Xaqan

Xaqan (q.türk 𐰴𐰍𐰣) — erkən orta əsrlərdə bir çox türkdilli xalqlarda dövlət başçısının titulu.

Xaqan
Qədim Türk dili
Latın əlifbası:kaγan
Orxon əlifbası:q.türk 𐰴𐰍𐰣
Türk dili
Latın əlifbası:kağan
Rus dili
Kiril əlifbası:каган
Latın əlifbası:kagan
Monqol dili
Kiril əlifbası:хаан
Transliterasiya:xaan
Monqol əlifbası:ᠬᠠᠭᠠᠨ
Transliterasiya:qagan, xagan
Macar dili
Latın əlifbası:kagán
Çin dili
Sadələşdirilmiş çincə:可汗
Hanyu Pinyin :kèhán
Fars dili
Fars əlifbası:خاقان
Koreya dili
Hangul:가한
Latın əlifbasıgahan
McCune-Reischauer:kahan
Məqalələr seriyasından
Monarxiya
Heraldic royal crown

"Xaqan" termininə ilk dəfə çin salnamələrində rast gəlinir. Sonralar Kiyev knyazları da bu titulu qəbul etdilər. Monqol imperiyası dövründə isə bu titul "imperator" mənasında işlədildi[1]. Monqol imperiyasında kaan şəklində idi.

İstifadəsi

Bu titula ilk dəfə qədim çin mənbələrində rast gəlinir. Onlar III yüzillikdə yaşayan syanbilərin ulu xanını belə adlandırırlar. 402-ci ildə jujanlar hun titulu olan şanyünün əvəzinə xaqanı qəbul etmişdilər.[2] 551-ci ildə avarlar və göytürklər bu titulu jujanlardan aldılar. Göytürk xaqanlığı çökdükdən sonra digər türk xalqları - xəzərlər, uyğurlar, qarluqlar, kiməklər və qırğızlar xaqan titulundan istifadə etdilər[3]. Qərb mənbələrində isə "caganus" kimi latınlaşdırılmışdır.

Osmanlıda Hakan ül-Berreyn vel-Bahreyn (torpaqların və dənizin xaqanı) titulu mövcud idi. Çində Li Şimin dövründə Birinci Göytürk xaqanlığı dağıldıqdan sonra imperatorlar özlərinə "Tian Kehan" yəni "Səma xaqanı" deməyə başladılar.

İbn Rustanın yazdıqlarına əsasən X əsrdə rus hökmdarları xaqan adlanırdı: I Vladimir, II Svyatoslav, I Yaroslav xaqan adlanırdı.

İstinadlar
  1. "Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və tеrminlərin şərhi". Tərtib еdəni: A.M. Babayev, Bakı, "Maarif", 1993, səh. 229-230
  2. Grousset (1970), səh. 61, 585, n. 92.
  3. "БСЭ". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-18.

Mənbə
  • Дренетюркские языки и литературы. Главная редакция восточной литературы издательства "Наука", 1986. С. 56-58.
  • Modern Enciclopedia of Russian and Soviet History. Vol. 15.
  • Новосельцев А. П. К вопросу об одном из древнейших титулов русского князя // История СССР, 1982, № 4. С. 150-159;
  • Трубецкой Н.С. О туранском элементе в русской культуре.
  • Трубецкой Н. С. История. Культура. Язык. М., 1995. С. 141-162.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.