فارس دیلی
فارس دیلی یادا فارسجا (فارسجا: فارسی) — ایران، افغانیستان و تاجیکیستان اؤلکه‌لرینده دانؽشؽلان دیل، و اؤزبکیستان اؤلکه‌سینده کیچیک بیر آزؽن‌لؽغا صاحیب اوْلان دیل، هیند آورۇپا دیل عائیله‌سینه باغلؽ بیر دیل‌دیر. هیند-آورۇپا دیل عائیله‌سی‌نین بیر قوْلۇ اوْلان هیند-ایران دیل عائیله‌سی‌نین ایران دیل‌لرینه باغلؽ‌دؽر. فارسجا و لهجه‌لری، ایران، افغانیستان و تاجیکیستاندا رسمی وضعیتی وار. سیا دۆنیا حقاییق کیتابؽنا گؤره، ۶۰ میلیونا یاخؽن آدامؽن آنادیلی فارسجادؽر و جمعاً ۱۱۰-میلیون نفر بۇ دیلده دانؽشماغؽ باشارؽر.
| فارسجا | |
|---|---|
| fārsi | |
| فارسی | |
 فارسی کلمه‌سی فارسجا یازی‌سیله (نستعلیق فونتوندا) | |
| تلفوظ | [fɒːɾˈsiː] |
| دوْغما دانیشانلار |
|
دوْغما دانیشانلار | [5] ۴۵ میلیون (۲۰۰۷)[6] – ۶۰ میلیون (۲۰۱۶) (فارس دیلی‌ایله تانیش اوْلان توپلام ۱۱۰ میلیون (۲۰۱۶))[5] |
Indo-European
| |
قاباقکی فوْرملار | |
ایستاندارد فوْرملار |
|
| لهجه‌لر |
|
| |
| رسمی وضعیت | |
رسمی دیلی |
|
| تنظیمله‌ین | |
| دیل کوْدلاری | |
| ISO 639-1 | fa |
| ISO 639-2 | per (B) fas (T) |
| ISO 639-3 | fas – inclusive codeIndividual codes: pes – ایران فارسجاسیprs – دری (افغانیستان فارسی‌سی)tgk – تاجیکجهaiq – ایماقیbhh – بوخاراییhaz – هزارگیjpr – فارسی یهودیphv – پهلوانیdeh – دهواریjdt – جهوریttt – قافقاز تاتی |
| Glottolog | fars1254 |
| Linguasphere | |
 او یئرلرکی فارسجا دانیشانلارین چوخلو سایی‌سی وار | |
 او اؤلکه‌لر کی فارس دیلی اونلاردا رسمیتی وار | |
فارسجانین لهجه‌لری
ایستاندارد فارسجانؽن اۆچ چاغداش واریانتی واردؽر:
- فارسجا: ایراندا دانؽشؽلان چاغداش فارسجا
- دریجه: افغانیستان، اؤزبکیستان و پاکیستاندا دانؽشؽلان فارسجا
- تاجیکجه: تاجیکیستان، اؤزبکیستان و روسیه ده دانیشیلان فارسجا. کیریل الیفباسؽ ایله یازؽلار.
آیرؽ‌جا ایران، افغانیستان و تاجیکیستاندا ایستاندارد فارسجانؽن بیر آز فرقلی اوْلان یئرلی لهجه‌لرده واردؽر. لاری (ایران) و دروازی (تاجیکیستان) بۇلارؽن نۆمۇنه‌سی‌دیر.
ائتنولوق، دانؽشؽل‌دؽغؽ یئرلره گؤره بئله بؤلمک اوْلار:
- باتؽ(غرب) فارسجاسؽ و یا ایران فارسجاسؽ (ایران)
- دوغۇ(شرق) فارسجاسؽ (افغانیستان)
- تاجیکجه (تاجیکیستان، اؤزبکیستان)
- آیماق (افغانیستان)
- بوخارایجه (ایسرائیل، اؤزبکیستان)
- دروازی (افغانیستان، تاجیکیستان)
- دژیدی (ایسرائیل، ایران)
- پهلوانی (سیستان اوستانی‌نین بعضی یئرلرینده و افغانیستان)
چاغداش(مۆعاصیر) ایراندا و یا سرحدلره(مرزلره) یاخؽن بعضی یئرلرده، ائتنیک قۇرۇپ‌لارؽ دانؽشدؽغؽ باغلانتؽ‌لؽ دیللر بۇلاردؽر:
- لورجا ایران‌ؽن گونئی(جنۇب) باتؽ‌سؽندا، لۇرستان و خۇزیستان اۇستان‌لارؽن‌دا
- تالؽش‌جا قوزئی(شیمال) ایران و آذربایجان‌ؽن گونئی(جنۇب) بؤلگه‌لرینده
- تاتجا شرقی آذربایجان اوستانی، زنجان ویا قزوینده. آیریجا آذربایجان ویا روسیه بعضی یئرلرینده دانیشیلیر.
- دریجه (ویا گبری)، ایرانین یزد و کرمان بؤلگه‌لرینده بعضی زردوشتیلر طرفیندن دانیشیلیر.
تاجیکلرین دانؽشدؽغؽ فارسجا، سووئت دؤنمینده آیرؽ بیر ادبیات دیلی حالینه گلمیش اوْلوب، فارسجانؽن بیر لهجه‌سی اولماسؽ قارشؽ آیرؽ بیر دیل سایؽلؽر. ایراندا و افغانیستاندا عرب-کؤکلو فارس الیفباسی ایشله‌نیرکن، تاجیکیستاندا کیریل-کؤک‌لۆ تاجیک الیفباسی ایشله‌نیلیر.
اۆچ لهجه مۆقایسه اولسا، بیر-بیری‌ندن چوْخ فرقلی اولمادؽغؽ گؤرۆلۆر. افغانیستان فارسجاسؽن‌دا، کلمه‌لر فرقلی دئییلسه‌ده، ایران فارسجاسؽن‌دا یازؽلدؽق‌لارؽ کیمی یازؽلؽرلار. تاجیک فارسجاسؽن‌دا ایسه تلفۆظ‌ده‌کی فرق‌لر یازؽیا دا گلیر.
یازی سیستمی
فارسجا ایسلام‌دان قاباق پهلوی الیفباسی ایله یازؽل‌مؽش‌دؽر. بۇگۆن ایسه ایران و افغانیستاندا عرب-کؤک‌لۆ فارس الیفباسی ایله، تاجیکیستاندا دا کیریل الیفباسی ایله یازؽلماق‌دادؽر. ۱۹۶۷ ایلینده فارسجانؽن بیرلشمیش میلتلرین رسمی اساس‌لارؽنا دایانان لاتین الیفباسؽ ایله یازؽلماسؽ ایران طرفیندن قبۇل ائدیل‌دی. آنجاق ایسلام اینقیلابی ایله برابر ۲۰۰۰-ایلینده بۇ سیستئمین تکجه یئر آدلارؽ اۆچۆن ایشله‌نیله‌جگی اعلام اوْلدۇ.[8]
فارسجادا بۇ ۳۲ حرفلر واردیر:
| ا | ب | پ | ت | ث | ج | چ | ح | خ | د | ذ | ر | ز | ژ | س | ش | ص | ض | ط | ظ | ع | غ | ف | ق | ک | گ | ل | م | ن | و | ه | ی |
فارسجا و باشقا دیللر
فارسجا باشقا ایرانی دیللر ایله طبیعی اولاراق بنزرلیک‌لری واردؽر. آشاغؽ‌داکؽ جدول‌ده، نئچه کلمه فارسجادا و دیگر ایرانی دیل‌لرده قارشؽ‌لاش‌دؽرؽلؽب‌دؽر. کلمه‌لرین تۆرکجه معناسؽ سون سۆتۇن‌دادؽر.
| فارسجا | دریجه | تاجیکجه | زازاجا | کوردجه | مازندرانجا | تۆرکجه |
|---|---|---|---|---|---|---|
| آب | Ov | Ob | Awe | Av | ئو | سو |
| یک | Yak | Yak | Yew / Ju /Jew | Yek | ات | بیر |
| شب | Şov | Şeb | Şewe | Şev(bıhêrk) | شو | گئجه |
| خواستن | Xastan | Xostan | Waştene | Xwestin/Wiştin | بخاستن | ایسته‌مک |
| ایستادن | Sitonidan | Stondan | Vindetene | Sekinîn/Rawestin | اِسائن | دورماق |
| گرفتن | Giriften | Giriften | Pé Gırewtene | Pê girtin/Zeftkirin | بَیتِن | توتوب آلماق، توتماق |
| خریدن | Xariden | Hardiden | Hérînayene | Kirîn | بخری‌ین | ساتیب آلماق، پول ایله آلماق |
| چند؟ | Çand? | Çand? | Çend? | Çend? | چَن؟ | نئچه؟ |
| کو؟ | Ku? | Ku? | Koti? | Ku/Kuder/Kuva? | کاجه؟ | هارا؟ |
| چطور؟ | Çitu? | Çitur? | Se? | Çawa/Çilo/Çer/Çitan/Çiton/Çito/Çitu/Çitol? | چِتی؟ | نئجه؟ |
ائشیک باغلانتیلار
- آریانپور سؤزلوک
- فارسجا-تورکجه سؤزلوک Archived 2010-01-24 at the Wayback Machine.
- لیسانی فارسی Archived 2012-12-21 at the Wayback Machine.
- Wikibic Archived 2010-11-25 at the Wayback Machine.
قایناقلار
- Samadi, Habibeh; Nick Perkins (2012). Martin Ball; David Crystal; Paul Fletcher (eds.). Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. p. 169. ISBN 978-1-84769-637-3.
- IRAQ. یوْخلانیلیب7 November 2014.
- Pilkington, Hilary; Yemelianova, Galina (2004). Islam in Post-Soviet Russia. Taylor & Francis. p. 27. ISBN 978-0-203-21769-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(کؤمک): "Among other indigenous peoples of Iranian origin were the Tats, the Talishes and the Kurds" - Mastyugina, Tatiana; Perepelkin, Lev (1996). An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-29315-3.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(کؤمک), p. 80: "The Iranian Peoples (Ossetians, Tajiks, Tats, Mountain Judaists)" - Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 418.
- Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
- Constitution of the Islamic Republic of Iran: Chapter II, Article 15: "The official language and script of Iran, the lingua franca of its people, is Persian. Official documents, correspondence, and texts, as well as text-books, must be in this language and script. However, the use of regional and tribal languages in the press and mass media, as well as for teaching of their literature in schools, is allowed in addition to Persian."
- http://www.eki.ee/wgrs/rom1_fa.pdf