Türkiyənin illəri

Türkiyənin illəri Anadolu yarımadası və Frakiya torpaqları üzərində qurulan Türkiyənin 81 vilayəti var. Vilayətlər (illər) Türkiyənin ən böyük inzibati əraziləridir. Bu 81 il 973 ilçəyə[1] bölünür. Bu ilçələrə ən kiçik inzibati vahidlər olan məhəllə və kəndlər daxildir. İllərdə idarəetmə və icra vəzifəsi daxili işlər naziri tərəfindən tövsiyə edilən və Nazirlər Şurasının təsdiqindən sonra prezident tərəfindən təyin olunan qubernatorlar tərəfindən həyata keçirilir.

Osmanlı imperiyasının dağılmasından və 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin rəsmi qurulmasından sonra inzibati sistemdə dəyişikliklər edildi. İki il sonra Ərdəhan, Bəyoğlu, Çatalca, Dersim, Ergani, Gelibolu, Gənc, Kozan, Oltu, Muş, Siverek və Üsküdar vilayətləri (illəri) ilçələrə çevrildi.[2][3]

1927-ci ildə Şərqi Bəyazid ilçəyə çevrilərək Ağrıya birləşdirildi.[4] 1929-cu ildə Muş yenidən il, Bitlis isə ilçə oldu.[2] Dörd il sonra Aksaray, Cəbəlibərəkət, Hakkari və Şebinqarahisar ilçə olması, Mersin və Silifke birləşdirilərək İçel adlı yeni ilin yaradılmasıyla, Artvin və Rizə birləşdirilərək Çoruh adlı yeni bir ilin yarandılmasıyla sayı 56-ya düşdü. 1936-cı ildə Rizə, Tunceli və Hakkari yenidən il oldu və həmin il Dersimin adı Tunceli olaraq dəyişdirildi; 1939-cu ildə Hatay dövləti Türkiyəyə birləşdirilərək il oldu.[2][5] 1953-cü ildə Uşakın vilayət (il), Kırşəhərin isə ilçə olması qərara alındı. 1954-cü ildə Adıyaman, Nevşəhər və Sakarya il statusu aldı.[2] 1956-cı ildə Çoruh vilayətinin adı dəyişdirilərək Artvin, 1957-ci ildə isə Kırşəhərin il statusu geri qaytarıldı.[2] Bu ildən sonra 32 il ərzində vilayətlərin (illərin) sayında heç bir dəyişiklik olmadı.[2] 1989-cu ildə Aksaray[6] , Bayburt[6], Karaman[6] və Kırıkkale[6] ; 1990-cı ildə Batman[7] və Şırnak[7]; 1991-ci ildə Bartın[8]; 1992-ci ildə Ərdəhan[9] və İğdır[9]; 1995-ci ildə Yalova[10], Karabük[10] və Kilis[10]; 1996-cı ildə Osmaniyyə[11], 1999-cu ildə isə Düzcə il oldu.[12][13]

Türkiyə Statistika Qurumunun məlumatına görə, 2019-cu ildə Türkiyənin əhalisi 83 milyon nəfərə çatıb.[14] Bu rəqəmin 77 milyonu il və ilçə mərkəzlərində yaşayan insanlar təşkil edib.[14] Ölkədə ən çox əhalisi olan il İstanbul, ən az əhalisi olan il isə Bayburtdur.[14] Bundan əlavə, ən böyük səth sahəsinə malik vilayət (il) Konya, ən kiçik əraziyə malik vilayət isə Yalovadır.[15] Mərkəzi İzmit olan Kocaeli ili, mərkəzi Adapazarı olan Sakarya ili və mərkəzi Antakya olan Hatay ili istisna olmaqla, böyük şəhəri olmayan bütün illərin mərkəz ilçələri illə eyni addadır.