Xaçmaz (Oğuz)
Xaçmaz — Azərbaycan Respublikasının Oğuz rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Rayon mərkəzindən 40 km şərqdə, Filfili kəndindən 10 km cənubda, Nəzərçayın sağında, Qalaçayın solunda yerləşir. Xaçmaz inzibati ərazi dairəsinin mərkəzidir. Tarixi Xaçmaz keçidi Xaçmaz kəndinin şimalından başlayaraq Fiy və Malqamud aşırımlarınadək gedir. Kəndin dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi 760 metrdir.
Xaçmaz | |
---|---|
41°02′59″ şm. e. 47°35′47″ ş. u. | |
Ölkə | |
Tarixi və coğrafiyası | |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi |
|
Rəqəmsal identifikatorlar | |
Poçt indeksi | 4817 |
| |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
Xaçmaz Oğuz rayonunda ən böyük kənddir. Əhalisi (6234 nəfər) əkinçilik, heyvandarlıq, bağçılıq, tərəvəzçiliklə məşğuldur. Kənddə 2 orta, 1 ümumi orta məktəb, 3 uşaq bağçası, mədəniyyət evi, klub, 3 kitabxana, 1 poçt, 815 yerli elektron ATS, xəstəxana və aptek var. Kənddə ticarət, iaşə və məişət xidməti obyektlərinin geniş şəbəkəsi fəaliyyət göstərir.
Xaçmaz kəndinin 2 km şimal-qərbində, Qalaçayın zirvəsində Xaçmaz Gavurqalası (VII əsr), 5 km şimal-şərgində Balaşum yaşayış yeri (XI–XII əsrlər), kəndin özündə 2 məscid (XIX əsr), kəndə məxsus ərazidə 2 qədim körpü – Adıl və Daşüz körpüləri var. Bu abidələri də respublika hökuməti ölkə və yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidələr siyahısına daxil etmişdir.
Rayon mərkəzindən Xaçmaz kəndinə, Xaçmaz kəndindən isə Bakı, Gəncə, Mingəçevir və Qəbələ şəhərlərinə avtobus marşrutları işləyir.
Toponimikası
- Oğuz rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Qalaçayın sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin yamacındadır. Yaşayış məntəqəsi və mahal kimi ilk dəfə VII əsrə aid mənbələrdə adı çəkilir. "Xaçmaz" adı vaxtilə bu ərazidə yaşamış və mübariz alban qəbilələri birliyinə daxil olmuş "xeçmatek" tayfa adından yaranması ehtimal edilir. Sonradan bu ad transformasiyaya uğramışdır. VII əsrin ortalarından başlayaraq, mənbələrdə "Xaçmaz" şəklində rast gəlinir. Kəndin şimalında, Qaladağın zirvəsində orta əsrlərə aid Gavurqala yerləşir.[1]
- Xaçmaz toponimi müxtəlif mənalarda işlənir. Xaç tərkibli toponimlər Azərbaycanda geniş yayılıb. Xaçmaz Alban tayfa ittifaqına aid, qədim türk qəbilələrindən birinin adıdır. Bəzi tədqiqatçılar bu sözü od, atəş, Günəş anlamında yozurlar. IV -VII əsrlərdə Azərbaycanda xristianlıq geniş yayılsa da, xaçın tarixi bundan daha əvvəlki tarixlərə gedib çıxır. Atəşpərəst olan əski türklər-oğuzlar Günəşə səcdə edərkən yerdən çıxan qazın, odun önündə əlləri köksündə durarkən xaç şəkli alırdılar. Xaçmaz sözündəki "maz" hissəciyi - "maq" sözünün dəyişilmiş formasıdır. "Maq" da tayfa, qəbilə adıdır. Xaçmaz və "xaçmataqlar" od nişanlı oğuzlar kimi izah edilə edilir. Eyni zamanda bu toponimi "xaçı inkar edənlər" kimi də izah edirlər.[2]
Mədəniyyəti
Tarixi abidələri
- Adıl körpüsü (XIX əsr)
- Məscid (XX əsr)
- Xaçmaz məscidi (XIX əsr)
- Hacı Rəşid körpüsü (XIX əsr)
- Kəndin 3–4 km-liyində Balaşum qədim yaşayış yeri (XI—XVII əsrlər)
- Gavurqala (VI—XIV əsrlər)
Coğrafiyası və iqlimi
Əhalisi
Əhalisinin sayına görə Oğuz rayonunun ən böyük kəndidir.[3] 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 6954 nəfər yaşayır.[4]
Tanınmış şəxsiyyətləri
- Abdulla Tahirzadə — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına əsasən, dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri.
- Cəlil Cavanşir — azərbaycanlı yazıçı, tərcüməçi, ssenarist.
- Koroğlu Rəhimov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Nuridə Atəşi (Nuridə Qədirova təxəllüsü Atəşi) — azərbaycanlı yazar, mədəniyyətşünas və tarixçi.
- Rəvan Lətifov — İkinci Qarabağ müharibəsində Şuşa uğrunda gedən döyüşlərdə şəhid olmuşdur. Ölümündən sonra "Vətən uğrunda", "Cəsur döyüşçü" və "Şuşanın azad olunmasına görə" medalları ilə təltif edilmişdir.
- Saleh Qazıyev — Azərbaycan arxeoloqu, tarix elmləri namizədi. Saleh Mustafa oğlu Qazıyev 1893-cü ildə Xaçmaz kəndində anadan olmuşdur.
- Səftər İbad oğlu Hacıyev — 10 dekabr 1963 tarixində anadan olub. 8 oktyabr 1992-ci ildə Laçın rayonunun Zerti kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə şəhid olmuşdur.
- Zülfüqar Səfər oğlu Abışov — 24 sentyabr 1968 tarixində anadan olub. 5 avqust 1992 tarixində könüllü olaraq Oğuz RHK-na gedərək qeydiyyata düşüb. 28 avqust 1992-ci ildə Ağdərə rayonunun Drombon (Heyvalı) kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə şəhid olmuşdur.
Şəhidləri
Birinci Qarabağ Müharibəsində 25 şəhid vermişdir.
- Vüqar Rauf oğlu İbrahimov (10 may 1973, Xaçmaz, Vartaşen rayonu – 28 iyun 1992, Ağdam rayonu)
- Koroğlu İsmayıl oğlu Rəhimov (31 oktyabr 1953, Xaçmaz, Vartaşen rayonu – 3 iyul 1992, Ağdərə)
İkinci Qarabağ Müharibəsində isə 8 şəhid vermişdir
- Rasim Ərziman oğlu Mustafayev (28 mart 1990, Xaçmaz, Vartaşen rayonu – 7 oktyabr 2020, Murovdağ)
- Səfa Əmirxan oğlu İsazadə (d. 17 may 1999; Xaçmaz, Oğuz rayonu, Azərbaycan — ö. 14 oktyabr 2020; Suqovuşan, Azərbaycan)
- Əhmədov Nurlan Rəhim oğlu (12 oktyabr 1996, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 26 oktyabr 2020, Füzuli rayonu)
- Kamil Araz oğlu Atakişiyev (12 iyun 2000, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 5 noyabr 2020, Laçın dəhlizi, Laçın rayonu)
- İbrahimli Nail Nəriman oğlu (4 mart 1994, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 7 noyabr 2020, Şuşa)
- Rəvan Ömür oğlu Lətifov (26 avqust 1991, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 8 noyabr 2020, Şuşa)
- Təbriz İldırım oğlu Cumuzadə (26 fevral 2000, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 9 noyabr 2020, Şuşa)
- Orxan Rəşid oğlu Rəhimli (28 aprel 1994, Xaçmaz, Oğuz rayonu – 16 noyabr 2020, Şuşa)
İstinadlar
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- "Cəlil Cavanşir — Ədalət.- 2013.- 11 iyul.- S. 4". 2022-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-11.
- "Zərdüşt yurdu, Şumer məskəni, Oğuz eli… — FOTOLAR". 2016-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-04.
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
Xarici keçidlər
- İbrahimxəlil Kimyagərin kəndindən — REPORTAJ Arxivləşdirilib 2015-07-31 at the Wayback Machine. kulis.lent.az, 29.07.2015 (az.)
- Azərbaycan Respublikası Oğuz Rayon İcra Hakimiyyəti