بنگ و باده
بنگ و باده ـ محمد فضولینین مشهور منظومه‌سی دیر. بو مثنوی 450 بیت‌دیر. بورادا فضولی بیر تمثیلی حکایت گتیریب افیون ایله شرابی مقایسه ائدیر. بنگ و باده مضمونو ایلک دؤنه تورک ادبیاتیندا، امیری هروی جغتایی طرفیندن نظمه چکیلمیشدیر[1].
کتاب تحمیدیه، نعت و حضرت علینین مدحی ایله باشلیر. سونرا شاه خطایی اۆچون یازیلمیش بیر مدحیه گلیر. اؤنجه شرابین وصفی گئدیر. شراب بیر گنجدیر. بو گنج بیر مجلسده کئفلهنیب اؤزونو اؤگنده، ساقی بنگدن خبر وئریر که اودا اؤزونو اؤگورموش. باده، بنگ اۆچون بیر ائلچی یوللاییر، ائلچی بادهیه خیانت ائدیر. باده بنگه ساری قوشون چکیر، و ماجرانین سونوندا بنگه غلبه ائدیر. بعضی یازانلار دئمیشلر که فضولینین بادهدن قصدی شاه خطایی و بنگدن قصدی سلطان بایزیددیر.
اثرده هم باده و همده بنگ غرور و خودبینلیگه دچار اولموشلار و هر زمان اؤزلرینی اؤیورلر.
دوکتور حسین محمدزاده صدیق «بنگ و باده» مثنویسی‌نین الده ائدیلن الیازمالارینی قارشیلاشدیراراق، علمی- تنقیدی متنینی حاضرلاییب، 1389 ـنجو ایلده تبریزده نشر ائتدیرمیشلر.
جانبی داستان لار
فضولی بنگ و باده متنینین دیبینده و اصلی حیکایتین یانیندا دورد قییسا حیکایت ده نقل ائتمیشدیر کی ترتیب له «می کش اصفهانی »،«خجسته خصال رازی»،«پیر مصری»و«مرید بصری» حیکایت لریدیلر کی اول ایکی حیکایت باده طرفیندن و آخیر ایکی حیکایت بنگ طرفیندن اوز لرینین فضائل لرینی گورسد ماغ اوچون نقل اولور.
کتابدا اولان مثنوی لردن
بوکتابین شعرلری فعلاتن .مفاعلن .فع لن وزنینده گلیب .
بحر خفیف مسدس مخبون اصلم
فعلاتن، مفاعلن، فع‌لن
1 ای وئره‌ن بزم کائناته نسق!
بوراخان جام عشقه نشئه‌ی حق.
عشق مِیخانه‌سین قیلان معمور،
سونان آندان جهانا جامِ غرور.
کیم، ائدیب اول غرور جامینی نوش،
اهلِ نطق اولا واله و مدهوش.
جمله‌دن مخفی اولا اسراری،
اولمایا هئچ کیم خبرداری.
فی‌التوحید
5 ای صفاتیندا خیره هر مُدرِک!
ما عَرَفناکَ حقّ مَعْرِفَتِکْ.
نشئه‌ی دانشین مفرّحِ جان،
عاری اول کِیفدندیر اهل جهان،
مِی عشقینده، آفرینش مست،
بزمِ شوقوندا، جمله باده‌پرست.
ائشیک باغلانتی‌لار
- قره بلوط: معجم التاریخ التراث الاسلامی فی مکتبات العالم: معجم التراث: ج5، ص4023.