خوی
خوی(Xoy) یا دا خوی شهری خوی بولگه‌سینین مركزی دیر. ۱۳۸۵-جی ایلینین نوفوس ساییسی اساسیندا بۇ شهرین ۱۸۱،۴۶۵ نفر [2] و ۱۳۹۰-جی ایلین نوفوس ساییسی اساسیندا ۲۲۶،۷۶۰ نفر جمیعتی واریمیش. بۇ جمعیتله خوی شهری، اورمیه شهریندن سونرا غربی آذربایجان اوستانینین ۲-جی بویوک شهری دیر.
خوی | |
|---|---|
شهر | |
  خوی | |
| موختصاتلار: 38°33′01″N 44°57′08″E | |
| اؤلکه |  ایران |
| منطقه | آذربایجان |
| اوستان | غربی آذربایجان |
| بؤلگه | خوی |
| بؤلوم | مرکزی |
| جمعیت (۲۰۱۶) | |
| • شهر | ۱۹۸٬۸۴۵[1] |
| ساعات قورشاغی | یوتی‌سی ۳:۳۰+ (ایرانین رسمی ساعاتی) |
| • یای (DST) | یوتی‌سی ۴:۳۰+ (ایرانین رسمی ساعاتی) |
خویون، تهران شهری ایله ۷۸۰ کیلومتر و تبریز شهری ایله ۱۶۵ کیلومتر آراسی واردیر. بۇ شهر تورکیه نین وان بویوک شهری ایله ۱۲۰ کیلومتر آراسی واردیر و بۇ شهره ان یاخین شهر ساییلیر.
خوی شهری ایپک یولی اوستونده یئرلشمه سببی ایله دئمک اولار آذربایجان دا ان بویوک تمدونا صاحیبیمیش و چوخلو سفرنامه یازانلار خویون آبادانلیغیندان و یاشایش وضعیتیندن یازیبلار. ایپک یولی خویون ۲۵ کیلومتر باتی قوزئی اینده(شمال غربینده)، چالدیران بولگه سینه یاخین اوْلان قوردیک دره سی نین اطرافیندان گئچیر. بۇ یولون اوستونده اوْلان دره، «ده وه اوچان» دره سی آدلاندیریلمیش دیر. بۇ دره نین چوخ اوز آشاغی اولدوغو اۆچون ده وه لر(شتر) یوکلر ایله بیرلیکده یئنرکن آز قالسین اوچوماق حالینا گلیرلردی و بۇ اوزدن بۇ دوه نی «ده وه اوچان» آدلاندیمیش لار.
سوی، دیل و دین
خوی شهرینین اهالیسی بوتونلوکده آذربایجان تورکلریندندیرلر و آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشیلار. شهرین اهالیسی دین ساریدان موسلماندیرلار و مذهب‌لری شیعه دیر.
خوی شهرین آدی
خوی شهری‌نی آدی "چوخور" دان توتولوبدور. خویلولار اوزلری بۇ شهره "خوی چوخورو" دئییرلر. بونا اساساً بۇ شهرین آدی تورکجه بیر کلیمه‌دن توتولوبدور.[3][4][5] چوخلاری غرضلی اولاراق خویون آدین ائرمنی بیر سوزجوک و یا پهلوی رژیمینه خیدمت اۆچون اونو کوردجه یه و یا پهلوی دیلینه باغلاماغا چالیشیبلار.[4] اورنک اۆچون محمد امین ریاحی خوی تاریخینده خوی شهرینین آدینی کوردجه آد کیمی گوسترمه‌گه چالیشیبدیر. بۇ یازی اساسیندا خوی شهرینین آدی کوردجه ده "دوز" سوزجوگو ایله ایلگیلیدیر، بونادا شهرین اطرافیندا دوز معدنلری‌نین اولماسین سند کیمین گتیریبلر. کورد دیلینده خِ یا دا پهلوی دیلینده ده خی سوزجوگو دوز معناسی وئریر. بۇ وجه تسمیه‌نین دوز اولماغیندا بویک شوبهه‌لر وار.[4] باشقا آراشدیریجیلارین نظرینه گوره خویون آدی قوی (قویون) لا ایلگیلیدیر.[4]
هابئله محمد امین ریاحی اورین خوی شهرین کناریندا کی داغین آدین غرضلی و غیری علمی صورتده پهلوی دیلینه ربط وئریبدیر.[4] اصلینده اورین بیر تورکجه سوزجوک اولاراق، بویوک و اژدها معناسی وئریر بۇ سوز ده دده قورقود کیتابینداندا ایشه آپاریلیبدیر.[6][7]
تاریخی
خوی شهرینین قیدمتی ۳۰۰۰ ایل و بعضی دئییشلره گوره ۷۰۰۰ ایله قاییدیر. خوی شهری جوغرافیایی قونوم و موقعیتی سببی ایله، بیر چوخ ساواشلارا شاهید اولموش و بیر چوخ حکومتین سینیرلاریندا یئر آلمیشدیر. بۇ ساواشلاردان چالدیران، بیرینجی دونیا ساواشی و روسلارین ایشغالی و جیلوولوق اولایلاری(جریانلاری) ان اونملی لریندن دیر. خوی شهری ۱۰۰ ایله یاخین عثمانلی ایمپیراتورلوغو نون سینیرلاریندا یئرلشیبدیر.
خوی شهری حمداله مستوفی و نئچه بیر تاریخچی طرفیندن ایران تورکوستانی (ترکستان ایران) آدلاندیریلیب دیر.[8] هابئله تیمور یازیر بۇ شهر ترکستان ایران آدلاناراق اهالی سی خطایی سوی و گوزل دیلر. کاتب چلبی عثمانلی مورخی، «خوی ازلدن ایرانین تورکوستانی دیر» یازاراق، تیمورون یازدیغینا دستک وئریب دیر. بو شهر صفویلر دونمینده آذربایجانین ان گوزل شهرلریندن بیری حساب اولونوردو و شاه اسماعیل صفوی اوز یایلاق کاخینی بۇ شهرده دوزلتمیشدیر. خوی همچینین قاجار حکومتی زامانی صفالی و یاشیللی اولماغی اساسیندا «دارالصفا» آدلانیرایمیش. بۇ شهر مشروطه دونمینده ده ایراندا تحرکات باخیمیندان 2 اینجی شهر ساییلیر ایدی.
آذربایجان میلّی حوکومتی دؤنمی
۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ اینجی شمسی ایللرده تبریز مرکزی و سید جعفر پیشه‌وری باشجیلیغی ایله قورولان آذربایجان میلّی حؤکومتی دونمینده، خوی بۇ حکومتین ان اونملی شهرلریندن بیری و بۇ حکومتین مرکزی بولگه سین دن ساییلیردی. داها سونرا باتی آذربایجان بولگه سی ۱۳۲۵ اینجی ایلده یارادیلدیقدان سونرا، خوی شهری بۇ بولگه نین شهرلریندن بیرینه داخیل اولور.
هاوا دوُرومو
1986دان 1996-دک خوی شهرینین لاپ ایستی آیی‌نین اورتالاما هاوا ایستیلیگی 31.83 درحه، یاغینتی اورتالاماسی ایلده 214.6 میلیمتر و اورتالاما هاوا ایستیلیگی ایلده 13.4 درجه ایدی. خوی شهرینین هاواسی اورمیه‌یه نیسبت داها ایستی و داها قوُرودور. بوُ دؤوره‌ده اورتالاما بوُزلوق گونلری 112.2 ایدی. یئل سورعتی اورتالاماسی ثانیه‌ده 2200 متر، روطوبت اورتالاماسی 59.36% ایدی.[9]
دوغاسی(طبیعتی)
خوی دورد طرفیدن اوجا داغلار ایله ایحاطه ائدیلمیش بیر بویوک چوخور بولگه ده یئر آلیب دیر. بۇ داغلار اورین، چیلّه خانا و گؤی داغلاری آدلاندیریلیب دیر. بیر آیری داغلیق دا ولدیان داغلیقلاری دیر. بۇ جوغرافیایی قونوم(موقعیت) ندن ایله، هاواسی یای دا ایستی و قیشدا دا چوخ سویوخ اولور. بۇ اوجا داغلارین اتگینده اوْلان گوزل دوغا و طبیعت منظره لری واردیر. بۇ طبیعت لردن، جهنم دره، قیریس دره سی، پئره، وار و پسک، قطور یولوندا اوْلان دوغال (طبیعی) ایستی سو، آلیشیخ ماغاراسی (علیشیخ غاری)و عسگرآباد داغلاری نی سایا بیلریک.
اۆرۆنلری(محصول لاری)
اکین اورونلری
خوی شهرینین تورپاغی، آذربایجانین تورپاقلارینین بیر چوخو کیمی، اکین اۆچون اویغون دور. هابئله بۇ شهردن گئچن «قودوخ بوغان» چایی و آغچایی و باشقا سو قایناقلاری نین بول اولدوغو اۆچون اکینچیلیخ داها دا چوخ یایقینلاشیب دیر. اکین اورونلری نین ان اونملی سیندن، «گونه باخان» توخومو، «کدو» توخومو و «بینه» نی سایا بیلریک. گونه باخان توخومو خوی شهرینین سمبل و سیمگه سی اولاراق تانینیر و بوتون آذربایجان و حتی ایران شهرلری آراسیندا یالنیز خوی شهرینده سادجه توخوم آلیش وئریشی اۆچون «توخوم مئیدانی» واردیر.
خویون بال و سوت اورونلری ده مشهوردور. سون زامانلاردا خویون بالی تهران کیمی بیر چوخ شهرلرده ساتیلیر.
ال اورونلری
خویون ماهی طرح لی فرشی یونسکو دا ثبت اولونوب دور.بو شهرین پیچاقی کی اؤنا سوموک دسته دئیرلرده اؤنون آیری ال اورونلریندن ساییلیر.
معدنلر
خویون مرمر داش معدن لری چوخ مشهور دور و «خوی داشی» تبریز، شیراز، ایصفاهان و تهران کیمی ایرانین بیر چوخ شهرینده تاپیلا بولر. خوی دا «دوز»، «داش کومور»، «میس» و «قیزیل» معدنلری ده واردیر.
صنعتی اورونلر
خویون صنعتی شهرجیگی خوی-سالماس یولوندا دیر. الکتریک مرکزی، سیمان کرخاناسی، ایکی اوزلو شوشه کرخاناسی و ایزوقام کرخاناسی خوی دا اوْلان ان اونملی کرخانالاردان ساییلیر.
مریضخانالار
خویون بیماریستانلاری «شهید مدنی» و «قمر بنی‌هاشم» دیر. شهید مدنی بیماریستانی ۱۳۰۰ده ۱۲۵ ثابیت تخت ظرفیتی ایله قوُرولوب‌دور. ایندیلیکده ۷۳ تخت ایله ایشله‌ییر. بیماریستان‌دا اوْلان تخصّوصلار بوُنلار دیر: داخلی، نورولوژو، CCU. قمر بنی هاشم بیماریستانی ۱۳۴۹دا ۳۵۰ ثابیت تخت ظرفیتی ایله قوُرولوب‌دور. ایندیلیکده ۲۰۵ تخت ایله ایشله‌ییر. بوُ بیماریستان‌دا اوْلان تخصّوصلار بوُنلار دیر: جرّاحلیق، قادینلار، اوُشاقلار، گؤز طبیب‌لیگی، قوُلاق-بوغاز-بوُرون، اورتوپِدی، اورولوژو، چاغالار.[10]
خوی دا آیت الله خویی آدلی بیماریستان، ۱۳۷۵ اینجی ایلده تیکیلمه یه باشلائدیلمیش و هله ده باشا چاتمامیشدیر. خویون فنایی پارکی و ولیعصر شهرکی نین آراسیندا یئر آلان بۇ بیماریستان، آیت الله خویی، موسلمانلارین خوی کوکنلی اوْلان بویوک عالیمی، نین آدی نی داشییر. بۇ بیماریستانین ۵۱۵ تختلی اولماسی پیلانلانیب دیر.
داشیماجیلیغی
ترمینالی
خوی اون شهرلر آراسی سردار شهید درستی آدلی ترمینالی ۱۳۸۷اینجی ایلده آچیلیبدیر. آشاغی داکی سفلر دوزنلی اولاراق هر گون واردیر:
هاوا لیمانی(فرودگاهی)
خوی هاوالیمانی باتی آذربایجان بولگه سینین ایکینجی هاوالیمانی اولاراق ۱۳۸۳-نجو ایلده ایشه باشلادیلمیشدیر. بۇ هاوالیمانی سون زامانلاردا، اوزللیکله تورکیه سینیر قاپیسی آچیلدیقدان سونرا، داها چوخ ایلگی(توجه) گوروبدور. ایندی کی دوروم دا تهران دان شنبه و یکشنبه گونلری ساعات ۶:۱۰ خویا دوغرو اوچوش اولونور. خوی دان ایسه، همین گونلر ساعات ۸:۱۰ دا تهرانا دوغرو اوچوش اولونور. چرشنبه گونلری ده ساعات ۱۶:۱۰ تهران دان اوچاق قالخیر و ۱۸:۱۰ دا دا خوی دان تهرانا دوغرو اوچوش اولونور. گلجک ده خوی دان نجف و کربلا اوچوشلارینین قالخماسی پیلانلانیر.
دمیر یول دوراغی
تهران مسیرینده اوْلان دمیر یولو خوی و سالماس آراسیندا اوْلان قره تپه بولگه سیندن گئچرکن، رازی سینیر قاپیسین دان گئچیب و اوردان دا توریکه یه دوغرو یولونا دوام ائدیر. ۱۳۸۰-نجی ایلده تهران-آنکارا قاطاری یولا دوشوبدور. بۇ قطار چرشنبه ساعات ۲۲:۱۵ ده تهران دان آنکارایا دوغرو یولا دوشور. دوشنبه گئجه تبریزدن یولا دوشوب و سه شنبه سحرچاغی وان شهرینه یئتیشیر. وان ایسکله سینده، یولجولار واپور(یولجو گمی سی) ایله وان گؤلو اوزریندن گئچیرلر و تات وان شهرینه یئتیشیرلر. تات وان دان دا آنکارا قاطاری نا مینیب و یوللارینا دوام ائدیرلر و سونوندا، شنبه گونو ساعات ۱۰:۰۰ دا آنکارایا یئتیشمیش اولورلار.
شهر ایچی داشیماجیلیغی
۱۳۷۰-نجی شمسی ایلینده ۹ اوتوبوس و ۱۱ مینی بوس لا ایشه باشلییان داشیماجیلیق سیستمی، گونوموزده ۸۸ اوتوبوس و ۱۱۷ مینی بوس ایله، ۳۵ خط قالیبینده شهر اهالی سینه خیدمت ائدیر.
ترانزیت یولو
خوی شهری ایپک یولی اوستونده یئرلشمک اۆچون تورکیه مملکتینه ان یاخین شهرلردندیر. خوی شهریله وان شهرینین آراسیندا (تورکیه ده یئرلشن ان یاخین شهر) اوتوموبیل‌له بیر ساعاتلیق یول وار. 2006 اینجی ایلده، ایرانلا تورکیه‌لی هئیتلری آراسیندا، کئچیلرین دانیشیقلار اساسیندا یول وضعیتلری آراشدیریلدی و اوبیری مرزی بازارچه‌لرین فاصیله‌لری وان شهریندن اوزاق اولدوغونا گوره، 26/01/1390 تاریخده رازی مرزی ایران و تورکیه مقامات ایله آچیلمیش‌دیر.
گؤرمه‌لی و تاریخی یئرلر
- موطلیب خان مسجیدی
- شیخ مسجیدی
- شاه (سیدالشهدا) مسجیدی
- ملاحسن مسجیدی
- شمس تبریزی مقبره سی
- کبیری ائوی
- یوسفی ائوی
- حجتیه مسجیدی
- خوی بازاری
- قالا قاپیسی
- شیخ نوایی مقبره سی
- سورپ سئرکیس کیلیساسی
- پوریا ولی مقبره‌سی
- ابلفضل اوجاغی
- میرفتاح ایمامزاداسی
- آلیشیخ ماغاراسی (علیشیخ غاری)
- خاتین کورپوسو
- بدلان شلاله سی
هتل لر
- ثمین هتلی، اوچ اولدوزلو
- زمرد هتلی، ایکی اولدوزلو
- جهانگردی مهمانسرا سی
بازارلار و آلیش وئریش مرکزلری
- تاریخی اوست اورتولو بازار
- سؽنؽر بازاری (مرزی بازار)
- شمس آلیش وئریش مرکزی (آ.وِ.مِ)
- فرشاد پاساژی
- شهرداری پاساژی
- اسکان پاساژی
جشنواره و فئستیوال لار
گونه باخان فئستیوالی
خوی شهرین ان اونملی اکین محصول لاریندان بیری «گونه باخان توخومو» و << كدو توخومو>> دور. نئجه کی بوتون آذربایجان و حتی ایران شهرلری آراسیندا، یالنیز خوی شهرینده «توخوم مئیدانی»، توخوم آلیش وئریشی اۆچون واردیر. بۇ ندنله ۱۳۹۳-جو ایلدن خوی دا «گونه باخان» فئستیوالی یایین آخیرلاریندا، شهریور آییندا قورولور.
میلتلر آراسی(بین المللی) شمس تبریزی کنگره سی
بو کنگره شمس تبریزی مقبره سینده هر ایل قورولور و بیر چوخ شاعیر، یازار و آراشدیرماجی(مۆحقیق) ایراندان، آذربایجان جومهوری سیندن، تورکیه دن و باشقا اؤلکه لردن قاتیلیرلار.
خوی کابابی
بوتون تورک شهرلرینه تای، خوی شهرینین ده اوزون زامانلاردان بری اصلی ییجک لریندن بیری کاباب دیر. خویون قدیم اوست اؤرتولو بازاریندا اوْلان حاج علی کابابی چوخ مشهور دور و چوخلو یولجولار بۇ کبابین دادینی آلمادان شهری ترک ائدمیرلر.
آدلیم لار
سید ابوالقاسم خویی: موعاصیر ایرانین بویوک مجتهدلریندن‌دیر.
شهاب الدین خویی: 6 و 7جی عصرین بؤیوک دانشمندلریندن.
، اخی اَورَن: قونیه‌ده اخیان فیرقه‌سی‌نین رهبرلریندن.
شکیل‌لر
خوی بولگه سی
کبیری ائوی
قالا قاپیسی- اوست اورتولو بازار
کبیری ائوی
کبیری ائوی
کبیری ائوی- کبیری ائوی
Xoy körpüsü خویون دمیر یول کورپوسو
خوی- دمیر یول کورپوسو
ماهلازان کیلیساسی
Şəms Qülləsi شمس قوله سی
شمس قوله سی
خاریجی کئچیدلر
- رسمی دؤولت سایتی Archived 2017-11-17 at the Wayback Machine. - فارسجا
- خوی یون بله‌دییه سایتی Archived 2009-07-22 at the Wayback Machine. - فارسجا
- خوی آزاد اونیوئرسیتئتی Archived 2012-09-03 at the Wayback Machine. - فارسجا
- دؤنیا , آذربایجان و خوی خبرلری Archived 2012-09-04 at the Wayback Machine. - فارسجا
قایناقلار
سوغاتی های آذربایجان غربی
- https://www.amar.org.ir/english
- ایرانین آمار مرکزی، ۱۳۸۵-جی ایلین نوفوس سایی سی
- سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سایت تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری، خوی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-09-12. یوْخلانیلیب2013-01-14.
- تاریخچه خوی-- پايگاه اينترنتي شهرداري خوي. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-09-29. یوْخلانیلیب2012-10-01.
- موسسه آموزش عالی غیردولتی-غیرانتفاعی علامه خویی
- هئیت کوهنوردی سردرود
- سفر
- http://www.xoy.ir/815-khve-trkstan-aeran-....html%5B%5D
- با توجه به اينكه در طول دورة آماري 1986 لغايت 1996 متوسط درجه حرارت گرمترين ماه 83/31 درجه سانتيگراد و ميانگين بارندگي سالانه 6/214 ميليمتر و ميانگين دماي متوسط سالانه 4/13 درجه سانتيگراد بوده است. اقليم شهر خوي نسبت به اروميه خشكتر و گرمتر مي‌باشد.ميانگين روزهاي يخبندان در طي اين دورة آماري 2/112 روز مي‌باشد و متوسط سۆرعت وزش باد 2200 متر بر ثانيه و ميزان متوسط رطوبت طي اين دورة آماري 36/59 درصد مي‌باشد. Archived 2012-04-22 at the Wayback Machine..
- مشخصات بیمارستانهای استان آذربایجان غربی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-04-30. یوْخلانیلیب2014-09-05.