Türkiyə siyasətində qadınlar

Müasir dövrdə Türkiyədəki qadınlar milli siyasətdə fəal iştirak edirlər və Türkiyə Böyük Millət Məclisində qadınların sayı son seçkilərdə daim artmaqdadır.

Tarixi

Birinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra Osmanlı İmperiyasının süqut etdikdən sonra 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyəti yaradıldı. Yeni yaradılan hökumət ilk dəfə olaraq qadınlara bir çox siyasi haqqlar verir. Osmanlı imperiyası dövründə şahzadələrin analarının, sultanların həyat yoldaşlarının düşüncələrinə xüsusi fikir verilirdi. Həmçinin onlar böyük nüfuza malik idilər, amma buna baxmayaraq onların qanuni olaraq mövqeləri təsdiqlənməmişdir. Yəni onların siyasi haqqı yox idi. Başqa sözlə desək xalqdan və ya hər hansı mövqeyə malik olan qadınlarda belə siyasətə qarışma haqqı mövcud deyildi.

Qadınların siyasətdəki seçmə və seçilmə hüququ yenə də Osmanlı imperiyasının son dövrlərində verilməyə başladı. Nezihe Muhittin adlı bir qadın 1923-cü ildə iyun ayında Türkiyənin ilk qadın partiyasını qurdu. Həmin dövrdə Cumhuriyyət hələ tam elan edilməmiş, bu səbəbdən də onun heç bir hüquq və ya qanuni dayağı olmamışdır.

Mustafa Kamal Atatürkün prezident seçildikdən sonra onun ilk gördüyü iş qadınların cəmiyyətdə mövqeyini qaldırmaq idi. 1926-cı ildə mövcud olan qanun ləğv edildi. 1930–34-cü illərdə artıq qadınların ümumi seçkilərdə seçmə və seçilmə hüququ qazandı. Bu dünyada o cümlədən də Avropa qadınlarının seçilmə hüququndan çox əvvəl olmuşdur.[1][2]

Siyasi rollar

Prezidentlər

2018-ci ildə etibarən Türkiyə Cümhuriyyətində heç bir qadın prezident və ya dövlət başçısı olmamışdır.

Baş nazirlər

Tansu Çillər Türk iqtisadçı və akademik olmuşdur. 1990-cı ilinin noyabr ayında Demokrat Partiyasının seçilməklə öz siyasi həyatına başlamışdır. 13 iyun 1993-cü ildə bu partiyanın ümumi başçısı, həmin ilin 25 iyunda isə yeni yaradılan hökumətin nazir vəzifəsinə seçilmişdir. 6 mart 1996-cı il tarixininə qədər təxminən 3 il bu vəzifədə çalışmışdır. Çillər 2018-ci ildən etibarən ölkənin ilk və tək qadın baş naziridir[3].[4]

Nazirlər

Türkiyə Cumhuriyyət ilk qadın naziri 1971-ci ildə Nihat Erim başçılığında qurulan hökumətin Səhiyyə naziri Türkan Akyol olmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə qadın nazirlər:

Adı Nazirlik Partiyası
Türkan Akyol Türkiyə Cümhuriyyəti Səhiyyə Nazirliyi (1971)

Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1992–1993)

 Bağımsız SHP
Nərmin Neftçi Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (1974–1975) CGP
İmren Aykut Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (1987–1991)

Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1991–1996) Türkiyə Cümhuriyyəti Şəhər Nazirliyi (1997–1999)

 ANAP
Gülər İləri Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirlyi (1991–1993) SHP
Aysəl Baykal Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1995) CHP
Önay Alpago Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1994–1995) SHP
Işılay Saygın Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1995–1996)

Türkiyə Cümhuriyyəti Şəhər Nazirliyi (1996) Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (1996)

 DYP
Ayfer Yılmaz Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1996–1997) DYP
Tansu Çiller Türkiyə Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyi (1996–1997) DYP
Meral Akşener Türkiyə Cümhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi (1996–1997) DYP
Tayyibe Gülek Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1999–2002) DSP
Melda Bayer Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1999–2002) DSP
Aysel Çelikel Türkiyə Cümhuriyyəti Nazirliyi (2002) Bağımsız
Güldal Akşit Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (2002–2003)

Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2003–2007)

 AKP
Nimet Baş Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2003–2007)

Türkiyə Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyi (2009–2011)

 AKP
Selma Aliye Kavaf Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2009–2011) AKP
Fatma Şahin Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2011–2013) AKP
Ayşenur İslam Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2013–2015) AKP
Ayşen Gürcan Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2015) Bağımsız
Beril Dedeoğlu Türkiyə Cümhuriyyəti Avropa Birliği Nazirliyi (2015) Bağımsız
Fatma Betül Sayan Kaya Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2016–2018) AKP
Jülide Sarıeroğlu Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2017–2018) AKP
Zehra Zümrüt Selçuk Türkiyə Cümhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2018–) Bağımsız

Cumhuriyyət Senatorun namizədləri

1961–1980-ci illərdə Türkiyədə Cumhuriyyət Senatı adlı dövlət qurumu fəaliyyət göstərirdi. Burada xidmət göstərən qadınlar aşağıdakılardır:

  • Mebrure Aksoley, CHP (1964–1973)[5]
  • Fatma Hikmet İşmen, TİP (1966–1975)[6]
  • Bahriye Üçok, (1971–1976)[7]
  • Nermin Abadan Unat, (1978–1980)[8]
  • Aysel Baykal , CHP (1979–1980)[9]

Parlament sədr müavinləri

Hazırkı dövrə qədər heç bir qadın parlament sədri olmamışdır. Ancaq buna baxmayaraq bir sıra siyasətçi parlament sədrinin müavinləri olmuşdur. 1972-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyətində ilk qadın parlament sədr müavini CGP-nın millət vəkili Nərmin Neftçi olmuşdur[10]. Başqa sədr müavinləri 2007–2015-ci illər arasında xidmət göstərən Meral Akşenər və CXP-nin nümayəndəsi Güldal Mumcu olmuşdur[11]. 2011-ci ildə isə AK Parti millət vəkili Ayşe Nur Bahçekapılı bu vəzifəni daşımışdır.[12].

Millət vəkilləri

8 fevral 1935-ci il tarixində keçirilən ümumi seçkilərdə həm Cumhuriyyət, həm də Türk tarixində ilk dəfə qadınlar seçmə və seçilmə haqqı verilmişdir. Bu seçkilərdə Mebrure Gönenç, Sabiha Gökçül Erbay, Şekibe İnsel, Huriye Baha Öniz, Fatma Şakir Memik, Nakiye Elgün, Fakihe Öymen, Hatı Çırpan, Ferruh Güpgüp, Bahire Bediş Morova Aydilek, Mihri Pektaş, Meliha Ulaş, Fatma Esma Nayman, Sabiha Görkey, Seniha Hızal, Benal Nevzat İstar Arıman və Türkan Örs Baştuğ millət vəkilləri seçildi. Bu 18 qadın arasında ən çox diqqət çəkən isə Satı Qadın kimi də tanınan Hatı Çırpan olmuşdur[13].

1935–1991-ci illərdəki seçkilər

1935-ci ildən sonra keçirilən bütün seçkilərdən qadınların məclisdəki sayları aşağı düşməyə başladı.1954-cü ildə sadəcə iki qadın məclisə seçilmiş və bu da tarixə qadınların seçmə və seçilmə haqqlarının verildiyindən bəri məclis ən az qadının seçildiyi seçkilər oldu[10].

İl Qadın millət vəkillərinin sayı Faizlə
1935 18 %4.6
1939 15 %3.8
1943 16 %3.7
1946 9 %2
1950 3 %0.6
1954 2 %0.7
1957 7 %1.3
1961 3 %0.7
1965 8 %1.8
1969 5 %1.1
1973 6 %1.3
1977 4 %0.9
1983 12 %3
1987 6 %1.3
1991 8 %1.8

1995–2015 seçkilər

1995-ci ildən sonra məclisdəki qadınların sayında artım hiss olundu. 2002-ci ilinə qədər millət vəkili seçimlərində qadınların sayı 1935-ci ildəki seçimlərə çata bilməmişdir[14].

İl Qadın millət vəkillərinin sayı Faizlə
1995 13 %2.4
1999 22 %4
2002 24 %4.4
2007 46 %9
2011 78 %14
2015 97 %17.7
2015 82 %14.9

Partiya sədrləri

Türkiyənin siyasi həyatında ilk partiya lideri Behice Boran idi. 1970-ci ildə partiyanın başçısı seçilmişdir. Bu vəzifə 12 sentyabr Siyasi inqilabdan sonra bütün siyasi partiyalar bağlandı. Bu dövrdə ümumi nazir qadınlar aşağıdakılardır:[15]

  • Mübeccel Göktuna (1915–1999), Türkiyə Ulusal Qadınlar Partiyası (1972–1981) nazir
  • Tansu Çiller (1946), Demokrat Partiyası (1993–2002) nazir və iqtidar partiyası adına Türkiyə Cümhuriyyəti baş nazir
  • Rahşan Ecevit (1923), Demokratik Sol Xalq Partiyası (2010) qurucusu və ümumi nazir
  • Nesrin Nas (1958), Anavatan Partiyası (2003–2004) ümumi nazir
  • Filiz Koçali (1958), Sosyalist Demokrasi Partiyası ümumi nazir
  • Gültan Kışanak (1961), Barış ve Demokrasi Partiyası (2011–2014) nazirin həyat yoldaşı
  • Figen Yüksekdağ (1971), Halkların Demokratik Partiyası (2012– günümüz) nazirin həyat yoldaşı
  • Emine Ülker Tarhan (1963), Anadolu Partiyası (2014–günümüz) qurucusu və ümumi nazir
  • Benal Yazgan, Qadın Partiyası (2014–günümüz) ümumi nazir
  • Meral Akşener (1956), İyi Partiyası (2017–günümüz) qurucusu və ümumi nazir

Fraksiya sərdləri

Türkiyə Cümhuriyyətinin Konstitusiyasına əsasən məclisdə fraksiya qurmaq üçün 20 nəfərdən artıq deputat olmalıdır. Hər partiyadan 1–3 nəfərə seçilmək hüququ vardır. Qrup sədrləri, digər siyasi partiyaların və məclis idarəçiləri söz haqqları vardır. Məclisin ilk Türk qadın qrup vəkili 1996–1999-cu illər arasında CHP-də işləmiş Oya Araslıdır.[16][17]

İstinadlar
  1. Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları, İstanbul,2011, ISBN978-9944-88-172-2 p.188
  2. Türkiye'nin 75 yılı , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250
  3. Türkiye'nin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
  4. "Erkek egemen Türkiye". Hürriyet (Turkish). 2010–12–11. Erişim tarihi: 2013–02–02.
  5. "Tutanak C. Senatosu B: 36 18.1.1966 O:1" (PDF) (Turkish). TBMM. 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2013–02–02.
  6. "TİP'li Fatma İşmen'in ölümü". Milliyet (Turkish). 2006–05–18. Erişim tarihi: 2013–02–02.
  7. "C. Senatosu B: 53 29.4.1975 O: 1" (PDF) (Turkish). TBMM. 6 mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2013–02–02.
  8. Biography net (Türkçe)
  9. "82nci Birleşim" (PDF). Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (Turkish). TBMM. Cilt 13. 23 Oct 1979. Erişim tarihi: 2013–02–02.
  10. Hürriyet newspaper (Türkçe)
  11. Parliament page/Meral Akşener (Türkçe)
  12. Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (Türkçe)
  13. Hacettepe University Page (Türkçe)
  14. An Afyon University paper by D. Ali Aslan (Türkçe)
  15. T24 online newspaper
  16. Radikal Newspaper (Türkçe)
  17. Milliyet newspaper (Türkçe)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.