Xerson quberniyası
Xerson quberniyası (rus. Херсонская губерния) - 1803-1922-ci illər aralığında Rusiya imperiyası daxilində mövcud olmuş inzibati-ərazi vahidi, quberniya. Xerson quberniyasının inzibati və siyasi mərkəzi indiki Ukraynanın Xerson şəhəri olmuşdur. 71 min kvadrat kilometr ərazini əhatə edən quberniyada təxminən 2.733 min nəfərə yaxın əhali yaşamışdır.
| Xerson quberniyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| rus. Херсонская губерния | |||||
 | |||||
|
|||||
|
46°37′59″ şm. e. 32°36′00″ ş. u. |
|||||
| Ölkə | Rusiya İmperiyası | ||||
| İnzibati mərkəz | Xerson | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 1803 | ||||
| Ləğv edilib | 1922 | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
.svg.png.webp) |
|||||
|
|||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Gerb[d]](../I/Coat_of_Arms_of_Kherson_Governorate_1878.svg.png.webp)
1897-ci ildə Rusiya imperiyasında aparılmış ümumi siyahıyaalmayanın nəticələrinə görə quberniya şimal-qərbdən Podolsk quberniyası, şimaldan Kiyev general-quberniyası, şimal-şərqdən Poltava quberniyası, şərqdən Yekaterinoslav quberniyası, cənub-şərqdə Tavrida quberniyası, cənubda Qara dəniz və Bessarabiya quberniyası ilə həmsərhəd idi.
Xerson quberniyası müasir dövrdə Ukraynanın Nikolayev vilayəti, Kirovoqrad vilayəti, Odessa vilayəti kimi əraziləri tamamilə Xerson vilayəti və Dnepropetrovsk vilayətini isə qismən əhatə etməkdədir.
Quberniyanın iqtisadiyyatı əsasən kənd təsərrüfatına əsaslanırdı. Taxıl biçini zamanı imperiyanın müxtəlif bölgələrindən mövsümlük işləmək üçün on minlərlə kəndli kənd təsərrüfatı işçisi kimi buraya gəlir və burada işləyirdilər. Ənənəvi kənd təsərrüfatı sahələrindən başqa un dəyirmanı, distillə, metal emalı, dəmir hasilatı, çuğundur-şəkər emalı və kərpic sənayesi kimi imperiyanın hər quberniyasında olmayan bəzi xüsusi sahələr də, burada geniş inkişaf etmişdir.
İnzibati bölgü
Yekaterinoslav general-qubernatorluğu 7 qəzadan (inzibati mərkəzləri mötərizədə) ibarət idi:
| Qəza | Şəhər | Gerb | Ərazi | Əhali | |
|---|---|---|---|---|---|
| Transliterasiya | Kiril qrafikası | ||||
| Aleksandriya | Александрійскій | Aleksandriya |  | 11,165 km2 (4,311 kv. mil) | 327,199 |
| Ananiv | Ананьевскій | Ananiv | .png.webp){kind=small} | 10,289.2 km2 (3,972.7 kv. mil) | 187,226 |
| Yelizavetqrad | Елисаветградскій | Yelizavetqrad | .png.webp){kind=small} | 15,866.8 km2 (6,126.2 kv. mil) | 507,660 |
| Odessa | Одесскій | Odessa |  | 10,552.1 km2 (4,074.2 kv. mil) | 532,729 |
| Tiraspolsky | Тираспольскій | Tiraspol |  | 7,228.9 km2 (2,791.1 kv. mil) | 206,568 |
| Xerson | Херсонскій | Xerson |  | 19,553 km2 (7,549 kv. mil) | 532,956 |
| Nikolayev hərbiləşdirilmiş quberniyası | Николаевское воѣнное губернаторство | Nikolayev |  | 197.3 km2 (76.2 kv. mil) | 92,000 |
Əsas şəhərlər
- 1897-ci ildə Rusiya imperiyasında aparılmış əhalinin ümumi siyahıyaalınmasına əsasən;
- Odessa – 403,815 (rus– 198,233, yəhudi– 124,511, ukrayn– 37,925)
- Nikolayev – 92,012 (rus– 61,023, yəhudi– 17,949, ukrayn– 7,780)
- Yelizavetqrad – 61,488 (yəhudi– 23,256, rus– 21,301, ukrayn– 14,523)
- Xerson – 59,076 (rus – 27,902, yəhudi– 17,162, ukrayn– 11,591)
- Tiraspol – 31,616 (rus– 14,013, yəhudi– 8,568, ukrayn– 3,708)
- Ananiv – 16,684 (ukrayn– 7,205, rumın – 4,174, yəhudi– 3,514)
- Voznesensk – 15,748 (yəhudi– 5,879, ukrayn– 5,644, rus– 2,583)
- Bobrynets – 14,281 (ukrayn– 9,529, yəhudi– 3,464, rus– 837)
- Aleksandriya – 14,007 (ukrayn– 7,658, yəhudi– 3,687, rus– 2,364)
- Beryslav – 12,149 (ukrayn– 8,852, yəhudi– 2,639, rus– 524)
- Dubısari – 12,089 (yəhudi– 5,326, Romanian – 3,383, ukrayn – 2,841)
- Novoqeorqiyevski – 11,594 (rus– 6,631, ukrayn– 3,372, yəhudi– 1,424)
- Oçakov – 10,786 (ukrayn– 5,204, rus– 3,508, yəhudi– 1,430)
- Novomirqorod – 9,364 (rus– 7,025, yəhudi– 1,617, ukrayn– 572)
- Qriqoriopol – 7,605 (rumın– 3,740, rus– 1,832, yəhudi– 832)
- Olviopol – 6,884 (ukrayn– 5,022, yəhudi– 1,480, rus– 271)
- Ovidiopol – 5,187 (ukrayn 2,785, rus– 1,997, yəhudi– 387)
- Mayaki – 4,575 (rus– 2,865, ukrayn– 944, yəhudi– 644)
Demoqrafiya
1858-ci ilə qədər əhalinin üçdə biri (hərbi mükəlləflər, admiral məskənləri, xarici kolonistlər və s.) hərbi vəziyyətə tabe idi. Quberniyanın 1812-ci ildə təxminən 245.000 əhalisi var idi; 1851-ci ildə 893.000; 1863-cü ildə 1.330.000; 1885-ci ildə 2.027.000; 1897-ci ildə 2.733.600; və 1914-cü ildə 3.744.600. 1850-ci illərdə quberniya əhalisinin əsas etnik tərkibi əsasən bu formada qruplaşmışdı; ukraynalılar (68-75%), rumınlar (8-11%), ruslar (3-7%), yəhudilər (6%), almanlar (4%), bolqarlar (2%), polyaklar, yunanlar və qaraçılar.
1914-cü ildə ukraynalılar əhalinin 53%-ni, ruslar 22%-ni, yəhudilər isə 12%-ni təşkil edirdi. 1850-ci illərə qədər şəhər sakinləri əhalinin 10-20 faizini təşkil edirdi şəhər sakinlərinin xüsusi çəkisi 1897-ci ildə təxminən 30%-ə yüksəldi. Xerson quberniyasının digər quberniyalardan fərqli olaraq mövsümlük işçiləri qəbul etməsi quberniyanın demoqrafik tərkibinin multikulturalist olmasına səbəb olmuşdu. Belə ki, 1897-ci ilin məlumatına əsasən quberniya əhalisinin 46% quberniya sərhədlərindən kənarda anadan olmuş və bu ərazilərə sonradan gəlmiş şəxslərdən ibarət idi.
| Dil | Ana dili | Faiz |
|---|---|---|
| Ukrainca | 1,462,039 | 53.48 |
| Rusca | 575,375 | 21.05 |
| İvritcə | 322,537 | 11.80 |
| Rumınca | 147,218 | 5.39 |
| Almanca | 123,453 | 4.52 |
| Polyakca | 30,894 | 1.13 |
| Bolqarca | 25,685 | 0.94 |
| Belarusca[2] | 22,958 | 0.84 |
| Yunanca | 8,257 | 0.30 |
| Tatarca | 3,152 | 0.12 |
| Ermənicə | 2,070 | 0.08 |
| Qaraçı | 1,671 | 0.06 |
| Fransızca | 1,353 | 0.05 |
| Çexcə | 1,351 | 0.05 |
| İtalyanca | 834 | 0.03 |
| İsveççə | 662 | 0.02 |
| Latışca | 619 | 0.02 |
| Türkçə | 508 | 0.02 |
| Litvaca | 478 | 0.01 |
| İngiliscə | 475 | 0.01 |
| Estonca | 303 | 0.01 |
| Gürcücə | 201 | 0.01 |
| Mordvaca | 170 | 0.01 |
| Digər dillər | 919 | 0.03 |
| Cəmi | 2,733,612 | 100.00 |
| Din | Kişi | Qadın | Hər ikisi | |
|---|---|---|---|---|
| Say | Faiz | |||
| Şərqi ortodoks | 1,123,860 | 1,067,219 | 2,191,079 | 80.15 |
| İudaizm | 168,425 | 171,485 | 339,910 | 12.43 |
| Roma-Katolik | 53,140 | 42,087 | 95,227 | 3.48 |
| Lüteran | 29,229 | 27,328 | 56,557 | 2.07 |
| Qədim inanclar | 13,923 | 14,131 | 28,054 | 1.03 |
| Baptist | 2,719 | 2,696 | 5,415 | 0.20 |
| Mennonit | 2,734 | 2,652 | 5,386 | 0.20 |
| Kalvinist | 2,507 | 2,503 | 5,010 | 0.18 |
| Müsəlman | 1,964 | 403 | 2,367 | 0.09 |
| Erməni Həvari | 1,307 | 905 | 2,212 | 0.08 |
| Kəraim | 954 | 1,054 | 2,008 | 0.07 |
| Anqlikan | 80 | 83 | 163 | 0.01 |
| Erməni Katolik | 59 | 19 | 78 | 0.00 |
| Buddist | 13 | 11 | 24 | 0.00 |
| Digər xristian məzhəblər | 64 | 55 | 119 | 0.00 |
| Digər qeyri-xristian məzhəblər | 3 | 0 | 3 | 0.00 |
| Cəmi | 1,400,981 | 1,332,631 | 2,733,612 | 100.00 |
İstinadlar
- "Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference". www.demoscape.ru. 2023-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-22.
- Fortson IV, Benjamin W. Indo-European Language and Culture: An Introduction. John Wiley & Sons. 2011. 429. ISBN 978-1-4443-5968-8. 2023-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-19.
- "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 2022-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-30.
 | ||
|---|---|---|
| General qubernatorluqlar | Sankt-Peterburq • Moskva • Azov • Belarus • Varşava • Vladivostok • Şərqi Sibir • Qalisiya • Litva • Qərbi Sibir • İrkutsk • Kiyev • Finlandiya knyazlığı • Malorossiya • Novorossiysko-Bessarabiya • Orenburq • Orenburq və Samara • Amur ətrafı • Ryazan • Sibir • Step • Türküstan |  |
| Quberniyalar | Həştərxan quberniyası • Tavriya quberniyası • Azov • Altay • Arxangelsk • Arxanqeloqorod • Astraxan • Belqorod • Belarusiya • Bessarabiya • Bratslavski • Bukeevskaya • Vilenski • Vitebsk • Vladimir • Voznesenski • Voloqda • Volıski • Voronej • Vıborq • Vyatka • Qrodnensk • Yekaterinoslav • Yenisey • İzyaslavskaya • İnqermanland • İrkutsk • Kazan • Kaluqa • Kiyev • Kovenskaya • Kolıvan • Kostroma • Kursk • Litva • Malorossiya • Minsk • Mogilyov • Moskva • Nikolayev • Nijeqorod • Novqorod-Şimal • Novqorod • Novorosiyski • Olenetsk • Orenburq • Orlov • Penza • Perm • Petroqrad • Podolsk • Polotskiy • Poltava • Pskov • Ryazan • Samara • Sankt-Peterburq • Saratov • Sibir • Simbirsk • Slobodsko-Ukrayna • Slonimskaya • Smolensk • Stavropol • Tambov • Tver • Tobolsk • Tomsk • Tula • Ufa • Xarkov • Xerson • Xolmsk • Çerniqov • Yaroslavl | |
| Vilayətlər | • Amur • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Şəhər bələdiyyələri | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Çöl diyar vilayətləri | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Türküstan diyar vilayətləri | ||
| Baltikyanı diyar quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Finlandiya quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Polşa Kralığının quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Qalitsiya general qubernatorluğu | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Qafqaz canişinliyi | ||
| Xüsusi dairələr | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Xüsusi qurumlar | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Vassal dövlət qurumları | Bakı xanlığı • Dərbənd xanlığı • Gəncə xanlığı • Talış xanlığı • Naxçıvan xanlığı • Qarabağ xanlığı • Quba xanlığı • Abxaz knyazlığı • Buxara əmirliyi • İrəvan xanlığı • Şəki xanlığı • Kokand xanlığı • Qaradağ xanlığı • Kurlandiya və Semiqaliya • Yeddi Ada Respublikası • Avar xanlığı • Reç Pospolita • Moldav knyazlığı • Şirvan xanlığı • Salyan xanlığı • Uryanxay diyarı • Xivə xanlığı • Kartli-Kaxeti çarlığı • Kazak Hetmanlığı • Krım xanlığı • Şamaxı xanlığı • İmereti çarlığı | |
