Türkiyənin qadın nazirlərinin siyahısı

30 oktyabr 1923-cü ildə qurulan 1-ci Türkiyə hökumətindən[1] 26 mart 1971-ci ildə sona çatan[2] 32-ci Türkiyə hökumətinə qədər heç bir qadın Türkiyə hökumətlərində nazir vəzifəsində iştirak etməmişdi.[3][4] 32-ci hökumət 12 Mart Memorandumu ilə istefaya getməyə məcbur olduqdan sonra bu memorandumu dərc edənlər, yeni hökuməti qurmaq üçün CHP-dən Nihad Erimi "tərəfsiz baş nazir" olaraq təyin etdilər. Bunun üzərinə Erim 26 mart 1971-ci ildə "Kabinetim bir düşüncə mərkəzi olacaq"[5] və "Gənc beyinlərlə çalışacağam"[6] şüarı ilə qurduğu yeni hökumətə Sadi Koçaşın tələbi ilə Türkan Akyolu[7] Səhiyyə və Sosial Yardım naziri təyin etdi.[8][9] Beləliklə, Akyol Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk qadın naziri oldu.[7][10] Erimin sözlərinə görə, Akyol təkcə qadın olduğu üçün deyil, həm də Atatürk islahatlarının nəticələrini sübut etmək üçün təyin edilib.[11] Onun vəzifəyə başlamasından 10 gün sonra, aralarında Akyol da olmaqla, on nazir Erimə istefalarını təqdim etdi, lakin Erim geri çəkildiyi üçün istefa reallaşmadı.[12] Daha sonra dekabrın 2-də Akyol da daxil olmaqla 11 nazir istefa ərizəsini Erimə təqdim edib. Erim ertəsi gün prezident Cövdət Sunaya "İstefalarını istəyən nazirlərin istefalarını qəbul edib vəzifələrinə davam etmək əvəzinə, bütövlükdə hökumətin istefasını təqdim etməyi" məqsədəuyğun hesab etdiyini bildirdi.[13] Elə həmin gün Sunay hökumətin istefasını qəbul etdi və 33-cü Hökumət yeni hökumət qurulana qədər təxminən bir həftə daha xidmət etdikdən sonra sona çatdı.[13] Hökumət ilə birgə Akyolun da vəzifəsi sona çatdı.

Akyol hökumətindən sonra gələn dörd hökumətdə heç bir qadın nazir iştirak etməyib. 17 noyabr 1974-cü ildə qurulan 38-ci hökumətdə Hayriyə Ayşə Nərmin Neftçi Mədəniyyət naziri təyin edildi və ilk qadın Mədəniyyət naziri oldu.[14] O, həm də Tələt Sait Halmandan sonra Türkiyənin ikinci mədəniyyət naziri olub.[15] 1974-cü il noyabrın 29-da parlamentdə keçirilən səsvermədə hökumət kifayət qədər etimad səsi toplaya bilmədi[16] və 4 ay 14 gün fəaliyyətini sürdürə bildi. Nərmin Neftçinin nazirliyindən bu yana respublikanın elan edilməsindən sonra ən uzun müddət qadın nazirlərin təyin olunmadığı dövr olub.[17] Son hökumətdən bəri yeddi hökumətdə heç bir qadın nazir iştirak etməyib.

Turqut Özal 21 dekabr 1987-ci ildə öz dəvəti ilə partiyaya qatılan İmren Aykutu qurduğu 46-cı hökumətə[18] Əmək və Sosial Müdafiə naziri təyin etdikdən sonra hökumətdə yenidən qadın nazir özünə yer tapdı.[19] Aykut bu istiqamətdə nazirliyə təyin olunan ilk qadın idi.[20] Bu hökumət bitənə qədər vəzifəsində qalan Aykut növbəti hökumətdə nazirliyini davam etdirdi.[21][22] Beləliklə o, ardıcıl iki dəfə nazir olan ilk qadın oldu.

20 aprel 1990-cı ildə Qadının Vəziyyəti və Problemləri üzrə Nazirlik Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin nəzdində yaradılmışdır.[23][24] Daha sonra qurum 1991-ci il iyunun 23-də baş nazirin aparatına birləşdirilib.[25] Qurumun baş nazirliyə birləşdirildiyi gün 48-ci hökumət quruldu və İmren Aykut ardıcıl üçüncü dəfə bu hökumətə dövlət naziri təyin edildi.[26][27] Aykuta, Mətbuat və İnformasiya Baş İdarəsi, Anadolu Agentliyi Baş müdirliyi vəzifələri verildi və həm hökumət sözçüsü, həm də Qadınlar Haqlarından Məsul Dövlət naziri oldu.[28][29] 1991-ci il seçkiləri nəticəsində o, parlamentdə mandat qazansa da, ondan sonra qurulan hökumətdən kənarda qaldı.[30] 1991-ci il noyabrın 9-da Süleyman Dəmirəl "Qadınlar Nazirliyi də daxil olmaqla bir sıra nazirliklərin" açılacağını söylədi.[31] Dəmirəlin qurduğu yeni hökumətə Gülər ​​İləri və Tansu Çilləri Dövlət naziri təyin etməsi ilə ilk dəfə olaraq kabinetdə eyni vaxtda iki qadın nazir iştirak etdi.[32] Çillər İqtisadiyyat daha sonra,[33][34][35][36] Qadın və Ailə üzrə Dövlət naziri oldu.[37] İləri şəxsi xərclərini nazirliyə ayrılmış büdcədən ödədiyi üçün 1992-ci il fevralın 22-də ona göstərilən etimaddan sui-istifadə etdiyi üçün tutduğu vəzifədən istefa etdi. İlk qadın nazir olan Türkan Akyol, İlərin istefasından sonra boşaldılan Qadın və Ailədən Məsul Dövlət Nazirliyinə təyin edilib.[38][39][40] Çillər və Akyol dövrün sonuna qədər vəzifələrini davam etdirdilər.[41][42] Beləliklə, 49-cu hökumətdə üç fərqli qadın nazir vəzifələrini icra etdilər.

Sonrakı hökumət 25 iyun 1993-cü ildə quruldu və Akyol eyni vəzifəsində qalmağa davam edərkən,[43] Çillər baş nazir olaraq bu vəzifəni tutan ilk qadın oldu. Akyol 25 iyul 1994-cü ilə qədər vəzifəsini icra etdikdən sonra istefa verdi və istefası iki gün sonra Dəmirəl tərəfindən təsdiqləndi.[44][45] Önay Alpaqo Qadın Problemləri üzrə Dövlət naziri təyin edilib.[46][46][47] Alpaqo da 27 mart 1995-ci ildə tutduğu vəzifədən istefa verdikdən bir gün sonra istefası təsdiqləndi, onun yerinə Aysel Baykal gəldi.[48][49] Baykal 5 oktyabr 1995-ci ildə hökumətin sonuna qədər vəzifəsini davam etdirdi. 50-ci hökumət, 49-cu hökumət kimi, 3 fərqli qadın nazirə ev sahibliyi etdi.[50][51] Çillər 51-ci hökumətdə baş nazir vəzifəsini davam etdirərkən, qurulan azlıq hökumətinin yeganə qadın naziri, Qadınlardan Məsul Dövlət Nazirliyinə təyin edilən İşılay Sayqın idi.[52][53] Bu qurulan hökumətin fəaliyyəti 25 gündən sonra kifayət qədər etimad səsi ala bilməyəndəyi üçün sona çatdı.[54][55] Çillər özündən sonra qurulan hökumətdə baş nazir vəzifəsini davam etdirərkən, Sayqın 23 fevral 1996-cı ilə qədər Qadın və Ailədən Məsul Dövlət naziri vəzifəsini davam etdirdi. Sayqın fevralın 23-də Çillər tərəfindən Ətraf Mühit naziri təyin edilib.[56] İlk qadın Ətraf Mühit naziri olan Sayqın hökumətin sonuna qədər vəzifəsini davam etdirdi.[57] 6 mart 1996-cı ildə hökumət sona çatarkən, Çillərin baş nazirliyi də sona çatdı.

Tansu Çillərdən sonra baş nazir vəzifəsinə Məsud Yılmaz təyin edilib.[58] Yılmazın 6 mart 1996-cı ildə qurduğu 53-cü Hökumətdə ilk dəfə 3 qadın eyni vaxtda nazir oldu.[59] İmren Aykut 4 hökumətdən sonra yenidən Qadın və Ailə məsələləri üzrə Dövlət naziri təyin edildi. İşılay Sayqın da iki dəfə dalbadal nazir oldu. Sayqın əvvəlki hökumətdə Ətraf Mühit naziri olduğu halda, bu dəfə Turizm naziri təyin edildi və Turizm naziri olan ilk qadın oldu.[60] İkisi ilə yanaşı, Avropa İttifaqı ilə işlərdən Məsul Dövlət Nazirliyinə Ayfər Yılmaz təyin edildi.[59][61][62][63] Daha sonra Yılmaza Türk Standartları İnstitutu, Milli Məhsuldarlıq Mərkəzi, Türkiyə Statistika İnstitutu, Avropa Birliyi və Şimali Kipr Türk Respublikası ilə münasibətlər Nazirliyi verilərkən, Aykuta isə Sosial Xidmətlər və Uşaq Müdafiəsi Agentliyi, Ailə Araşdırmalar İnstitutu, Qadının Vəziyyəti və Problemləri Baş İdarəsinin sədrliyi verildi.[64] Yılmaza verilən Türkiyə Statistika Qurumunun sədrliyi sonradan onun əlindən alınaraq Yaman Törünərə verildi.[65] Daha sonra, martın 26-da Hillari Klintonun Ankaraya səfəri çərçivəsində Amerika səfirliyi ilə keçirilən görüşə hökumətin üç qadın naziri də qatılmışdı. Qadın nazirlərin hər biri hökumətin sonuna qədər öz vəzifələrini davam etdirdilər.

54-cü Türkiyə hökuməti 28 iyun 1996-cı ildə Rifah Partiyası və Doğru Yol Partiyası ilə birgə quruldu.[66][67] Nəcməddin Ərbakan baş nazir olarkən, Tansu Çillər Baş nazir müavini təyin edildi.[68] Ayfər Yılmaz və İşılay Sayqının nazirlikləri dəyişdirildi.[69] Yılmaz Xarici Ticarətdən Məsul Dövlət naziri vəzifəsinə,[70][71] Xarici Ticarət və Gömrük müşavirliyinə təyin edildi.[72] Sayqın Qadın və Ailədən Məsul Dövlət Nazirliyinə gətirildi[73] və Atatürk Yüksək Mədəniyyət, Dil və Tarix şurası, Qadının Vəziyyəti və Problemləri Baş idarəsi, Ailə Araşdırma Təşkilatı müdirliyinə təyin edildi.[72] 8 noyabr 1996-cı ildə Meral Akşenərin təyinatı ilə Mehmet Ağarın istefası nəticəsində boşaldılan Daxili İşlər Nazirliyi vəzifəsinə[74] bu üç adın yanında ilk dəfə qadın təyin olundu.[75][76] Beləliklə, bir hökumət ilk dəfə olaraq dörd fərqli qadın nazir gördü və dördünü də eyni anda qəbul etdi.[77] Bundan sonra gələn heç bir hökumət bu qədər qadın naziri bir arada görmədi.

55-ci hökumət 30 iyun 1997-ci ildə yaradılıb və bu hökumətdə İmren Aykut Ətraf Mühit naziri,[78] İşılay Sayqın isə qadın və ailə məsələləri üzrə dövlət naziri olub. Bu, ikilinin iştirak etdiyi sonuncu hökumət idi.[79] yer aldı.[80] Beləliklə, ikili beş fərqli hökumətdə ən çox nazir olan qadınlar oldu. Ondan sonra gələn hökumətdə qadın nazir yox idi və qadın nazirin olmadığı cümhuriyyət dövrünün son hökumət oldu.[81] Əvvəllər 46-cı hökumətdən bəri hər kabinetdə ən azı bir qadın var idi. Beləliklə, qadın nazirlərin iştirak etdiyi ən uzun kabinet sona çatdı.

Qadın nazirsiz hökumətdən sonra qurulan yeni hökumət 28 may 1999-cu ildə quruldu. Hökumətin ilk günündə qadın nazir yox idi.[82][83] Nazirlər Kabinetinin son ili olan 2002-ci ildə hökumətə üç qadın nazir təyin edildi. Birincisi, 10 iyul 2002-ci ildə Melda Bayər Həsən Gəmicinin istefasından sonra boş qalan Qadın və Ailə naziri vəzifəsinə təyin edildi.[84][85][86] İki gün sonra Şükrü Sina Gürel tərəfindən boşaldılan Kipr və Xaricdə Yaşayan Vətəndaşlardan məsul nazir vəzifəsinə başqa bir qadın Tayyibə Gülək təyin edildi və o, həm qadın nazirlər, həm də ümumi nazirlər arasında təyin olunan ən gənc şəxs oldu. O, bu rekordunu hələ də saxlayır.[87][88][89] Bu hökumətdə sonuncu qadın olan Aysel Çelikəl 5 avqust 2002-ci ildə Ədliyyə Naziri vəzifəsinə təyin olundu.[90][91] O, həm də 68 yaşında nazirliyə təyin olunan ən yaşlı qadın nazir olub.[92] Bu dövrdə üç qadın nazir oldu və Ədalət və İnkişaf Partiyasısız son hökumət oldu.

3 noyabr 2002-ci ildə keçirilən ümumi seçki ilə Ədalət və İnkişaf Partiyası iqtidar partiyası oldu.[93] Partiya hakimiyyətə gələndən bəri qurulan bütün hökumətlərdə ən azı bir qadın nazir yer alıb. Bu hökumətlərdə ümumilikdə 12 müxtəlif qadın nazir vəzifəsində çalışıb. Cümhuriyyət tarixində çalışmış qadın nazirlərin təxminən yarısı bu dövrdə təyin edilib.

Bu dövrdə 15 təyinatla qadınların ən çox təyin olunduğu Dövlət Nazirliyi 2011-ci ildə ləğv edilib.[94] Qadın və Ailə Məsələləri üzrə Dövlət Nazirliyinin yerinə Ailə və Sosial Siyasətlər Nazirliyi adlı yeni nazirlik yaradılıb.[95] 2018-ci ilə qədər yeni yaradılmış nazirlikdə 5 müxtəlif nazir çalışıb və bu nazirlərin hamısı qadınlardan seçilib. 2018-ci ildə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi birləşdirilərək Ailə, Əmək və Sosial Xidmətlər Nazirliyi yaradılıb.[96][97]

Rəcəb Tayyib Ərdoğa siyasət qadağası qoyulduğundan Türkiyənin 58-ci hökumətini qurmaq vəzifəsi Abdullah Gülə həvalə edilmişdi.[98] Gül yeni hökuməti 18 noyabr 2002-ci ildə qurdu və hökumətin yeganə qadın naziri turizm naziri vəzifəsinə təyin olunan Güldal Akşit oldu.[99][100][101] Hökumət, Ərdoğan deputat seçilənə qədər buraxılmadı.[102]

2003-cü il martın 9-da Siirtdə keçirilən təkrar seçkilər nəticəsində Ərdoğan parlamentə millət vəkili seçilib.[103] Bundan iki gün sonra Gül hökuməti istefa verdi.[104] 14 mart 2003-cü ildə yeni hökumət quruldu və Güldal Akşit fəaliyyətini davam etdirdi.[105] 29 aprel 2003-cü ildə nəşr olunan qərarla mədəniyyət və turizm nazirliklərinin birləşməsi nəticəsində vəzifəsi sona çatan Akşit, Qadın və Ailədən Məsul Dövlət naziri olaraq vəzifəsini davam etdirdi.[106] 2005-ci il iyunun 2-də tutduğu vəzifədən istefa verən Akşitin yerinə Nemət Baş təyin edildi.[107] Daha əvvəl Akşitə bağlı olan bütün qurumlar mərkəzləşdirildi və özü Dominikan Respublikası, Yamayka, Albaniya, Makedoniya Müştərək İqtisadi Komissiyasına təyin edildi.[108] 60-cı hökumətin birinci yarısında eyni vəzifəni tutduğu halda,[109] ikinci yarısında Milli Təhsil Naziri vəzifəsinə təyin olundu və bu vəzifəyə təyin edilən ilk qadın oldu.[110][111][112] Baş 2005-ci il iyunun 2-dən 2011-ci il iyunun 6-dək ümumilikdə 6 il 4 gün nazir vəzifəsində çalışıb.[113] Baş bu müddətin 2 il 2 ay 5 gününü Milli Təhsil naziri, qalanını isə Qadın və Ailə üzrə Dövlət naziri vəzifəsində keçirdi.[114] Onun yerinə Səlma Aliyə Kavaf Qadın və Ailədən məsul Dövlət naziri vəzifəsinə təyin edildi.[115][116][117][118][119] 2011-ci ildə Dövlət Nazirliyinin ləğvi ilə Kavaf sonuncu qadın dövlət naziri oldu.[94]

60-cı hökumətin başa çatmasına təxminən bir ay qalmış 2011-ci il iyunun 8-də altı yeni nazirlik yaradıldı ki, onlardan biri də Ailə və Sosial Siyasətlər Nazirliyi idi.[120][121] Əvvəllər Qadın və Ailə üzrə Dövlət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumlar bu nazirliyə tabe idi.[120][122] 6 iyul 2011-ci ildə qurulan yeni hökumətin iki qadın nazirindən biri də bu nazirliyə təyin olunan Fatma Şahin olub.[123][124][125][126] Daha sonra Qaziantep bələdiyyə sədrliyinə namizədliyini irəli sürdüyü üçün Şahin bu vəzifədən istefa verib[127][128] və yerinə Ayşənur İslam təyin edilib.[129] İslam həm bu hökumətdə, həm də 62-ci hökumətdə nazir vəzifəsində çalışıb.[130][131]

28 avqust 2015-ci ildə Türkiyədə ilk seçki hökuməti quruldu. Təxminən 3 aya yaxın fəaliyyət göstərən hökumətdə iki qadın nazir iştirak edib. Bunlardan birincisi Ailə və Sosial Siyasətlər naziri kimi kabinetə gələn Ayşən Gürcan idi.[132][133] Gürcan həm də Türkiyənin ilk baş örtülü naziri olub.[134][135][136] Onun ardınca Əli Heydər Koncanın istefası nəticəsində boşaldılan Avropa Birliyi Nazirliyinə təyin olunan Beril Dədəoğlu gəldi.[137][138][139] Dədəoğlu bu vəzifəyə gətirilən ilk qadın olub.[140]

2015-ci ilin noyabrında keçirilən təkrar seçkilər nəticəsində hökuməti qurmaq vəzifəsi sonuncu dəfə Əhməd Davudoğluna həvalə edilib.[141] Davudoğlunun 24 noyabr 2015-ci ildə qurduğu bu hökumətdə; Səma Ramazanoğlu Ailə və Sosial Siyasətlər naziri, Fatma Güldemət Sarı isə Ətraf Mühit və Şəhərsalma naziri idi.[142][143] Davudoğlu 22 may 2016-cı ildə hökumətin istefasını prezidentə təqdim etdi.[144][145] Həmin gün yeni hökuməti qurmaq vəzifəsi Binəli Yıldırıma həvalə edilib.[146] Sonuncu Davudoğlu hökuməti Yıldırım yeni hökuməti qurana qədər fəaliyyətini davam etdirdi. 24 may 2016-cı ildə Yıldırım 65-ci hökuməti qurdu və Fatma Betül Sayan Kaya Ailə Sosial Siyasətlər naziri olaraq hökumətin başlanğıcında yeganə qadın nazir idi.[147][148][149][150] Daha sonra, 19 iyul 2017-ci ildə kabinet dəyişikliyi ilə, Jülidə Sarıəroğlunun Əmək və Sosial Müdafiə naziri olaraq kabinetdə iştirak etməsi ilə bu hökumətin qadın nazirlərin sayı ikiyə yüksəldi.[151][152][153]

Bu vaxta qədər olan hökumətlərdə baş nazir nazirlər kabineti yaradırdı.[154] 2017-ci il referendumu ilə həm baş nazirlik, həm də Nazirlər Kabineti ləğv edildi. Yeni sistemdə prezident öz prezident kabinetini qura bilirdi. Bu sistem faktiki olaraq 2018-ci ildə tətbiq olunmağa başlayıb.

2018-ci ildə keçirilən prezident seçkiləri nəticəsində Rəcəb Tayyib Ərdoğan prezident seçildi.[155] Ərdoğan prezident seçildikdən təxminən iki həftə sonra kabinetini qurdu.[156] Ailə, Əmək və Sosial Xidmətlər naziri vəzifəsinə Zehra Zümrüd Səlcuq,[157] Ticarət naziri vəzifəsinə isə Ruhsar Pekcan təyin edildi.[156][158][159] İkilinin yer aldığı nazirliklər əvvəlki hökumətdə ayrıca fəaliyyət göstərirdi. Ailə, Əmək və Sosial Xidmətlər Nazirliyi; Ailə və Sosial Siyasətlər Nazirliyi və Əmək və Sosial Müdafiə Nazirliyi kimi iki ayrı nazirlik olduğu halda, Ticarət Nazirliyi İqtisadiyyat Nazirliyi, Gömrük və Ticarət Nazirliyi kimi də ayrıca fəaliyyət göstərirdi.[160][161] Onlar həm də yeni sistemin ilk qadın nazirləri oldular. 21 aprel 2021-ci il tarixində prezidentin fərmanı ilə Ailə, Əmək və Sosial Xidmətlər Nazirliyi yenidən bölündü.[162] Zəhra Zümrüd Səlcuq və Ruhsar Pekcanın vəzifələri sonlandı, Derya Yanıq Ailə və Sosial Xidmətlər Nazirliyinə təyin edildi.[163]

67-ci Türkiyə hökuməti və ya V Ərdoğan hökuməti Prezident Hökumət sisteminin ikinci hökumətidir. 2023-cü il Türkiyədə prezident seçkilərindən sonra prezident seçilən Rəcəb Tayyib Ərdoğanın qurduğu hökumətdir.[164] 3 iyun 2023-cü ildə prezident Ərdoğan Türkiyə Böyük Millət Məclisində vəzifəsinin icrasına başlayacağı üçün and içdikdən sonra axşam saatlarında Ərdoğan Çankaya köşkündə keçirilən mətbuat konfransında yeni kabinetin üzvlərini açıqlayıb. Prezidentin yeni nazirlərin təyin edilməsi ilə bağlı qərarı 4 iyun 2023-cü il tarixli Rəsmi Qəzetdə dərc olunub.[165][166]

Yeni qurulan hökumətdə Ailə və Sosial Xidmətlər naziri vəzifəsinə Dərya Yanığın yerinə Mahinur Özdəmir Göktaş təyin edilib.