آنزیم
آنزیملر یا فرمنتلر – پروتئین طبیعت‌لی اورقانیک کاتالیزاتورلاردیر. جانلی اوْرقانیزملرده گئدن بۆتون بیوکیمیوی پروسسلرده ایشتیراک ادیر و همین پروسسلری سۆرعتله‌ن‌دیریرلر. حاضیردا ۱۰۰۰-دن چوْخ آنزیم معلوم‌دور. بونلاردان ۱۰۰-ا قدری کریستال‌لیک شکیل‌ده آلینمیش‌دیر.
آنزیملر کیمیوی طبیعتینه گؤره ۲ قروپا بؤلونور: بیرکومپوننت‌لی آنزیملر یالنیز پروتئینلردان، ایکیکومپوننت‌لی آنزیملر ایسه پروتئینلردان و غیری-پروتئین حیصّه دن (ویتامینلر،نوکلوتیدلر، مینرال‌لی ماده‌لر و س.) عبارت‌دیر.[1]
خاصه‌لری
آنزیملرین چوخ اوْلماسینا باхمئیاراق اوْنلارین اوْخشار خآصه‌لری واردیر. اوْنلار سودا حل اوْلورلار، تِمپراتورون، موحیطین فعّال تورشولوغونون و نملیین تأثیرینه حسّاسدیرلار. ۳۰-۵۰۰س تِمپراتوردا داها فعال اوْلورلار. نم‌لیک چوخآلدیقجا اوْنلارین فعال‌لیغی آرتیر.
آنزیملرین خاص خآصه‌لری ده واردیر. بیر آنزیم یالنیز بیر ماده‌یه تأثیر ادیر، بللی فعّال تورشولوق‌دا داها یاخشی فعالیّت گؤستریر. مثلاً، پپ‌سین ۱،۵-۲،۵ په موحیطین‌ده داها یاخشی فعالیّت گؤستریر. آنزیملر ۲ علامته گؤره – تأثیر اتدیی سوبستراتا و یا کاتالیتیک تأثیر اتدیی تئپکییا گؤره تسنیفلشدیریلیر. آنزیمین آدی چوخ حاللاردا اوْنون تأثیر اتدیی ماده نین آدینا "آزا" شکیل‌چی‌سی علاوه اتمکله یازیر. مثلاً، مالتوزانی پارچالایان آنزیم مالتازا، لاکتوزانی پارچالایان آنزیم لاکتازا و س. آدلانیر.
سینیفلان‌دیرماسی
آنزیملر آلتی صینیفه، بونلار دا اؤز نؤوبه‌سین‌ده یاریمسینیفلره، قروپلارا و موختلیف‌لیکلره بؤلونور:
- 1.Oksid-ردوکتازالار. بۇ قروپ جانلی اوْرقانیزملرده گئدن اوْکسیدلشدیریجی-برپادیجی تئپکیلری کاتالیزه ادیر. ۱۴ یاریمسینیفه بؤلونور کی، بورادا دا ۲۷۰-دن چوخ آنزیم جملنمیش‌دیر.
مثلاً، پروکسیدازا، کاتالازا، دهیدروگنازا و س.
- 2.Transferazalar اورقانیک ماده‌لرین بیر کیمیوی قروپونون بیر موْلکولون‌دان دیگر موْلکولا کچمه‌سینی کاتالیزه ادیر. نتیجه‌ده ینی ماده‌لر عمله گلیر. مثلاً، متیلترانسفرازالار،
آمینترانسفرازالار، فوسفوترانسفرازالار، قلوکوزیلترانسفرازالار و س. بۇ قروپا عایید اوْلان ۲۴۰-دان چوخ آنزیم معلوم‌دور.
- 3.Hidrolazalar – مورکّب ماده‌لرین سو ایله بیرلشیب پارچالانماسی پروسسینی سۆرعتلندیریر. مثلاً، پروتینازا، پپتیدازا، کاربوهیدرازا، فروکتوفورانوزیدازا (ساکآرازا)، آمیلازا، سللولازا و س. جمعی ۹ یاریمسینیفه عایید ۲۱۷-دن چوخ آنزیم.
- 4.Liazalara اورقانیک ماده‌لری سوسوز پارچالاییب سو، کربون قازی، آممیاک و س. آیریلماسی تئپکیلرینی سۆرعتله‌ن‌دیره‌ن آنزیملر عاییددیر. مثلاً، پیروواتکاربوکسیلازا، فوماراتقیدراتازا،
فوسفوپیروواتهیدراتازا و س. بۇ قروپا عایید اوْلان ۱۱۸-دن چوх آنزیم معلوم‌دور.
- 5.Izomerazalar اورقانیک بیرلشمه‌لری اوْنلارین ایزومرلرینه چوریلمه‌سینی کاتالیزه اد‌ن آنزیملردیر. مثلاً، تریوزوفوسفاتیزومرازا، قلوکوزوفوسفاتیزومرازا و س.، جمعی ۴۷ آنزیم. بۇ
آنزیملرین ماده‌لر مۆبادیله‌سین‌ده بؤیوک اهمیتی واردیر.
- 6.Liqazalar و یا سینتتازالار نیسبتاً ساده بیرلشمه‌لردن مورکّب بیرلشمه‌لرین سینتزینی سۆرعتله‌ن‌دیره‌ن آنزیملردیر.
پروتئینلرین، یاغلارین و کاربوهیدراتلارین سینتزین‌ده ۳۰-آ قدر بۇ قروپون آنزیملری ایشتیراک ادیر.
چؤریین، تورشودولموش سود محصوللارینین، پیوه، شراب، توتون، تورشودولموش میوه-تروزلرین اۆرتیم (تولید)ی فرمنتاتیو پروسسلرله باشا چاتدیریلیر.