واتیکان

واتیکان باغیمسیز دؤولت-شهر و روم پاپی‌نین اقامتگاهی یئرلَشن روم کاتولیک کیلیساسی‌نین مرکزیدیر.[1] باشچی‌سی پاپ‌ دیر. واتیکان شهر-دؤولتی‌نین یارانماسی ۷ ژوئن ۱۹۲۹-جو ایل‌ده امضالانمیش لاتِران آندلاشماسی ایله باغلی‌دیر. ایتالیا حکومتی ایله امضالانان «لاتران باریشی» نا اساساً، باشکندی روم شهری‌نین مونته-واتیکانو آدلانان بؤلومونده واتیکان دؤولتی یارانیب.

مساحتی ۴۴ هکتار، اهالی‌سی ایسه جمعی ۱۰۰۰ نفره یاخین اوْلان واتیکان دونیانین ان کیچیک دؤولتی ساییلیر. باشکندی واتیکان شهری‌دیر. واتیکان بوتون دؤولت آتریبوتلارینا یییه‌دیر، دونیانین اکثر اؤلکه‌لری ایله دیپلوماتیک ایلگی‌لر ساخلاییر. بمت‌نین اویه‌سی اولمایان یالنیز اوروپا دوولتی‌دیر.

واتیکان مونارشی (سلطنت) اولسادا، حاکیمیت ارثی کاراکتر داشیمیر. یعنی دؤولت، کاردینال‌لار طرفیندن سئچیلمیش شخص، روم اوسقوف باشچیلیق ائدیر. واتیکان ۱۳۴ نفرلیک سوئیس نظامی نیرولاری طرفیندن قورونور (۲۰۰۵-جی ایلین سونوندا اوْلان بیلگی‌لره گؤره).

تاریخ

واتیکان موزه‌سی

جغرافیا

واتیکان نقشه‌سی

گؤرونتولر

قایناقلار

Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook: Europa

اوروپا باشکندلری
ایستیقلالسیز و تانینمایان و یا قیسماً تانینان دؤولتلرین باشکندلری ایتالیک فونت ایله گوستریلیبدیر.
باتی	آمستردام،هولند^۱ آندورا لاولا،آندورا برن،سوئیس بروکسل،بلژیک^۲ دوقلاس،مان آداسی دوبلین،ایرلند لندن،بؤیوک بریتانیا لوکزامبورق،لوکزامبورق پاریس،فرانسه سن هلیه،جرسی سن پتر پورت،قوئرنسی
قوزئی	کوپنهاق،دانمارک هلینسکی،فنلاند لانقیربین،سوالبارد(نروژ) ماریهام،الند آدالاری (فنلاند) نوک،قرینلند الونکین‌بین،یان ماین(نوروژ) اسلو،نوروژ ریکیاویک،ایسلند ایستوکهولم،سوئد توشهاون،فارو آدالاری(دانکمارک)
اورتا	برلین،آلمان براتیسلاو،ایسلوواکی بوداپست،مجاریستان لیوبلیانا،ایسلوونی پراقا،چک فادوتس،لیختن ایشتاین وین،اوتریش ورشو،لهیستان
گونئی	آنکارا،تورکیه^۳ آتن،یونان بلقراد،صربیستان بوخارست،رومانی جبل الطارق،جبل الطارق ليسبون،پورتوقال مادرید،ایسپانیا موناکو،موناکو نیکوزیا،قیبریس ^۴ لفکوشا،قوزئی قیبریس^۴و۵ پودقوریتسا،مونتینیقرو پریشتینا،کوزووو^۵ روم،ایتالیا سان مارینو،سان مارینو سارایوو،بوسنی و هرزقووین اسکوپیه،شومالی مقدونیه صوفیه،بولغاریستان تیرانا،آلبانی والتا،مالت واتیکان،واتیکان شهری زاقرب،کروواسی
دوغو	آستانا،قازاخیستان^۳ باکی،آذربایجان جومهوریتی^۳ کیشیناو،مولداوی کیئف،اوکراین مینسک،بلاروس موسکو،روسیه^۳ ریقا،لتونی خان‌کندی،داغلیق قاراباغ^۴و۵ سوخومی،آبخازیا^۳و۵ تالین،ایستونی تیفلیس،گورجیستان^۳ تیراسپل،ترانسنیستریا^۵ تسخینوالی،جنوبی اوستیا^۳و۵ ویلنیوس،لیتوانی ایروان،ائرمنیستان^۴

اوروپانین اؤلکه‌لری و آسیلیلیقلاری

دؤولت حوکومتی

محدود تانینماسی
اولان دؤولتلر

آسیلی
توپراقلار

دانمارک

فارو آدالاری^۳
- دانمار شاهلیغینین موختار اؤلکه‌سی

بیرلشمیش شاهلیق

آکراتاری و داکیلیا^۲ جبل الطارق (بریتانیا خاریجی تورپاقلاری)
تاجدان آسیلیلیقلار	قرنزی آلدرنی قوئرنسی سارک جرسی مان آداسی

داخیلی
حاکیمیتلیگین
خوصوصی ساحه‌لری

فنلاند	آلند (۱۹۲۱-جی ایل آلند کونوانسیونونا تابع اولان موختار منطقه)
نوروژ	سوالبار (سوالبارد مۆقاویله‌سینه تابع اولمایان اَراضی)
بیرلشمیش شاهلیق	اینگیلیس ایسکاتلند ولز شومالی ایرلند (بریتانییا-ایرلند سازیشینه تابع اولان بیرلشمیش شاهلیق اؤلکه‌سی)

^۱ اوروپا ایله باشقا قاره آراسینداکی شرطی سرحدی اَحاطه ائدیر.
^۲ مدنی، سیاسی و تاریخی سببلره گؤره اوروپالی ساییلیر، لاکین جوغرافی جهتدن غربی آسیادادیر.
^۳ اوروپانین یاخینلیغینداکی اوقیانوس آدالاری، قاره قروپوندا دیئرلشمه‌سه‌لر ده، عادتن قاره ایله قروپلاشدیریلیر.

بؤلمه
اوروپا پوْرتالی

۱۰۰۰ مقاله
آکتور و مدللر	سارا برنارد چارلی چاپلین مارلنه دیتریش مریلین مونرو
رساملار و معمارلار	لوکوربوزیه سالوادور دالی آلبرشت دورر وینسنت وان قوق فرانسیسکو قویا کاتسوشیکا هوکوسای فریدا کاهلو لئوناردو داوینچی هانری ماتیس میکل‌آنژ پابلو پیکاسو رافائل رمبرانت پیتر پائول روبنز معمار سینان دیگو ولاسکس اندی وارهول فرانک لوید رایت
یازیچیلار، دراماتورقلار و شاعیرلر	ابونواس هانس کریستیان آندرسن ماتسوئو باشو خورخه لوئیس بورخس لرد بایرون میقل د سروانتس جفری چاسر آنتون چخوف دانته آلیگیری چارلز دیکنز فیودور داستایفسکی گابریل گارسیا مارکز یوهان ولفقانق فون قؤته حافیظ شیرازی هومر ویکتور هوقو جئیمز جویس فرانتس کافکا کالیداس لی‌پو نجیب محفوظ مولیر اووید مارسل پروست الکساندر پوشکین ویلیام شکسپیر سوفوکلس رابیندرانات تاقور لئو تولستوی مارک تواین ویرژیل
بسته‌کارلار و موسیقیچیلر	لویی آرمسترانق یوهان سباستیان باخ بیتلز لودويک بتهوون هئکتور بئرلیوز یوهانس برامس رولینق استونز Johannes Brahms فرئدریک شوپن آنتونین دورژاک گئورگ فردریک هندل گوستاو مالئر جیمی هندریکس وولفقانق آمادئوس موتسارت ادیت پیاف Giacomo Puccini الویس پریسلی Franz Schubert Igor Stravinsky Pyotr Ilyich Tchaikovsky ام کلثوم (شارکیچی) Giuseppe Verdi Antonio Vivaldi ولادیمیر ویسوتسکی Richard Wagner Edqar Varez Olivye de Messian آلتی‌لیق Georges Auric Lui Dyurey Artur Onegger Darius Miyo Francis Poulenc Jermena Tayeferr
تدقیقاتچیلار و سیاحلار	روآل آموندسن نیل آرمسترانق ژاک کارتی کریستوف کولومب جئیمز کوک ارنان کورتز یوری قاقارین واسکو دا قاما ابن بطوطه فرنان ماژلان مارکو پولو Zheng He
عالیملر، اختیارچیلار، ریاضیاتچیلار	ارشمیدوس ابن سینا تیم برنرز لی نیکلاس کوپرنیک ماریا کوری چارلز داروین توماس ادیسون آلبرت انیشتین اقلیدس لئونارد اویلر مایکل فارادی انریکو فرمی فیبونانچی هنری فورد ژوزف فوریه Galen قالیلئو قالیله یوهان فردریک قاوس یوهان گوتنبرگ جیمز ژول یوهانس کپلر خوارزمی قوتفرید لایبنیتس کارل لینه جیمز کلرک ماکسول دمیتری مندلیف آیزاک نیوتون لویی پاستور ماکس پلانک ارنست رادرفورد اروین شرودینگر نیکولا تسلا آلن تورینق جیمز وات
فیلسوفلار و انسانچیلار	ارسطو کونفوسیوس سیمون دو بوار Chanakya نوآم چامسکی رنه دکارت زیقموند فروید Georg Wilhelm Friedrich Hegel ابن خلدون ایمانوئل کانت John Maynard Keynes لائو زی John Locke Niccolò Machiavelli کارل مارکس فردریک نیچه افلاطون ژان ژاک روسو ژان پول سارتر Sima Qian آدام اسمیت Socrates ولتر ماکس وبر Ludwig Wittgenstein Zhu Xi
سیاسی اؤندرلر	اکبر شاه ایسکندر آشوکا مصطفی کمال آتاتورک آقوستوس David Ben-Gurion اوتو فون بیسمارک سیمون بولیوار ناپلئون بوناپارت ژولیوس سزار بؤیوک کارل وینستون چرچیل بیرینجی کونستانتین ایکینجی کوروش شارل دو قول بیرینجی الیزابت (بریتانیا) ماهاتما قاندی چنگیزخان ارنستو چه قوارا آدولف هیتلر Joan of Arc مارتین لوتر کینگ ولادیمیر لنین آبراهام لینکلون اوْن‌دؤردونجو لوئی Rosa Luxemburg نلسون ماندلا Mao Zedong Jawaharlal Nehru Kwame Nkrumah بیرینجی پتر چین شی هوانق فرانکلین دلانو روزولت صلاح الدین ایوبی ايستالین بیرینجی سلیمان Sun Yat-sen امیر تئیمور عمر بن خطاب جورج واشینقتون
دین آداملاری	ابراهیم پئیغمبر Thomas Aquinas Augustine of Hippo بودا ابوالحمید الغزالی عیسی پئیغمبر مارتین لوتر موسی پئیغمبر محمد پولوس
فلسفه	فلسفه گؤزللیک دیالکتیک سایکولوژی Epistemology فمینیزم ایستک آزادلیغی بیلیک منطیق ایدراک گئرچک‌لیک حقیقت داورانیش دۇیغو سئوگی پیسکولوژی دوشونجه
دین	الله میتولوژی دۆنیاگؤروشو فلسفه‌لری آتئیزم فوندامنتالیزم ماتریالیزم مونوتئیزم پولیتئیزم روح دین بودیزم مسیحیت کاتولیک کونفسیوسچیلیک هیندوئیزم شیوا ایسلام شیعه جاینیزم یهودیلیک سیکچیلیک تائوئیزم زردوشتلوک عیرفان مکتبلری صوفیچیلیک یوقا ذن
توپلوم	جامیعه تمدون تحصیل عائیله اوشاق کیشی ائولیلیک قادین
سیاست	سیاست آنارشیسم کولونیزم کومونیزم موحافیزکارلیق دموکراسی دیکتاتورلوق دیپلوماسی فاشیزم کوره‌سله‌لشمه حؤکومت ایدئولوژی ایستعمار لیبرالیزم مارکسیزم حؤکمدارلیق میلتچیلیک جومهوریت سوسیالیزم دؤولت حیزب تبلیغات تروریزم
آلیش-وئریش، حوقوق	ایقتیصاد سرمایه کاپیتالیزم ارز یورو یئن دولار صنایع پول وئرگی حوقوق کونوانسیون
اۇلوسلارآراسی تشکیلاتلار	آفریقا ایتیفاقی عرب بیرلیگی آسه‌آن باغیمسیز دؤولتلر بیرلیگی میلتلر بیرلیگی اوروپا بیرلیگی قیزیل آی ناتو نوبل جاییزه‌سی اوپک بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی International Court of Justice اولوسلارآراسی پول صندوقو یونسکو دونیا اینسان حاقلاری بیان‌نامه‌سی دونیا ساغلیق تشکیلاتی دونیا بانکی دونیا تیجارت تشکیلاتی
دیل و ادبیات	دیل دیللر: عرب دیلی بنقال دیلی چین دیلی اینگیلیس دیلی ایسپرانتو فرانسه دیلی آلمان دیلی یونان دیلی عبرانی دیلی هیندی ژاپون دیلی لاتین دیلی فارس دیلی روس دیلی سانسکریت ایسپانیا دیلی تامیل دیلی تورک دیلی دیلچیلیک قرامر سؤز آد فعل الیفبا عرب الیفباسی چین یازی‌سی کیریل الیفباسی یونان الیفباسی Hangul لاتین الیفباسی حرف ساوادلیلیق یازی ادبیات نثر بدیعی ادبیات مین بیر گئجه رومان قیرمیزی ائو یوخوسو Gendzi haqqında povest شعر گیل قمیش داستانی ایلیاد ماهاباراتا شاهنامه
آسترونومی	آسترونومی گزگنچه بؤیوک پارتلاییش قارا دلیک قویروقلو اولدوز قالاکسی سامان یولو ایشیق ایلی آی گزگن یئر موشتری مریخ عطارد نپتون زحل اورانوس زهره گونش سيستمی اولدوز گونش Universe
بیولوژی و آناتومی	جانلی بیلیم Bioloji materiallar دی‌ان‌ای آنزیم پروتئین Botany اؤلوم اینتیحار ائکولوژی Endangered species Domestication یاشاییش Bioloji sistematika Species Metabolism هضم سیستمی فوتوسینتز Respiratory system Evolution اوره‌مه (تکثیر) حامیله‌لیک Gender آناتومی سلول قان دؤورانی قان اورک Endokrin sistemi هضم یولو اینسانین یوغون باغیرساغی اینسانین نازیک باغیرساغی قارا جیگر اؤرتوک سیستمی قادین دؤشو دری Muscle عصب سیستمی بئیین دویغو قولاق بورون گؤز Reproduktiv sistem اینسانین تنفوس سیستمی آغ جیگرلر ایسکلت Medicine Zərərli vərdişlər Altshaymer Xəstəliyi سرطان Cholera آنفولانزا Dentistry Disability Korluq Hearing loss اسکیزوفرنی مریضلیق (نوخوشلوق) دواء آزیترومایسین متوکلوپرامید متوکاربامول سفیکسیم دیفن هیدرامین آلپرازولام سیپروفلوکساسین دکسترومتورفان مترونیدازول کلیدینیوم سی کلونازپام مترونیدازول کلیدینیوم سی فلوکستین اتانول نیکوتین Nicotiana tabacum ساغلام‌لیق باش آغری‌سی Myocardial infarction مالاریا Pis qidalanma Obesity Pandemic آنتی‌بیوتیک‌ Benzilpenisillin Pneumonia Poliomyelitis Sexually transmitted infection ایدز Stroke Tuberculosis دیابت ویروس آنفولانزا Chickenpox
اورقانیزم	جانلی‌لار حئیوان بوغوم‌آیاق‌لیلار حشراتلار قاریشقا آری کپنک هؤرومچکیمی‌لر خوْردالیلار سۇدا-قۇرودا یاشایانلار قۇیروقسوزلار قوش تویوق Columba (genus) بالیقلار کوسه ممه‌لیلر دوه پیشیک اینک ایت فیل آت قويون آسلان دونوزلار پریماتلار اینسان Cetacea سوروننلر دایناسور ایلانلار آرکیا باکتری گؤبلکلر بیتکی چیچک Ağac Protist
شیمی	شیمی بیوکیمیا بیلشیک تورشو Base (chemistry) Salt (chemistry) کیمیاسال المنت لر کیمیاسال المنت‌لر تابلوسو آلومینیوم کربون پاخیٛر قیزیل هلیوم هیدروژن دمیر نئون نیتروژن/آزوت اوکسیژن گۆمۆش اؤزوی کیمیا الکول کاربوهیدروژئن Hormone Lipid مولکول
ایقلیم و ژئولوژی	اوچقون ایقلیم النینو قلوبال ایستیلشمه زلزله ژئولوژی معدن مادّه‌سی آلماس Plate tectonics Dağ süxuru طبیعی فاجیعه سونامی یانارداغ هاوا بولود داشقین یاغیش قار BM-30 Smerch Tropical cyclone کولک
فیزیک	فیزیک ایومه آتوم انرژی انرژی‌نین ساخلانماسی قانونو الکترو مغناطیس موجو قیزیل آلتی ایشیقی بنؤشه‌یی اوستو ایشیغی ایشیق رنگ کلاسیک مکانیک قووت Classical electromagnetism مغناطیس مئیدانی یئر چکیمی Length (disambiguation) دمیرقاپان Mass (disambiguation) Metal Khachardzan Nuclear fission State of matter Gas مایع پلاسما برک جیسم Quantum mechanics Radioactive decay نیسبیلیک نظریه‌سی Special relativity یاری‌ایلتکن Sound Speed ایشیق سورعتی زامان ترمودینامیک Measurement Joule Kelvin کیلوگیرم لیتر متیر Newton (unit) میلتلر آراسی بیریملر سیستمی ثانیه ولت وات تقویم قریقور تقویمی عصر گون آی ساعات قورشاغی هفته ایل
ایلنجه	اویون اؤدول شطرنج Go (game) قومار تک-تکه دؤیوش کاراته جودو اولمپیک اویونلاری ایدمان یونگول ایدمانلار اوتوموبیل یاریشی بئیسبال بسکیتبال کریکت فوتبال قولف Rugby football تنیس اویونجاق
تاریخ٬ جوغرافیا	ایبتیدائی جامیعه قورولوشو داش دؤورانی تونج دؤنمی دمیر دؤنمی بین النهرین اسکی میصر قدیم یونان روم ایمپیراتورلوغو هان سولا‌له‌سی قوپتا ایمپیراتورلوغو عباسی خلافتی آیدینلانما چاغی آزتکلر بیزانس ایمپیراتورلوغو صلیب یۆروشلری روم ایمپیراتورلوغو یوز ایل‌ ساواشی اورتا عصرلر موغول ایمپیراتورلوغو مین سولا‌له‌سی عوثمانلی ایمپیراتورلوغو Reformation اوتوز ایللیک ساواش رونسانس تان سولا‌له‌سی وایکینقلر آمریکا بیرلشمیش ایالتلری وطنداش ساواشی Apartheid بریتانیا ایمپیراتورلوغو سویوق ساواش Cultural Revolution بؤیوک فرانسه اینقیلابی بؤیوک بؤحران هولوکاست صنایع اینقیلابی نازی آلمان Meiji period اوکتوبر اینقیلابی تزین سولا‌له‌سی ورسای باریش مۆقاویله‌سی ویتنام ساواشی بیرینجی دونیا ساواشی ایکینجی دونیا ساواشی
جوغرافیا	باشکند شهر بؤلگه صحرا قوزئی قوطبو اوقیانوس یاغیش مئشه‌سی چای دنیز گونئی قوطبو
بؤلگه‌لر٬ قارّه‌لر	آفریقا جنوبی قوطب آسیا اوروپا اورتا شرق قوزئی آمریکا اوقیانوسیه گونئی آمریکا
اؤلکه‌لر	افغانیستان الجزاییر آرژانتین اوتریش اوسترالیا بنقلادش برزیل بؤیوک بریتانیا کانادا چین خالق جومهوریتی کنقو دموکراتیک جومهوریتی کوبا میصر اتیوپی فرانسه آلمان یونان هیندوستان اندونزی ایران عیراق ایسراییل ایتالیا ژاپون مکزیک نوروژ نیوزیلند نیجریه پاکیستان لهیستان پورتوقال روسیه سعودی عربیستان گونئی آفریقا جومهوریتی گونئی کوره ایسکاتلند ایسپانیا سودان سوئد تانزانیا تایلند تۆرکیه اوکراین بیرلشمیش عرب امیرلیکلری آمریکا بیرلشمیش ایالتلری واتیکان ویتنام ونزوئلا
شهرلر	آمستردام آتن بغداد بانکوک پکن برلین بوقوتا بروکسل بوئنوس آیرس قاهیره کئیپ‌تاون دمشق دهلی داکا هونق کونق ایستانبول جاکارتا قلاسقو قودس کراچی کینشاسا کلکته لاقوس لوس‌آنجلس لندن مادرید مکه مکزیکو سیتی موسکو بمبئی نایروبی نیویورک پاریس ریو دو ژانیرو روم سنت پترزبورق سانپائولو سئول شانقهای سنقاپور سیدنی تهران توکیو ویئن واشینقتون
سۇلار٬ آخینلار	آمازون چایی قوزئی بۇز اوْقیانوسو آتلانتیک اوقیانوسو بالتیک دنیزی قارا دنیز کارائیب دنیزی خزر دنیزی کونقو دونای گنگ بؤیوک مرجان دیواری بؤیوک گؤللر هیند اوقیانوسو سند چایی بایکال گؤلو تانقانیکا ویکتوریا گؤلو آرالیق دنیزی میسیسیپی چایی نیجر نیل خوآن قوزئی دنیزی بؤیوک اوقیانوس پاناما کانالی راین سوئز کانالی گونئی اوقیانوسو وولقا یانقتسه
داغلار٬ چؤللر	آلپ داغلاری آند داغلاری هیمالیا داغلاری کلیمانجارو اورست داغی قایالی داغلار صحرا چؤلو

اتک‌یازی

اوروپا تاریخی
Prehistory	Paleolithic Europe Neolithic Europe Bronze Age Europe Iron Age Europe
Classical antiquity	Classical Greece روم جومهوریتی Hellenistic period روم ایمپیراتورلوغو Early Christianity Crisis of the Third Century Fall of the Western Roman Empire Late antiquity
اورتا عصرلر	Early Middle Ages Migration Period Christianization فرانک دؤولتی بیزانس ایمپیراتورلوغو بولقار ایمپراتورلوغو بیرینجی بولقار ایمپراتورلوغو ایکینجی بولقار ایمپراتورلوغو Maritime republics Viking Age Kievan Rus' مقدس روم ژرمن ایمپراتورلوغو High Middle Ages فئودالیسم صلیب یۆروشلری Mongol invasion Serbian Empire Late Middle Ages یوز ایل‌ ساواشی کالمار بیرلیگی رونسانس
Early modern	Reformation جوغرافی کشفلر Baroque اوتوز ایللیک ساواش موطلق شاهلیق عثمانلی ایمپیراتورلوغو پورتوقال ایمپیراتورلوغو ایسپانیا ایمپیراتورلوغو Early modern France لهیستان-لیتوانی بیرلیگی Swedish Empire یئددی بیرلشمیش ایالت جومهوریتی بریتانیا ایمپیراتورلوغو هابسبورق مونارشیسی روسیه ایمپیراتورلوغو آیدینلانما چاغی
Modern	Great Divergence صنایع اینقیلابی بؤیوک فرانسه اینقیلابی ناپلئون ساواشلاری Nationalism Revolutions of 1848 بیرینجی دونیا ساواشی Russian Revolution Interwar period ایکینجی دونیا ساواشی سویوق ساواش European integration
See also	Art of Europe Genetic history of Europe History of the Mediterranean region History of the European Union History of Western civilization Maritime history of Europe Military history of Europe

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.