرلاندی، صحنه‌نین جیلوه‌سی اۆچون ساده دئکور اوز الیم‌له دوزه‌لت‌دیم، ماشین باتری‌سین‌دان ایستیفاده ائدیب، صحنه پروژئکتور ایشیقی سال‌دیق (او زامان برق یوخودو) و ساده گرامافون‌لا موسیقی سس‌له‌ندیردیک. تصافن گئرمی‌ده آقای یحیا آدین‌دا بیر نفر تارزن واری‌دی. نماییش‌نامه‌نین هاوالارین اوخویوب، اونا اویرت‌دیم. اوچ آی تلاش‌دان سوْنرا حاضرلیغیمیزی ائعلان ائت‌دیم، بلیت‌لری ال‌ایله یازیب دوزلت‌دیک، خالق ایستیقبال ائله‌دی، بلیت‌لرین گلیرین‌دن پرده و پالتارلارین خرجی چیخ‌دی. نماییش‌نامه‌ده اوزوم، مشهدی عیباد، آقای پرویز شکوری (معللیم)، گول‌ناز، آقای عیسا کففاشی (معللیم)، قوچو عسگر، آقای موسلوم داننده (معللیم)، حسن به‌ی، آقای آزاد زاریع (شاگیرد)، صنم، کسبه‌لردن بورکچو عظیم حاممال، خان‌اوغلان سرور و باشقا نئچه نفر کی آدلاری یادیم‌دا دئییل، نماییش‌ده اوْلان شخصییت‌لرین رول‌لارین‌دا صحنه‌یه چیخ‌دیق. بۇ نماییش‌نامه دورد دفعه تکرار اوْلدو؛ ائله‌کی جناب سرهنگ موستشاری (مرزبان)، آقای حبیبی (بخشدار)، آقای رببانی (رئیس فرهنگ، ایندی‌کی آموزش و پروریش) طرف‌لرین‌دن تشویق اول‌دوم. بورادا لازیم گورورم رحمت‌لیک آقای محمدحوسئین نئعمتی‌دن (کربلای داداش) کی نماییش‌نامه‌نین متنین تزه‌دن کاغاذا کوچوردوب، سوفلورلوگ ائله‌دی و هابئله باشقا کومک‌لرینه گوره یاد ائله‌یم. آللاه اونا و ساییر آدام‌لار کی همکارلیق‌لاری واردی، رحمت ائله‌سین. بۇ خاطیره‌لر کئچ‌میش گون‌لرین واراق‌لارینا تاپیشیریل‌دی.
قایناق‌لار
- Statistical Center of Iran > Home.
- پژوهشی در جغرافیای مغان، سید محمد ابراهیمی، انتشارات نیک اموز، 1385
- شکل‌گیری هویت جمعی در آذربایجان ایران، برندا شیفر، ترجمه: آیدین رحیمی، ناشر: اولوس، 1385، صص 21 و 22.
- مرزها و برادری؛ ایران و چالش هویت آذربایجانی، نویسنده: براندا شیفر، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، ناشر: اولوس، ص 117.
- چای‌لی، 1382، ص 213.
- نیایش، 1382، ص 88.
- ایرانین آمار مرکزی، 1385اینجی ایلی‌نین نوفوس سایی‌سی.
- او اولماسین بۇ اولسون، به کوشش محمود دست‌پیش (واله‌بابا)، ناشر: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر، چاپ اول، 1388.
