Lyu Yuan
Yuanxay (271, Vey – 19 avqust 310, Xan Çao imperiyası) — hun qəbilə başçısı, Yufuluonun nəvəsi və ilk Xan Çao imperiyası hökmdarı.
| Yuanxay Quanquen | |
|---|---|
| 劉淵 | |
| Sonrakı | Liu He |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şanhsi, Çin |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Linfen, Çin |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
| Atası | Bao |
| Anası | Tsao Yan |
| Həyat yoldaşları |
Huyan Dan Çanq Çuvu |
| Uşağı | Yuanxay#Ailəsi |
| Dini | Tenqriçilik |
Arxa plan
Yuanxay hun qəbilə başçısı Baonun oğlu idi. Xan sülaləsi devrildikdən sonra Tsao Vey və Cin sülaləsi Çində hakimiyyət uğrunda mübarizəyə başlamışdı. Çoxillik Çin əsarətindən bezən hunlar da hakimiyyət uğrunda mübarizəyə başladılar.
Cin sülaləsi hərbçisi kimi
Yuanxay kiçik vaxtlarından bəri Çində böyümüş və Çin ədəbiyyatında ixtisaslaşmışdı. General Vanq Hun tərəfindən potensiallı olaraq görülən Yuan, Cin sülaləsindən olan İmperator Vuya tərifləsə və generallığa təklif etsə də onun qohumları bunu istəmədi. Çünki o əslən Hun idi. Yuanxaydan qorxan imperatorun qardaşı da onun edamını istədi. Baonun ölümündən sonra Yuanxay atasının torpaqlarına sahib oldu. Yuanxay imperatorun oğlunun əmri altında bir general oldu.
Müstəqillik
Yuanxay kifayət qədər gücləndikdən sonra qardaşı Hsüan şimalda üsyan etdi. Hsüan qardaşına məktub göndərərək yardım qarşılığında şanyülük təklif etdi. Yuanxay imperatorun oğlundan ona dəstək üçün əsgər yığmaq bəhanəsi ilə şimala qayıtdı və 50.000 Hun əsgəri yığdı. Lişi şəhərini ələ keçirərək özünü Xan imperatoru elan etdi. Çünki Mete xaqanın nəvəsi idi və ana tərəfdən Xan sülaləsi üzvü sayılırdı. Buna görə də yeni dövlətin adını "Xan" qoydu. "Xan Çao" sözü isə daha sonra kəşf olunmuş sözdür.
| Xan Çao Quanquen (漢(趙)光文帝) | |
|---|---|
| Adı: | Liu Yuan (劉淵) |
| Yetkinlik adı: | Yuanxay (元海) |
| Məbəd adı: | Qaoçu (高祖) |
| Ölümdən sonrakı adı: | Quanqvendi (光文帝)
Yenidən quran imperator |
| Era adı: | Çzyansin (建興) 304—308
Yunfen (永鳳) 308—309 Xejuy (河瑞) 309—310 |
Hakimiyyəti
İki dəfə paytaxt dəyişən Yuanxay 308-ci ildə tac qoydu. Keçmiş imperiya qüvvələrinə qalib gələn Yuanxay özünə çinli üsyançıları da çəkirdi. Bunlardan biri də gələcəkdə öz imperiyasını quracaq olan Şi Le idi. Qardaşı oğlu Liu Yaonu general edən imperator ilk illərində çox güclü idi. Özünə "Liu" soyadını götürməsinin səbəbi isə keçmiş Xan sülaləsi üzvlərinin soyadının Liu olması idi. İmperatorluğunu elan edəndən 2 il sonra xəstələnən imperatorun yerinə oğlu taxta keçdi.
Ailəsi
Həyat yoldaşları:
- Huyan - Qiyan qəbiləsindən idi. Əsl adı bilinmir.
- Dan - Çinli Di qəbiləsinin başçısı Dan Çenqin qızı idi. Əsl adı bilinmir.
- Çanq Çuvu - imperatorun məşuqəsi idi. Daha sonra imperatriça elan olundu.
Uşaqları:
- Liu He - Lianq knyazı və gələcək imperator.
- Liu Yu - Ki knyazı.
- Liu Lonq - Lu knyazı.
- Liu Konq - Çu knyazı və gələcək imperator.
- Liu Ay - Beyhay və Beybu knyazı.
- Liu Qonq.
