Vaşi

Vaşi kağızlarının mənşəyi Çin və Koreya ilə bağlıdır.[1] VIII əsrdə aid "Nihon Şoki" xronikalarında qeyd olunur ki, 610-cu ildə Koreyadan Yaponiyaya gəlmiş keşiş Donço piqment, mürəkkəb və kağız hazırlama texnikalarını bilirdi.[1] Konkret sübutlar mövcud olmasa da, qəbul edilmiş ənənəvi fikirlərə görə Yaponiyada kağız istehsalını o başlatmışdır.[1]

Faktiki dəlillər çox az olsa da, bəzi fikirlərə görə Yaponiya kağız ilə ilk dəfə V əsrin sonlarında tanış olmuşdur.[1] "Nihon Şoki"nin 540-cı ilə aid bir siyahıyaalınma barədə məlumat verməsi artıq həmin dövrdə Yaponiyada kağız istehsalı barədə fikirlərin mövcud olduğunu göstərir,[1] çünki Çindən kağız idxal etmək çox bahalı idi.[1] Bundan əlavə, yerli kağız istehsalı olmasa, 645-ci ildəki Tayka islahatı kimi islahatlar uğurla həyata keçirilə bilməzdi,[1] çünki islahatın tətbiq olunması üçün lazım olan hesabatlar və siyahıyaalınmalar üçün xeyli kağız lazım idi.[1]

Nara dövrü Yaponiyada kağız istehsalının ilk dövrü hesab olunur.[1] Mərkəzi idarəetmənin yaranması, Narada imperatorluq sarayının əsasının qoyulması, buddizmin çox sürətlə yayılması kağıza olan təlabatı artırmışdır.[1] Bu dövrə aid ən yaxşı saxlanılmış kağızlar Today məbədinin VIII əsrə aid imperatorluq anbarı olan Şosoində tapılmışdır.[1] Burada yapon kağızlarının ən qədim nümunələri toplanmışdır.[1] Kolleksiyanın kağızları mərkəzi və regional hökumətlərin arxivləri, rəsmlər, eskizlər, kitablar və boş vərəqlərdən ibarətdir.[1] Ən qədim kağız nümunələri Mino, Çikuzen və Buzen əyalətlərinin[lower-alpha 1] 701-ci ilə aid edilən siyahıyalınma qeydləridir.[1] Kağızlar da həmin əyalətlərdə hazırlanmışdır.[1] Bütün kağızlar tamezuki texnikasının köməyi ilə kozo liflərindən istehsal olunmuşdur.[1] Tamezuki texnikası Yaponiyada kağız istehsalında istifadə olunan ən qədim iki texnikadan biridir.[1] Kağızların yüksək keyfiyyəti paytaxtdan aralı yerləşən ərazilərdə də kağız istehsalının inkişaf etdiyini göstərir.[1]

Şosoin arxivi 233 kağız növündən bəhs edir[1] və adlar hər kağız növünün istehsal olunduğu yer, material, rəng, dekorasiya metodu haqqında məlumat verir.[1] Arxivin məlumatına görə həmin dövrdə 21 əyalət kağız istehsalı ilə məşğul olurdu.[1]

Bu dövrdə kağız istehsalında istifadə olunan əsas materiallar kozo, qampi və kənaf idi,[1] lakin tez-tez digər materiallar da kağız istehsalında yoxlanılırdı.[1] Dekorasiya olunmuş kağızlar sutra nüsxələnməsində geniş istifadə olunurdu.[1] Kağıza qədərki dövrdə sənədlər ikitərəfli yazılsa da, kağızın yayılmasında sonra bu praktikaya təlabat azalmışdır.[1] Lakin bu dövrdə də kağız ancaq dövlət orqanlarının və buddizm məbədlərinin istifadə edə bildiyi nadir material idi.[1]

Heyan dövrü Yaponiyada kağız istehsalının qızıl dövrü hesab olunur.[1] Kağız istehsalında həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxımından baxımından artım var idi.[1] Saray mədəniyyətinin çiçəklənməsi və buddizmin üstünlüyünün azalmasından sonra həm rəsmi sənədlər üçün, həm də gündəlik tutmaq, şeir yazmaq üçün kağıza təlabat xeyli artmışdır.[1] Bundan əlavə, adi insanlar cüzi miqdarda olsa da, kağızdan istifadə etmək imkanına malik olmuşdurlar.[1]

Kağıza olan təlabat o qədər artmışdı ki, mərkəzi hökumət öz kağız fabrikini qurmalı olmuşdur.[2] Şiokuin adlı bu fabrik 806-809-cu illərdə Kiotodakı Kamiya çaynın sahilində tikilmişdir.[2] Fabrik üçün lazım olan xam materiallar 23 əyalət və Dazayfudan vergi şəklində təmin olunurdu.[2] Rəsmi kağız fabrikinin 4 qəlibçisi ildə təxminən 270 min vərəq istehsal edirdi.[2] Burada 3 əsas kağız növü hazırlanırdı: kənaf, qampi və kozo kağızı.[2] Bunlardan əlavə, Sophora angustifoliola bitkisinin liflərininin köməyi ilə kucinşi adlı kağız növü də istehsal olunurdu.[2] Bu kağız növündə təbii həşəratöldürücü maddə olduğu üçün tarixi qeydləri və vacib sənədləri saxlamaq üçün ideal idi.[2] Bu fabrikdə istehsal olunan kağızları kanyaqami adlandırırdılar.[2] Kanya no şikişi adlı ənlikli kağızlar da burada istehsal olunurdu.[2] Dövrün sonlarında fabrik xam materiallar tapmaqda çətinlik çəkirdi, buna görə də təkrar emal əsasında fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.[2] Təkrar emalla hazırlanan kağızlar açıq boz rəngdə idi, çünki istifadə olunmuş kağızdakı mürəkkəbi çıxarmaq çətin idi.[2] Bu kağız növü usuzumiqami adlanırdı.[2] Bu kağız növü əvvəlcə saray tərəfindən istifadə olunsa da, sonralar xəttatlıqda populyar olmuşdur.[2]

Bu dövrdə Miçinoku kağızı adlanan yeni kağız növü də dəbə düşmüşdür.[2] Hirayzumidə istehsal olunan bu kağız növü Avropa gərməşovundan hazırlanırdı, ağ, koppuş və şax kağız növü idi.[2] Heyan dövründə Yaponiyaya xas olan müxtəlif rəngli kağızlar istehsal olunurdu.[2] Dövrün innovasiyalarından biri çəlləklərdə rənglənmiş pulpalardan istifadə edilərək rəngli kağızlarından istehsalı idi.[2] Bu cür kağızlara bulud kağızları deyilirdi; uçiqumori və tobiqumo bu cür kağız növləri idi.[2] Buludabənzər naxışlar həddən çox işləmə və ya ağ qampi kağızının yeni vərəqinə göy boyanın damcılaması ilə əldə olunurdu.[2] Bu cür kağızların parçaları tanzaku, yəni şeir yazmaq üçün kağız kimi istifadə olunurdu.[2] Boyalarla müxtəlif naxışların əldə olunduğu suminaqaşi adlı kağız növü də ilk dəfə Heyan dövründə ortaya çıxmışdır.[2]

Qızıl və gümüş vərəqlərlə bəzədilmiş kağızlar artan təlabatla istehsal olunmağa davam etmiş, mika tozu materiallar siyahısına əlavə olunmuşdur.[2] Heyan dövrünün son illərinin ən keyfiyyətli kağızlarını "Otuz altı usta şair"in Nişi Honqanci nüsxəsində görmək mümkündür.[2] Bu kitabı hazırlamaq üçün göz qabağına gətirilə bilən hər bir kağız növündən istifadə olunmuş, hər bir vərəq dekorativ xüsusiyyətinə görə diqqətlə seçilmişdir.[2]

Hökumətin feodal formaya keçid etməsindən və döyüşçü sinifinin güclənməsindən sonra dəbdəbəli kağızlara olan təlabat azalmış, lakin yüksək keyfiyyətli tətbiqi kağız istehsalını stimullaşdırmışdır.[2] Nəşriyyatın, bazarların və memarlığın inkişafı kağız istehlakını artırmışdır.[2]

Danşi hələ də formal kağız növü olaraq qalırdı, lakin hikiavase adı ilə tanınmağa başlamışdır.[2] Çünki onun burmaları samuray zirehindəki qovşaqları möhürləmək üçün istifadə olunurdu.[2]

Ağ, yumşaq və asanlıqla əyilə bilən kağız növü olan suqiharaşi ilk dəfə bu dövrdə Harimadakı Konoe ailəsinin malikanəsində şəxsi təlabat üçün istehsal olunmuşdur.[2] Bu kağız az formal və danşidən daha ucuz olsa da, döyüşçü sinifi arasında populyar olmuşdur.[2] Eçizen əyalətinin Qoka şəhərində istehsal olunan hoşo adlı ağ, danşiyəbənzər kağız növü də geniş istifadə olunmağa başlamışdır.[2] Eçizendə torinoko adlı kağız növü də hazırlanırdı.[2] Torinoko qalın, yumurta qabığına bənzər tonu olan kağız növü olub qampi kağızları arasında ən məşhuru idi.[2] Xəttatlar bu kağız növündən geniş istifadə edirdilər.[2]

Kağız istehsalını əks etdirən, Edo dövrünə aid qravür. Müəllif: Utaqava Sadahide.

Mino əyaləti Yaponiyada ən çox kağız istehsal edən əyalət olsa da, kağızın keyfiyyəti yüksək, qiyməti isə ucuz qalmaqda davam edirdi, ölkədəki kağız təlabatını qarşılaya bilirdi.[2] Ona görə də minoqami termini kağız ilə sinonimlik təşkil etməyə başlamışdır.[2] İyo əyaləti senkaşi, İzu əyaləti şuzenciqami, Yamato əyaləti yaşinoqami kağızı ilə məşhur idi.[2] XVI əsrin sonunda mitsumata lifinin kağız istehsalı üçün daha uyğun olduğu kəşf edilmişdir.[2] İlk vaxtlar çoxlu miqdarda istifadə olunmasa da, ən sonda kənafı əvəz etmişdir.[2]

Siyasi cəhətdən stabil dövr olan Edo dövründə elmə və öyrənməyə olan maraq yenidən oyanmışdır.[2] Tokuqava şoqunluğu Suruqada rəsmi nəşriyyat evi açdırmış, əyalətlərdə nəşr mərkəzləri yaranmağa başlamışdır.[2] Nəşriyyat yeni səviyyəyə çatmış, ilk dəfə kağız və kitablar ancaq yuxarı sinif üçün deyil, hər kəs üçün əlçatan olmuşdur.[2]

Tokuqava şoqunluğu hoşo və şuzenciqamini rəsmi kağız növləri kimi seçmişdir.[2] Daymyolar öz torpaqlarında nəşr mərkəzləri açaraq öz şəxsi təlabatlarını qarşılamağa başlamışdırlar.[2] Bəzi nəşr mərkəzləri təlabatdan artıq kağız istehsal etməyə başlamış, Edo, Osaka və Kioto bazarlarına çatmışdırlar.[2] İstehsal olunan kağızların böyük qismi danşi və hoşo növü kağızlar idi, lakin tezliklə hanşi də ölkədə populyarlaşmışdır.[2] Ən məşhur misallara Çikuqoda istehsal olunan Yanaqava hanşisi, Naqatoda istehsal olunan Yamaşiro hanşisi, Suoda istehsal olunan Tokuci hanşisi, İvamidə istehsal olunan Sekişu hanşisi və Minoda istehsal olunan Mino hanşisi aid idi.[2] Hamısı kozodan hazırlanırdı. Təkcə Suruqada istehsal olunan Suruqa hanşisi mitsumatadan istehsal olunurdu.[2] Suruqa hanşisi ilk dəfə XVIII əsrin ortalarında ortaya çıxmışdı və ilk dəfə idi ki, mitsumata kağız istehsalında belə geniş istifadə olunmuşdu.[2]

Mino hanşisi nəşriyyatlar tərəfindən çox istifadə olunduğu üçün Mino kağız ölçüləri kitablar üçün standarta çevrilmişdir.[2]

Müasirləşmə dövrü olan Meyci dövrünün təlabatını qarşılamaq üçün 1870-ci illərdə Yaponiyada kağız Qərb texnologiyası əsasında istehsal olunmağa başlamışdır.[2] Lakin ənənəvi kağız istehsalı XX əsrin ilk onilliyinə qədər öz aktuallığını qorumuşdur.[2] Sənaye miqyaslı müasir kağız istehsalı yüksək keyfiyyətli, ucuz, böyük miqdarda kağız istehsalına imkan verdiyi üçün kağız istehsalı ilə məşğul olan ailələr getdikcə rəqabətdə uduzurdular.[2] 1928-ci ildə 28.532 ailə kağız istehsalı ilə məşğul olsa da, 1973-cü ildə bu rəqəm 851 olmuşdur.[2] Buna baxmayaraq, ənənəvi yollarla istehsal olunan kağız sənaye miqyasında istehsal olunan kağızdan daha davamlı və möhkəm olması ilə seçilir.[2]

Yaponiyada kağızın iki əsas qəlibləmə üsulu mövcuddur: tamezuki və naqaşizuki.[3] Tamezuki Yaponiyaya Çindən keçib və Qərbdəki kağız qəlibləmə üsulu ilə eynilik təşkil edir.[3] Naqaşizuki daha geniş yayılmış üsul olub Yaponiyaya xasdır və VIII əsrdə yarandığı güman olunur.[3] Naqaşizuki üsulunda "sıyıq" tororo (Abelmoschus manihot) və noriutsuqi (Hydrangea paniculata) bitkilərindən alınmış təbii yapışqanlarla qarışdırılır.[3] Alınmış emulsiya liflərin düyümlənməsinin qarşısını alır.[3] Bundan əlavə, mayeni qatılaşdırır və onun quruma vaxtını gecikdirir.[3] Beləcə, kağızı hazırlayan şəxs kağızın qalınlığına nəzarət edə bilir.[3] Tamezuki ilə naqaşizuki üsulları arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, tamezuki üsulunda artıq mayenin qəlibdə qurumasına icazə verilir, naqaşizuki üsulunda isə atılır.[3] Hər bir vərəq bir neçə dəfə "sıyıq" vannasına batırılmalıdır.[3] Tamezuki üsulunda vərəqin sağ tərəfi birinci hazırlandığı halda, naqaşizuki üsulunda sonuncu batırışdan hazırlanır.[3] 400-600 vərəqin qəliblənməsindən sonra artıq suyu çıxarmaq üçün onlar sıxılır və qurudulur.[3] Nəhayət, vərəqlər toplanır, kəsilir və satışa çıxarılır.[3]