برزیل
برزیل و یا برزیل فدراتیو جومهوریتی (پورتوقالجا: República Federativa do Brasil)، گونئی آمریکانین ان بؤیوک اؤلکه‌سیدیر. رسمی دیلی پورتاقال دیلی و پایتختی برازیلیا دیر. جوغرافی اراضی‌سی و اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، برزیل دونیادا ۵-جی یئرده گئدیر. اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، برزیل دونیا دموکراتییالاری آراسیندا ۴-جو یئری تۇتور. آتلانتیک اوقیانوسی ایله ایحاطه اوْلونموش اؤلکه‌نین شرق ساحلی‌نین اۇزون‌لوغو ۷٬۳۶۷ کیلومتردیر. قوزئی‌دا ونزوئلا، سورینام، قایانا و فرانسه قویاناسی ایله سرحدی اوْلان برزیل، گونئی‌دا اوروقوئه، گونئی-باتی‌ده آرژانتین و پاراگوئه، باتی‌ده بولیوی و پرو، قوزئی-باتی‌ده ایسه کولومبیا ایله قونشولوق ادیر. دونیانین ۵ اینجی بویۆک اؤلکه سی اوْلان برزیلین ۱۸۶٫۱۱۲٫۷۹۴ نفر جمعیتی وار.[ برزیل اکوادور و اوْغلاق تروپیک(چوخ ایستی)ی طرفیندن ایکی یئره بؤلونور. اؤلکه مۆختلیف فلورا و فاونا ایله زنگین‌دیر. برزیلین اهالی‌سی اساساً ساهیلبویو یئرلَشن ایری شهرلرده جمع لشیب. اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره دونیانین ایری اؤلکه‌لرین‌دن بیری اوْلماسینا باخمایاراق، برزیل اهالی‌سی‌نین سیخلیغی آشاغی‌دیر. اؤلکه‌نین مرکزی حیصّه سی‌نین اهالی سیخلیغی خۆصوصی‌له آشاغی‌دیر.
Federative Republic of Brazil República Federativa do Brasil | |
|---|---|
 بایراق
 Coat of arms
| |
| شوعار: sahib xn NN des as SS
se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew | |
| میلی مارش: sahib xn NN des as SS
se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew sahib xn NN des as SS se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew | |
| National seal sahib xn NN des as SS se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew | |
.svg.png.webp) | |
| پایتخت | برازیلیا |
| بؤیوک شهری | São Paulo 23°33′S 46°38′W |
| رسمی دیللر | Portuguese[1][2] |
| اتنیک قروپلار (2010[3]) | sahib xn NN des as SS
se zoom PSD sseanmoi se as ses NN km titeew |
| دمونیم(لر) | Brazilian |
| دؤولت | فدرال presidential constitutional republic |
• President | Michel Temer |
• Vice President | Vacant[4] |
• President of the Chamber of Deputies | Rodrigo Maia |
• President of the Federal Senate | Renan Calheiros |
• President of the Supreme Federal Court | Cármen Lúcia |
| قانون اوقانی | National Congress |
• یوخاری مجلیس | Federal Senate |
• آشاغی مجلیس | Chamber of Deputies |
| Independence from United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves | |
• Declared | ۷ سپتامبر ۱۸۲۲ |
• Recognized | ۲۹ اوت ۱۸۲۵ |
• Republic | ۱۵ نوْوامبر ۱۸۸۹ |
• Current constitution | ۵ اوکتوبر ۱۹۸۸ |
| اراضی | |
• Total | لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (5th) |
• سو (%) | ۰٫۶۵ |
| جمعیت | |
• ۲۰۱۶ تخمینی | 206,440,850[5] (5th) |
• سیخیلیق | لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (190th) |
| جی‌دی‌پی (PPP) | ۲۰۱۶ تخمینی |
• جمعی | $3.101 trillion (7th) |
• آدام‌باشی | $15,048[6] (77th) |
| جی‌دی‌پی (نامینل) | ۲۰۱۶ تخمینی |
• جمعی | $1.534 trillion (9th) |
• آدام‌باشی | $7,447[6] (69th) |
| جینی (۲۰۱۴) |  ۵۱٫۵[7]Error: Invalid Gini value |
| اچ‌دی‌آی (۲۰۱۴) |  ۰٫۷۵۵[8]Error: Invalid HDI value · 75th |
| پول واحیدی | Real (R$) (BRL) |
| چاغ بؤلگه‌سی | UTC−2 to −۵ (BRT) |
| UTC−2 to −۵ (BRST) | |
| تاریخ فورمتی | dd/mm/yyyy (CE) |
| سوروجولوک طرفی | right |
| تیلفون کودو | +55 |
| اینترنت ال‌تی‌دی | .br |
آدین اتیمولوژی (دیلین کؤکلرینی آراشدیرما بیلیم)
پورتوقال یا دنیزچی پدر آلوارش قابرال طرفیندن «ینی دونیا» یا بیرلشدیریلن اراضیلر اوْنون طرفیندن حقیقی خاچ تورپاغی آدلاندیریلدی (port.Terra da Vera Cruz)، داها سوْنرا بۇ اراضیلر موقددس خاچ تورپاغی آدلاندیریلدی (port.Terra da Santa Cruz). لاکین داها سوْنرا اراضی‌نین آدی دییشیلرک تررا دو براسیل (برزیل) آدلاندیریلدی. بۇ آد، احتیماللارین بیرینه اساساً، اراضی‌نین ساحیلینده تاپیلان آغاج نؤعو ایله باغلیدی. بۇ آغاجلاری داها سوْنرا آوروپایا ایتخال ادیلمیه باشلانیلدی. پورتوقال لیلار بۇ آغاجی پاو-برازیل (پورت. پاو-براسیل-برازیل آغاجی) آدلاندیردیلار. اوْنلار، عرب تاجیرلری‌نین ایستیفاده ائتدیی، برازیل آدلاندیردیقلاری (برازیل پورت. دیلینده براسیل-حرارت دمک‌دیر)-قیرمیزی، دیرلی آغاجین یئرینی تاپدیقلارینی دوشونوردولر. بۇ آغاج نؤعو آوروپایا آرتیق ۱۲-جی -جی اسردن ایخراج اوْلونوب، مبل و موسیقی آلتلری‌نین دوزلدیلمسینده ایستیفاده اوْلونوب. (اصلینده ایسه عربلر بۇ آغاجا چوْخ اوْخشایان، لاکین فرق‌لی، آسیانین گونئی-شرق حیصّه سینده بیتن آغاجلاردان ایستیفاده ادیردیلر) دیگر احتیمالا اساساً اؤلک‌نین آدی برازیل آداسینین آدین‌دان آمله گلیب (ایرلند میفولوژیسینا اساساً، برازیل آتلانتیک اوقیانوس‌دا یرلشن آدانین آدیدیر)
تاریخ
۲۱ آوریل ۱۵۰۰-جو ایلده پورتوقال لی گمی‌چی پدرو آلوراس کابرول ایلک دفعه گونئی آمریکایا آیاق باس‌دی و اؤلکه‌نی پورتوقال کرالی آدینا ضبط اتدیینی اعلان ائتدی. ۱۵۳۰-جو ایللرده مارسین آلفونسو دا سووسا لیدرلیین‌ده‌کی بیر کشف گزینتی‌سی اثناسیندا، ایستراتژی نقطه‌لر اوْلان یئرلره، ریوده ژانیرو، بیر ایل سوْنرا دا بۇ گونکی سانتوس شهری‌نین اساسی اوْلان ساو ویجنته شهرلرینی قوردولار. پیراتینینگو شهری ده، ۱۵۳۲-جی ایلده ساو ویجنته یاخینلیغین‌دا یۆکسک بیر اراضی‌ده قۇرولدو. پورتوقال لارین ایسپانیا حاکمیّتینه گیردیی ۱۵۸۰-جی ایلدن ۱۶۴۰-جی ایلدک برزیل ایسپانیا موستملکه‌سی اوْلدو. ۱۶۴۰-جی اییل‌ده پورتوقال لیلار برازیلیانی تکرار اله کئچیردیلر. دؤولت مرکزی ۱۷۶۳-جو ایلده سالوادوردان ریو-ده-ژانیرویا کؤچدو.
۱۶۹۸-جی ایلده ساو پاولودا بوْل میقداردا قیزیل تاپیل‌دی. داها سوْنرا ایچ سقمنتلره آمازون حؤوزه‌سینه ائدیلن کشف گزینتیلری نتیجه سینده باشقا مدنلر ده تاپیل‌دی. بؤلگه‌ده مۆختلیف فودال قروپلار اوْرتایا چیخ‌سا دا، چوْخ یاشاماییب یئنی‌دن بیرلیک تأمین ائدیل‌دی.
۱۵۷۲-جی ایلده برازیلیانی اداره باخیمین‌دان سالوادور و ریو-ده-ژانیرودان عبارت اوْلماق اۆزره ایکییه آییران سیستم، ۱۷-جی عصرین ایلک روبونه قدر داوام ائتدی. ۱۶-جی و ۱۶-جی عصرلرده ایسپانیالار، اینگیلیس لر، فرانسهلار و آلمانلار زامان-زامان بۇ بؤلگه‌نی اله کئچیرمک ایسته‌دیلرسه ده، موفّق اوْلا بیلمه‌دیلر. ۱۸۰۷-جی ایلده پورتوقال نین ناپولون بوناپارت طرفیندن ایشغال ائدیلمه‌سی ایله کرال عائله‌سی و دؤولتین بعضی رهبرلری برزیلیا قاچ‌دیلار و ۱۸۰۸-جی ایلده حؤکومت مرکزینی ریو ده ژانیرودا قوردولار. اوْ زامان برزیلین اهالی‌سی ۲. ۵ میلیون نفر ایدی، اوْنلاردان ۴۰۰ مین نفری آغ ایرقه، ۱. ۳ میلیون نفری زنجی ایرقینه منسوب ایدی و ۸۰۰ مین نفرینی یئرلی خالقلار تشکیل ادیردی. زنجیلر بؤیوک شکرقامیشی فرمالارین‌دا و مدنلرده ایشلدیلمک اۆزره ۱۵۳۸-جی ایلده آفریقادان کؤله اوْلاراق گتیریلمیشلر. ۱۸۱۹-جو ایلده ناپولونون آوروپا دؤولتلرینه مغلوب اوْلماسی نتیجه سینده پورتوقال کرالی، قارداشی اوْغلو دون پدرونو، برزیل عۆمومی قوبرناتورو تعیین ائده‌رک پورتوقال یا گئری دؤن‌دو.
۱۸۲۲-جی ایلده پورتوقال مجلیسی ایلک کولونییا سِمتینه گئری دؤنمک ایستین‌ده، برزیللیلار، دون پدرو ژوسه بونی فاجعه داندرادا سیلوانین لیدرلیین‌ده موستقیل‌لیک حرکتلرینی باشلات‌دیلار و ۷ سپتامبر ۱۸۲۲-جی ایلده موستقیل‌لیکلرینی اعلان ادیب، ۱۸۲۴-جو ایلده لیبرال بیر آنا یاسا قبول ائتدیلر. برزیل ایستیقلال ساواشینده موباریزه نتیجه‌نین‌ده برزیل قالیب گلیر. نیظام‌سیز دؤیوشلردن سوْنرا پورتوقال لیلار برزیلین موستقیللیینی قبول ائتمک مجبوریتین‌ده قالدیلار. برزیل ۱۸۸۹-جو ایله قدر کرال‌لیقلا ایداره ائدیل‌دی.
لاتین آمریکاسین‌دا ان اۇزون مدت کرال‌لیقلا ایداره ائدیلن تک اؤلکه برزیل ایدی. ۱۸۳۱-جی ایلده دون پدرو، اوْغلو ایکینجی دون پدرویا تاختی ترک اتمیی طلب ائتدی. ۱۸۳۵–۱۸۴۵ جی ایللرده اؤلکه‌نین اوْلان جومهوریتی طرفدارلاری ایله فارراپوس ساواشی باش وئریر. ایکینجی دون پدرو زامانین‌دا مۆعاصیر برزیلین تمللری آتیل‌دی. ۱۸۸۸-جی ایلده ۸۰۰ مین کندلییه آزادلیق وئریل‌دی. ۱۸۸۹-جو ایلده قان‌سیز بیر ضربه ایله کراللیق ایداره‌سی ییخیلاراق جومهوریتی ایداره‌سی قۇرولدو. ۱۸۹۶–۱۸۹۷-جی ایللرده کانودوس ساواشی باش وئریر کی، هدف ایمپریانین برپاسی ایدی. ۱۹۱۲–۱۹۱۶ ایللرده اؤلکه‌ده نؤوبتی وطنداش ساواشی (کونتستادو ساواشی). ۱۹۱۴-جو ایلده سیاسی بیرلیگی تأمین ادن برزیل، بۆتون دونیا اؤلکه‌لری طرفیندن تانین‌دی.
۱۹۳۹-۱۹۴۱-جی ایللرده برزیل اؤز بی طرفلیینی اعلان ائتدی. لاکین سوْنرالار آنتی‌فاشیست کوالی‌سییایا داخیل اوْلدو. ۱۹۴۵-جی ایل ۱۸ آوریلده برزیلدا سیاسی محبوسلار اۆچون آمنیستییا اعلان ائدیل‌دی. ۱۹۴۵-جی ایلین مئیین‌دا سئچکی حاقیندا قانون قبول ائدیل‌دی. اله همین ایل ۲۸ مئیدا سیاسی پارتییالارین فعالیّتینه ایجازه وئریل‌دی. ۱۹۴۷-جی ایلین سپتامبرین‌دا آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-لا «باتی یاریمکوره‌سی‌نین بیرگه مۆدافیه‌سی حاقیندا» پاکت ایمضالان‌دی. ۱۹۵۲-جی ایلده آمریکا بیرلشمیش ایالتلری-لا ساواش یاردیم حاقیندا سازیش ایمضالان‌دی. ۱۹۶۰-جی ایل ۲۱ آوریلده باشکند ریو-ده-ژانیرودان برزیلیا کؤچورول‌دو. ۱۹۶۷-جی ایلده اؤلکه‌ده ینی آنا یاسا قبول اوْلون‌دو، اؤلکه‌ده آوتوریتار رژیم گۆجلندی. آرژانتین ایله ۱۹۸۰-جی ایلده آتوم انرژی‌سیندن ایستیفاده حاقیندا سازیش ایمضالان‌دی. بئله بیر سازیش عیراقلا دا باغلان‌دی. ۱۹۸۱-جی ایلده نیکاراگوئه، ۱۹۸۲-جی ایلده اکوادورلا سازیش باغلان‌دی. ۱۹۸۳-جو ایلده برزیل و آمریکا بیرلشمیش ایالتلری اوزای‌دا راکتلردن ایستیفاده حاقیندا سازیش باغلادیلار. برزیل لاتین آمریکاسی اؤلکه‌لری ایچریسینده اوزایا ایلک صونعی پیک گؤندرن اؤلکه اوْلدو.
جوغرافیا
برزیلین قوزئی و گونئی نقطه‌سی آراسینداکی نؤقطه‌له شرق و باتی نقطه‌لری آراسینداکی مسافه آز قالا بیر-بیرینه برابردیر (۴۲۲۵km). عومومیت‌له سطح شکیللری ایکی گئنیش بؤلمه‌دا آراشدیریلیر.
۱. قوزئی‌دا آمازون چایی حؤوزه سی‌نین، باتی‌ده پولونا و پاراگوای چایی سیستمی‌نین گئنیش دوز دوزن‌لیکلری. ۲. شرق‌ده‌کی برزیل یۆکسک یایلالاری و شیمالین‌داکی جویانا یایلالاری‌دیر. ایکی گئنیش چای سیستمی، ایکی یۆکسک داغ‌لیق بؤلگه آراسیندا سرحدسیز بیر حال آلیر. آز قالا بۆتون برزیلین یاریسیندان چوْخو دنیز سوییه‌سیندن ۲۰۰ متردن آز یۆکسک یئرلر اوْلماسینا باخمایاراق، اهالی‌سی‌نین حاکم قیسمی داها چوْخ یۆکسک یئرلرده یاشاییر. اؤلکه‌نین آز قالا ۴٪-i دنیز سوییه‌سیندن ۹۰۰ م یوکسکلیین‌دن چوْخ‌دور. برزیلین ان یۆکسک داغی پیجو دا باندیرا اوْلوب، ۲۸۹۰ م-دیر.
آخار سولار
بؤیوک آمازون چایی دونیانین ان گئنیش و چوْخ سولو چایی‌دیر. پرودا آند داغلارینین شرقین‌دن چیخیر و برزیل دوزن‌لیکلری ایچین‌ده آخیر. آتلانتیک اوقیانوسین‌دان پرو ایچریلرینه قدر چای نقلیاتینا الوریش‌لی‌دیر. دنیزه تؤکولدویو یئرده مۆختلیف کاناللار و بیر چوْخ آدالار میدانا گتیریر. ان بؤیوک آدا ماراژو آداسی اوْلوب، ۲۶ km2دیر. آمازونون اهمیت‌لی قوْللاری، توکانتینس، آراگوایا، خینگو و توپاژوستور. دیگر اهمیت‌لی چایی، پولونا چایی‌دیر.
گؤللر
برزیلدا ایکی اهمیت‌لی گؤل واردیر. بونلار لاگوا دوس پاتوس و لاگوادیر.
ایقلیم
عومومیت‌له برزیلین ایقلیمی هر طرف‌ده عئینی اوْلدوغو فرض ائدیل‌سه ده، اؤلکه‌ده مۆختلیف ایقلیم فرق‌لی‌لیکلری گؤرولور. برزیلدا گؤرولن ان یۆکسک ایستی‌لیک قوزئی-شرق آلچاق بؤلگه‌لرین‌ده قئید ائدیلمیش‌دیر. بورادا آبسوربه ائدیلن یۆکسک میقدارداکی گونش شوالاری، ایستی‌لیگی ۳۸ °سی'یه قدر یوکسل‌دیر. قوزئی‌دا آمازون حؤوزه‌سین‌ده الده ائدیلن نتیجه‌لره گؤره ایلین چوْخو نم‌لی و ایستی کچمک‌ده‌دیر.
قوزئی-شرق ساحللری تروپیک (چوخ ایستی) نم‌لی بیر ایقلیمه صاحب اوْلوب، قیشلا بیرلیک‌ده گلن یاغیش‌لی فصل (مئی‌دان اۇکتوبر ا قدر) قوزئی ساحللرینه سویوق هاوا گتیریر. قوزئی-شرق‌ده‌کی نم‌لی بؤلگه‌لرین ایچ سقمنتلری صحرادیر. برزیلین قوزئی-شرقین‌ده سرتاو دییلن داوام‌لی قوراق بؤلگه‌لرده کاکتوس و دیگر بیتکیلر اوْلور. آمازون بؤلگه‌سی خاریج یاز مؤوسومو یاغیش‌لی فصل‌دور. ایلین گئری قالان زامانین‌دا هاوا نورمال کئچیر. عومومیت‌له ساحل‌دن ایچری گئتدیکجه یاغینتی آرتیر. آنجاق نم‌لی یاغیش گتیرن چَتین کولکلر، ایچ قیسیملره گئتدیکجه داغ مانلری‌له قارشیلاشیر. ساو پاولونون تام جنوبون‌دا ایتاپانهاو بؤلگه‌سین‌ده سرره دو مار باریری (ستی) ساحه‌ده ۴۵۰۰ مم یاغیش دوشمه‌سینه سبب اوْلور.
ایقلیم شرطلرینی نظارت ادن ان اهمیت‌لی فاکتور، یۆکسک‌لیک‌دیر. چونکی اوْرتالاما ۳۰۰ م یۆکسک‌لیک اۆچون تخمیناً ۱٬۸ °سی ایستی‌لیک دۆشور. بۇ سبب‌له ۲۰°گونئی پاراللین‌ده ایشتیراک ادن و ۸۵۰ م یۆکسک‌لیک‌ده‌کی بلو نوریزونته شهرین‌ده ایللیک ایستی‌لیک اوْرتالاماسی ۲۰ °سی'دیر. گونئی برزیلداکی ۹۰۰ متر یۆکسک‌لیک‌ده‌کی پلاتولاردا چوْخ واخت قار یاغماق‌دادیر.
بیتکی اؤرتویو و حئیوانلار
بیتکیلر عومومیت‌له ایقلیم و توْرپاق وضعیتینه مؤحکم باغلی‌دیر. برزیل بیتکیلری اۆچ قروپ‌دا آراشدیریلیر.
مشه‌لر: آز قالا برزیلین یاری‌سی مشه‌لرله اؤرتولودور. مشه‌لر دؤرد آنا قروپ‌دا توْپ‌لانیر: سلوا، ماتا، آراوجاریس، جااتینیا. آمازون حؤوزه‌سین‌ده ایشتیراک ادن اکواتوریال دایاز یاغمور مشه‌لرین‌ده‌کی آغاجلارا «سلوا» دئییلیر. دونیانین ان بؤیوک تروپیک (چوخ ایستی) یاغیش‌لی مشه‌لری‌دیر. اکینچی‌لیک ترمینلری آراسیندا چوْخ معنالی بیر ترمین ده شرقی برزیلین تروپیک (چوخ ایستی)، یارپاقلارینین یاری‌سینی تؤکن «ماتا» تعبیری‌دیر. بۇ مشه‌لر برزیلدا یاخشی تورپاغین، هوموسون و گئنیش فرمالارا اۇیغون یئرلرین بیر سمبولودور. بۇ آغاجلار کسی‌له‌رک اکینچی‌لیک اۆچون اوْرقانیک باخیم‌دان زنگین توْرپاقلار الده ائدیلیر.
برزیلین گونئی یۆکسک داغلارین‌داکی مشه‌لرده اوْلان «آراوجاریا» آغاجی، برزیلدا اینشاات تاختا-شالبانی اوْلاراق چوْخ ایستیفاده ائدیلیر. خۆصوصی‌له سۆرعت‌له توسعه ادن شهرلرده تؤکولن بتونلارا شکیل ورمک اۆچون، قورولوش یاردیمی اوْلاراق ایستیفاده ائدیلمک‌ده‌دیر. آنجاق چوْخ ایستیسمار ادیلدیی اۆچون توکنمه تهلوکسی‌له قارشی-قارشییادیر. جااتینگا دییلن مشه، اؤلکه‌نین قوزئی-شرق بؤلگه‌سین‌ده‌دیر. بورادا لوکوستلار و صحرا/چؤل بیتکیلری اوْلور.
ساواننالار: عومومیت‌له اوْتلوقلار باخیمین‌دان برزیلین مرکز قیسی‌می‌نین بؤیوک بیر حیصّه‌سینی اؤرتور. برزیلین ینی باشکندی براسی‌لیا بۇ سووان بؤلگه‌سین‌ده قۇرولموش‌دور. شیمالی آمریکاداکی چاییرلار قدر بیر مونبیت اراضی دییل.
اوْتلاقلار: کامپوس دییلن اوْتلاقلارین باش‌لیجالاری برزیلین جنوبون‌دا و بعضی یاخشی سولانان مرکز پلاتولاردا ایشتیراک ادیر. آمازون بؤلگه‌سین‌ده ده اوْتلاق اراضیلر تاپیلیر
برزیلدا حئیوانلار، بالیقلار، قوشلار و بؤجکلر ایستیقامتی‌له چوْخ فرق‌لی‌لیکلر گؤستریر. آسیا، آفریقا حتی قوزئی آمریکا ایله مؤ قایسه ائدیل‌سه برزیلدا بعضی بؤیوک ممه‌لیلرلر یوْخ‌دور. قوزئی‌داکی مشه‌لر حئیوانلار باخیمین‌دان، میمون و قوشلار باخیمین‌دان زنگین‌دیر. بالیق کیمی بعضی حئیوانلاردان تیجاری اوْلاراق ایستیفاده ائدیلیر. بؤجکلر اکینچی‌لیک اۆچون جدی تهلوکه ایفاده اتمک‌ده‌دیر. ۲۰۰ نؤعدن چوْخ زهرلی ایلان مؤوجوددور. آنجاق ایلانلار نادر اوْلاراق مسکونلاشما یئرلرین‌ده گؤرونور. بیر چوْخ وحشی حئیوانلار اوْولانماق سببی‌له نس‌لی کسیلمیش‌دیر
اهالی و ایجتیماعی حیات
اهالی: برزیل، ایجتیماعی احتیاطی باخیمین‌دان چوْخ بؤیوک فرق‌لی‌لیکلر ایفاده ادیر. گونئی سقمنتلری، داها چوْخ شهرلشمیش، داها چوْخ ضنایع لشمیش، سیاسی و ایجتیماعی آغیرلیغا مالیک‌دیر.
قوزئی و قوزئی-شرق بؤلگه‌لری ایسه، چؤل بؤلگه‌لر اوْلوب، داها چوْخ آریستوکراتلاشمیشتیر. بۇ سبب‌دن اؤتری تاریخچیلر برزیلدان بحث ادرلرکن، قوزئی و قوزئی-شرق‌ده‌کی قدیمی اکینچی‌لیک‌له مشغول اوْلان آریستوکرات صینیف‌له، گونئی بؤلگه‌ده‌کی ضنایع لشمیش دموکرات ایجتیماعی صینیفی بیر-بیرین‌دن آییریرلار.
برزیلدا اهالی آرتیمی چوْخ یۆکسک‌دیر. ایگیرمینجی عصرین سوْنلارین‌دا دونیانین ان سیخ اؤلکه‌لرین‌دن بیری اوْلاجاغی تخمین ائدیلیر: برزیل اهالی‌سی ۴ اتنیک قروپ‌دا بیئرلشیر: یئرلی قیرمیزیدری‌لیلر، کولونیزاتور پورتوقال لیلار، آفریقا زنجیلری و ۱۸۵۰-جی ایلدن بری آوروپا و دیگر مملکتلردن گلن گؤچمن (مهاجیر) لاردیر. سیاهییاالما قئیدلرینه گؤره اهالی‌نین ۶۲٪i آغلار، ۱۱٪i زنجیلر، ۲۷٪ i قهویی دری‌لیلردن میدانا گلیر.
آنجاق فرق‌لی ایرقلر آراسیندا اولنمه‌لر سببی‌له متیس خالق آرتماق‌دادیر. برزیلیا خاریج‌دن گلنلر اوْلدوقجا چوْخ‌دور. هله ده برزیلدا ۳۰۰. ۰۰۰ اینسان، پورتوقال وطنداشی اوْلاراق یاشاییر. ۱۸۷۵ ایله ۱۹۶۰-جی ایللر آراسیندا برزیلیا ۵ میلیون آوروپالی کؤچ ائتمیش دیر.
عائله‌ده آتا حاکم‌دیر. آنجاق سوْن زامانلاردا بۇ حاکمیّت زیفلمیش‌دیر.
برزیللیلار یاز و هاوانین نورمال اوْلدوغو قیش گونلرین‌ده کوچه‌یه تؤکولورلر. اولرینی آچیق، آنجاق کؤلگه‌لی یئرلره اینشا ائدیرلر. موسیقی و سامبا خالقین چوْخ چوْخ رغبت اتدیی اوْیونلاردیر. ایدمانین هر نؤعو توسعه ادیر. خۆصوصی‌له فۇتبول‌دا دونیادا سؤز صاحبی‌دیر. ۱۹۵۸، ۱۹۶۲، ۱۹۷۰، ۱۹۹۴، ۲۰۰۲-جی ایللرده دونیا کوبوکونو قازانمیش‌دیر.
اهالی‌نین بیر قیسمی ساحل‌ده‌کی مسکونلاشما مرکزلرین‌ده توپلانمیش‌دیر. ان اهمیت‌لیلری ساو پاولو اؤلکه‌نین کؤهنه باشکندی‌دیر. ینی قورولان باشکند براسی‌لیا، سالوودور، پارتو آلگره دیگر اهمیت‌لی شهرلردن‌دیر.
اینضیباطی اراضیلر
برزیل ۲۲ ایالت‌دن میدانا گلن فدرال بیر جومهوریتیدیر. باشچی‌لیق سیستمی ایله ایداره اوْلونور. مجلیس، سنات و میلّت مج‌لی‌سیندن میدانا گلیر. هر ایالت‌دن ۳ سناتور ۸ ایللیینه، میلّت وکیللری ۴ ایللیینه سچیلیرلر. ایالتلرده آیریجا خالق طرفیندن سچیلن بیر قوبرناتور و موستقیل موهاکیمه اوْرقانلاری اوْلور. اوْخوجو-یازار ۱۸ یاشینی دولدورموش هر برازیلیالینین سس ایستیفاده ائتمه‌سی مجبوری‌دیر. ۶۷ یاشین‌دان بؤیوک اوْلانلار اۆچون سس ورمک مجبوری دییل. وئرگیلر ایالتلر طرفیندن توْپ‌لانیر.
توریزم
.jpg.webp)
ایقتصادیات
برزیل ایقتصادیاتی ایکینجی دونیا ساواشیندن سوْنرا قیسا بیر دورغونلوق گؤسترمه‌سینه باخمایاراق، سوْنرادان بؤیوک بیر توسعه گؤسترمیش‌دیر. آنجاق اینفلیاسییا %i باخیمین‌دان دونیادا ان ایرلی اؤلکه‌لر آراسیندا اوْلوب، مین‌لی رقملره چاتمیش‌دیر. ۱۹۶۷ و ۱۹۸۶-جی ایللردیکی دفعه پول واحیدی دییشدیریلمیش‌دیر.
اکینچی‌لیک: برزیل، صنایع‌سی‌نین اینکیشافینا باخمایاراق، عومومیت‌له اکینچی‌لیک اؤلکه‌سیدیر. اراضی‌نین یاری‌دان چوْخو یئیجک محصوللاری اوْلماسینا باخمایاراق ینه ده یئیجک احتیاجینین بیر قیسیمینی خاریج‌دن ایدخال اتمک‌ده‌دیر.
برزیل دونیانین ان بؤیوک قهوه اۆرتیم (تولید) چی‌سی و ایخراجات‌چی‌سی‌دیر. آنجاق بۇ قهوه آمریکا قاره‌سین‌ده‌کی اؤلکه‌لرین احتیاجینی آنجاق قارشیلاییر. پامبیق اۆرتیم (تولید) ی دا توسعه ائتمیش دیر، قهوه ایله بیرلیک‌ده کورس قایناغینی تشکیل اتمک‌ده‌دیر. شکرقامیشی و کاکاونون دا آز بیر قیسیمینی ایخراج ائتمه‌سینه باخمایاراق، بؤیوک بیر قیسیمینی داخیلی ایستهلاک اۆچون ایستیفاده ادیر.
قیمت‌لی تاختا-شالبان‌لیق آغاجلار، دۆیو، تزه پاخلا، پامبیق، قهوه، شکرقامیشی، کاکاو و قارغیدالی باش‌لیجا محصوللاری‌دیر. اؤلکه‌نین بعضی یئرلرین‌ده آز میقداردا پورتاغال، بانان، یرفیستیغی، توتون، لیف و بعضی تروزلر یتیشدیریلیر.
برزیل مالدارلیق‌دا دونیانین قاباق‌دا گلن اؤلکه‌لرین‌دن‌دیر. فرمالاردا بوْل میقداردا ات اۆچون مال یتیشدیریلیر. برزیلدا اکینچی‌لیک ایکی قروپا آیریلیر:
۱. ریو دا ژانریونون قوزئی قیسیملرین‌ده اساس اۆصوللارلا ائدیلن اکینچی‌لیک؛ ۲. اؤلکه‌نین جنوبون‌دا داها چوْخ مۆعاصیر آلتلرله ائدیلن اکینچی‌لیک‌دیر. مشه‌چی‌لیک و بالیق‌چی‌لیق: برزیلدا مشه‌لرده‌کی آراوجاریا آغاجلاری تاختا-شالبان‌چی‌لیق‌دا گئنیش شکیل‌ده ایستیفاده ائدیلیر. آمازون مشه‌لرین‌ده‌کی مشه‌لر، ینی ینی اۆرتیم (تولید) ا گیریر. بال مومو، قابیق‌لی بیتکیلر، زامک آغاجی، ساتیشا چیخاریلا بیلر مشه محصوللاری‌دیر. آنجاق بۇ بیتکیلرین هئچ بیری هله ساتیشا چیخارما مۆحیطینه گیرممیش‌دیر. مشه محصوللاری عئینی زامان‌دا طیب ساحه‌سین‌ده ده ایستیفاده ائدیلیر. ایپ‌یه سیروپو، کوْکاین، تیریک وس. نارکوتیکلر بۇ تیپ مشه محصوللارین‌دان الده ائدیلیر. بالیق‌چی‌لیق گون کچدیکجه آرتیر و اؤلکه ایقتصادیاتینا بؤیوک روْل اوْیناییر
صنایع: سوْن ایللرده برزیل ممول صنایع محصوللاری ایخراجاتی، اکینچی‌لیک محصوللارین‌دان داها چوْخ اوْلموش‌دور. صنایع‌ده الکتریک و انرژی احتیاجینی اؤنله‌مک اۆچون دونیانین ان بؤیوک هیدرو-الکتریک مرکزسینی قورموش‌دور. ۱۹۷۶-جی ایلده باشلانیلان بۇ ایتایپو آنباری ۱۹۸۰-جی ایلده تاماملانمیش‌دیر، ۱۰۰ میلیارد kilowatt/ساعت‌دان چوْخ الکتریک انرژی‌سی اۆرتیم (تولید) ائده بیلیر. ۱۹۷۷-جی ایلده آلمانلارلا تکنیکی ایشداش‌لیق ائدیله‌رک نۆوه مرکزلار ایشلدیلمه‌یه باشلانمیش‌دیر. دمیر-پولاد، توْخوما، کاغیذ، شوشه، تکر، پلاستیک وس. امالین‌دا فابریکلر قۇرولاراق، اؤز-اؤزونه چاتاجاق حالا گتیریلمیش‌دیر. ایللیک پولاد اۆرتیم (تولید) ی ۲۰ میلیون تونا چاتمیش‌دیر.
مدنلر: برزیل زنگین مدن یاتاقلارینا مالیک‌دیر. اوْن سککیزینجی عصردن اعتباراً زنگین قیزیل، آلماز مدنلری تاپیلمیش‌دیر. برزیل عئینی زامان‌دا دونیانین ان بوْل دمیر احتیاطلارینا مالیک‌دیر. آماپو بؤلگه‌سین‌ده بوْل میقداردا مانقان چیخاریلیر. سالوادور یاخینلارین‌دا نفت تاپیلمیش‌دیر. برزیلدا چوْخ آز کؤمور یاتاقلاری وار. . خاریج‌دن ایدخال یولو ایله احتیاجینی اؤدییر
نقلیات: برزیلین نقلیات چتین‌لیگی اهمیت‌لی مسئله‌لردن‌دیر. جوغرافی قورولوشون‌دان اؤترو مۆعاصیر قۇرو یوللارینین قورولماسی گجیکمیش‌دیر. ینی ینی نقلیات توسعه ادیر و مۆعاصیر هاوا لیمانلاری قورولور. آمازون چایی و قوْللاری اۆزرینده گمی‌چی‌لیک و نقلیات یۆکسک سوییه‌ده‌دیر.
ماراقلی فاکتلار
- برزیلدا هئچ کس و هئچ واخت واختین‌دا گلمیر، اگر سیز آخشام ساعت ۶-دا قوناقلاری دعوت اتدینیزسه، گؤزلیین کی، اوْنلار ۸–۹دان تئز اوْلمایاراق یاواش-یاواش ییغیلماغا باشلایاجاقلار. حتیتیلویزیونلاردا خبرلر و سریاللار ۱۰–۱۵ دقیقه گئج باش‌لانیر.
- پوللا نقد اؤدمک قبول ائدیلمیر، پراکتیک اوْلاراق هر شئی‌ده و همیشه کردیت کارتلارین‌دان ایستیفاده ائدیرلر.
- اگر سیز نقد پوللا حسابلاشماغا قرار وئردینیزسه، اوْنا حاضیر اوْلون کی، دقیق تسلیم ائتمه‌نی سیزه بورادا وئرمه‌یه‌جکلر.
- سان-پاولو ساکینی اۆچون قوْرخونج ترافیک نورمال شئی‌دیر. هر بیر ساکینه ۱۱-میلیونلوق شهرده ان آزی ۳ ماشین دۆشور.
- برزیللیلار دمپایی (خاوایاناس) پلاستیک شاپ-شاپلارین‌دا کوچه‌ده گزمیی خوشلاییرلار. حتی باهالی رستورانلاردا و گئجه کلوبلارین‌دا دا شاپ-شاپلاردا اوْلان اینسانلارلا قارشیلاشماق اوْلار.
- قوارانا و کوْکا-کوْلا — ان مشهور الکول‌سوز ایچکیلردیر.
- سوالا: "ایشلر نجه‌دیر (تودو بم)؟"، یالنیز بیر جواب موختلیفی مؤوجوددور — «هر شئی یاخشی‌دیر (تودو)». حتی اگر هر شئی تماماً یاخشی دییل‌سه و یا حتی پیس‌دی‌سه، جواب ورمک لازیم‌دیر — «هر شئی یاخشی دیر».
- برزیلدا میمونلاری تاپماق چوْخ چتین‌دیر.
- کوچه‌لرده چوْخ تهلوکه‌لی‌دیر، بۇنا گؤره هئچ کس و هئچ واخت آخشاملار قاران‌لیق دؤنگه‌لر اۆزره گزمیر. اۇشاقلاری عومومیت‌له بعضی کوچه‌لرده گزمه‌یه بوراخمیرلار.
- هامیدا، حتی چوْخ کاسیبلاردا، قۇللوق‌چو وار، هانسی کی، ائوی تمیزلییر و یئمک حاضیرلاییر.
- ائوده هئچ کیم‌ده دؤشمه‌ده خالچا و دیوارلاردا دیوار کاغیذی یوْخ‌دور.
- هر ائوده ان آزی ۲–۳ وان اوْتاغی وار، برزیللیلار تصوّر ائده بیلمیرلر کی، روسلار بیر وان اوْتاغی اوْلان ائوده نجه یاشاییرلار.
- برزیلدا یئمک چوْخ موْنوتون‌دور (یکنواخت) — دۆیو، بیشیریلمیش پاخلا، قیزاردیلمیش کارتوف، سالات و قیزاردیلمیش مال اتی گون‌ده ایکی دفعه هر گون یئییلیر.
- کوچه‌ده همیشه و هر یئرده چوْخ دیلنچی و بومژ اوْلور. نزیر ایسته‌مک، حتی اگر سن گنجسن‌سه و ساغلامسان‌سا، ایش فعالیّتینه یارارلی برزیللی، بیابیرچی حساب ائدیلمیر.
- برزیللیلار چوْخ صؤحبتجیل و اۆنسیت‌لی خالق‌دیر، اوْنلار بیر-بیری ایله کوچه‌ده، ماغازادا، ایجتیماعی نقلیات‌دا یۆکسک سس‌له دانیشماغی خوشلاییرلار.
- دیگر طرف‌دن، جاوان اینسانلارین کوچه‌ده «آی قیز، گل تانیش اوْلاق» کیمی تکلیفلری جدی حساب ائدیلیر.
- برزیللیلار پیوه‌نی و کاشاسانی (شکر چوغون‌دورون‌دان آراق) سئویرلر.
- قیمتلر برزیلدا دونیا قیمتلرین‌دن ۲–۳ دفعه یۇخاری‌دیر. بۆتون ایدخال ماللارینا وئرگی قویولور.
- برزیلدا اهالی‌سی‌نین ۱۵٪ یازیب-اوْخویا بیلمیر، اما تخمیناً ۳۰٪ اهالی فونکسیونال ساوادسیز حساب ائدیلیرلر.
- برزیللیلار گونون و گئجه‌نین ایستنیلن واختی قهوه ایچمیی سئویرلر، حتی بالاجا اۇشاقلارا بئله تئز-تئز قهوه ایچمه‌یه ایجازه وریرلر.
- برزیللیلار شیرنیاتا چوْخ دوشکون‌دولر.
- حتی برزیلدا چوْخ کؤهنه یاشاییش اولری ایچری‌ده چوْخ یاخشی وضعیت‌ده دستک‌لنیر، چونکی هر بیر کیریه‌چی مجبوری صورت‌ده کوندومینات اؤدمه‌لی‌دیر.
- اوْرتا آمار برزیللی‌سینین سویم‌لی مشغولیتلری:
- دوْستلارلا فۇتبولا باخماق و چوْخ پیوه؛
- شوخاسکو (بیزیم کبابیمیزین برزیل نؤعو) یمه‌سی و چوْخ پیوه؛
- چیمرلیک (هارادا پیوه‌نین ایستیفاده‌سی بیرده چیخاریلمامیش‌دیر، بعضی حاللاردا پیوه کوکوس سویویلا عوض ائتمک اوْلار)
- ایلده ان اهمیت‌لی بایرام — میلاددیر. ینی ایل بورادا آیریجا قئید اتمیرلر.
- برزیللیلارین اکثریتی — کاتولیکلردیر، تخمیناً ۷۰٪ اهالی هر بازار کلیسایه گئدیر.
- قدیمی برزیل سحر یمیی — پن‌دیر چؤریی‌دیر، یتیشمیش پاپیا و یوقورت و یا بیر جام قهوه.
- برزیللیلار هئچ واخت دونوز اتی‌نی پراکتیک اوْلاراق یمیرلر، دینی ایناملارا گؤره یوْخ، ساده‌جه اوْنلار دونوز اتی‌نی پی‌لی و آغیر یئیجک حساب ائدیرلر.
- برزیلین جنوبون‌دا داها چوْخ ساریساچ‌لی و گؤیگؤز برزیللیلار اوْلور، بۆتون برزیللیلار قاراساچ و قارابوغدایی دییل.
- برزیلدا قادین بدنی‌نین مؤهوم حیصّه سی آرخاسی حساب ائدیلیر. حساب ائدیلیر کی، اوْ نه قدر بؤیوک‌دوسه، بیر اوْ قدر جازیبه‌لی‌دیر.
- سریاللار و فۇتبولتیلویزیوندا هئچ واخت بیر واخت‌دا گؤستریلمیر، چونکی انلیکران‌لی صنعتین هر ایکی شاه اثرینه باخیش برازیلیالینین گون‌ده‌لیک معیشتی‌نین آیریلماز حیصّه سی‌دیر.
- یۆکسک قیمتلره گؤره حتی سوپرمارکت‌ده محصوللار اۆچون مؤهلت‌لی کردیت کارتییلا ۲–۳ آی اؤدمیی قبول ائدیلمیش‌دیر.
- اینگیلیس دیلی برزیلدا سیزه کؤمک ائتمه‌یه‌جک.
- برزیللیلار اصل وتنپرورلردیرلر. براسیل یازیسییلا فوتبولکا و برزیل بایراغی هر بیر برازیلیالینین ایشکافین‌دا وار.
- ارده اوْلمایا بورادا احتیاطلا یاخینلاشیرلار.
- عائله‌ده ۳-جو اۇشاق — بۇ مینیموم‌دور، عائله‌ده ۲ اۇشاق‌لی پراکتیک اوْلاراق یوْخ‌دور.
- بؤیوک میقداردا کاسیب اینسانا و پروبلمه باخمایاراق، برزیللیلار پلانت‌ده ان خوشبخت میلّتلردن بیریدیرلر.
- کارناوال واختی بۆتون اؤلکه دینجلیر (کارناوال میلّی بایرام‌دیر).
- چوْخ تمپرامنت‌لی و قیسقانج‌دیر برزیللیلار.
- برزیللیلار عائله‌لره چوْخ باغلیدیرلار، حتی اۇزاق قوهوملارلا بئله چوْخ یاخین و سیخ موناسیبت‌ده‌دیلر.
دموقرافییا
۲۰۰۰-جی ایلده آپاریلمیش سیاهییا آلمانین نهاییلارینا اساساً برزیلین اهالی‌سی ۱۶۹. ۸۷۲. ۸۵۶ نفر اوْلموش‌دور. ۲۰۰۹-جو ایلده ایسه برزیلین اهالی‌سی ۱۹۲٬۲۷۲٬۸۹۰ نفر اوْلموش‌دور. اؤلکه هم اهالی‌سی‌نین سایینا گؤره، هم ده اراضی‌سی‌نین بؤیوکلویونه گؤره دونیادا ۵-جی یئرده دایانیر. اهالی‌سی‌نین بؤیوک حیصّه سی شهرلرده یاشاییر. اۇربانیزاسییا سوییه‌سی ۸۳. ۷۵٪ تشکیل ادیر. اهالی‌سی‌نین بؤیوک حیصّه سی آغدری‌لی و قاریشیق ایرقه مخصوص اینسانلاردان عبارت‌دیر.
دیل
برزیلین رسمی دیلی پورتوقال دیلی‌دیر.
دین
خالقین ۹۰٪i روم کاتولیک کلیساسینه منسوب‌دور. % ۵ اطرافین‌دا پروتستانتدیر. برزیلدا دیگر بیر دینی قروپ، روح‌چولار (ایسپیریتوالیستلر) دیر. بونلارین ۲ مین‌دن چوْخ ییغین‌جاق یئرلری واردیر.
علم
اوْخوما-یازما بیلمینلرین نیسبتی بعضی چؤل بؤلگه‌لرده چوْخ یۆکسک‌دیر. ساو پاولو، ریو گرانده دو سول، میناس گرایس‌دا ایسه آشاغی‌دیر. آنا یاسادا تحصیل اۆچون دؤولت گلیرلری‌نین % ۱۰ی آیریلمیش‌دیر. اساس تحصیل مجبوردور. اۆچ نؤع اساس مکتب واردیر. مشهور اوْلانی دؤولت اساس مکتبی اوْلوب، ایالت ایداره‌چیلری طرفیندن ایداره ائدیلیر. ایکینجی‌سی بلدییه مکتبلری، اۆچونجوسو ده خۆصوصی اساس مکتبلردیر. اساس مکتب ۴ ایلدیر و ۷ و یا ۸ یاشین‌دا شاگیرد قبول ائدیلیر. اوْرتا مکتبلر قوزئی آمریکاداکی اوْرتا مکتبلره بنزدیلیر. برزیلدا ایلک بیلیم یوردو ۱۹۲۰-جی ایلده قۇرولموش‌دور. بۇنونلا بیرلیک‌ده ۲۰-جی عصرده ده دقته دَیَر اینکیشافلار اوْلوب ینی بیلیم یوردولر ده قۇرولدو. بعضی بیلیم یوردولر کلیسانین ایداره‌سی آلتیندادیر. ان بؤیوک بیلیم یوردو برزیل بیلیم یوردو اوْلوب، ریو دا ژانریودادیر.[9]
شکیللر
.jpg.webp)
گؤرونتولر
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
خاریجی کئچیدلر
* برزیل، a biodiversity hotspot
- A Brazilian grouplog to show brazilian pictures Archived 2016-11-05 at the Wayback Machine. An independent source of pictures and information.
- The Council on Hemispheric Affairs Another independent source of news and opinion on Latin America
- Comprehensive and updated sources, non-profit guide Archived 2014-04-05 at the Wayback Machine.
- Accommodation in Brazil Archived 2008-09-25 at the Wayback Machine. — Guide courtesy of the Brazilian embassy in London, UK
قایناق
.svg.png.webp){kind=small}
منابع
- Demographics. Brazilian Government. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 17 November 2011. یوْخلانیلیب8 October 2011.
- Libras, Brazilian Portuguese sign language, is officially recognized as a legal means of communication in Lei 10.436. Brazilian Government. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 10 September 2010. یوْخلانیلیب23 July 2015.
- Caracteristicas da População e dos Domicílios do Censo Demográfico 2010 – Cor ou raça (PDF). یوْخلانیلیب7 April 2012.
- Jonathan Watts & Donna Bowater. Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate. The Guardian. یوْخلانیلیب31 August 2016.
- "Brazil". IBGE population estimates.
- GINI index (World Bank estimate). World Bank. یوْخلانیلیب9 November 2016.
- 2015 Human Development Report Summary. United Nations Development Programme (2015). یوْخلانیلیب14 December 2015.
- http://www.ibge.gov.br/servidor_arquivos_est/ Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE): censo demografico 2000