Syanbilər

Syanbilər (Çincə: 鮮卑, pinyin: Xiānbēi, Wade-Giles: Hsien-pi), Monqolustan və Mancuriya sərhədləri civarında yaşamış köçəri tayfa.


Çin tarixi
Çin tarixi
Çin tarixi
Mədəniyyət • Din • Fəlsəfə • Mifologiyası
Dao • Daosizm • Leqizm • Tao Te Çinq • Konfutsiçilik • Kon Fu Dzı • Lao-tszı • Moizm • Mo-tszı • İn və Yan • Li • 36 stratagem • Citkundo • Kunq-fu • Tay çi çuan  • Uşu • Vin Çun • Dim Mak • Şaolin
Üç hökmdar və beş imperator
Sya sülaləsi
Şan sülaləsi
Çjou sülaləsi
Şərqi Çjou Yaz-Payız
Döyüşən çarlıqlar
Sin sülaləsi
Çu sülaləsi — qarışıq dövr
Han sülaləsi		 Qərbi Han
Sin sülaləsi, Van Man
Şərqi Han
Üç çarlıq
Vey		 Şu U
Qərbi Çzin
16 barbar Şərqi Çzin
Cənub və Şimal sülalələri
Suy sülaləsi
Tan sülaləsi
Beş sülalə və on çarlıq
Şimali Sun
Çzin
Çin Respublikası

Etnik yapısı konusunda Monqol tezi, Tunguz tezi, Monqol və Türk boylardan yaranan bir konfederasiya olduğuna dair tez de vardır.[1]

Vu-Huan (烏桓 wū huán) konfederasyonu Hunların cənibi-şərqində Sien-Pi'ler Hiung nuların şimal-şərqində oluşturmuşdur. Hun birliyindən qopan bu topluluqlar eski ortaqlarına saldırmışdır. Syanbilərin qalxış dönəmi Hunların yıxılma dönəmine denk gəlməkdedir. 87 ilə 93 illər arasında Hunların iki Şanyuyunu (hökmdarlarını) öldürmüşdilər.

Syanbilərin ən namlı hökmdarları II yüzilin ortalarından 181 ilina qədər taxtda qalmış Tan Şıhuay (檀石槐 tan shíhuái, 136 – 181) olmuşdur. Tan Şıhuay Şimal Hunları məğlub etmeyi bacarmış və torpaqlarını İli çayına qədər genişlətmişdir. Çox dəfə (158 ilində Cənub Hunları ilə birlikdə) Çin səddini aşmışdır. Oğulları və qardaşı oğlanları onun yerini tutamamış və beləcə Sien Pi konfederasyonu 233 ilində dağılmışdır.

Syanbilərin bir bölümü Liaotung (遼東)dan Henana doğru hərəkət etmiş və orada Xan Tsun (Murong Jun (慕容皝 mùróng huàng, ? – 360) başçılığı altında 352 ilində güney Hunları məğlub etmişdir. Orada qurdukları Yan sülaləsi (Çian Yan və Hou Yan) çox ayaqda duramamış və 370 ilində eyni kendileri kimi qısa ömürlü Çian Çin (前秦) sülaləsini quran tibetli Di tayfasından Fu Jian (苻健)a yenik düşmüşdür. Ancaq 16 il sonra 386 ilində bu bölgədə Tabğaclar (Tuoba) Tuoba Gui (拓跋珪) Şimal Vey sülaləsinı qurmuşdur. Tabgaçlar da Syanbilərin zamanında bir Syanbi boyuydu.

Syanbilərin başlıca qolları

Cənub Syanbi: Duan (段), Murong (慕容), Yuwen (宇文)

Qərb Syanbi: Tuoba (拓跋) => Hanlaşma siyaseti => Yuan (元)

Şimal Syanbi: Muron Tuyuhun (慕容吐谷渾) 'Hunlar' çağında 'Syanbi' tayfalarının başçısı, "Tanşihuai, 10 ayda doğulmuşdur".

Syanbi Sülaləsi
Syanbi Sülaləsi
Dövləti Qurucusu Tarixi
Dai 代Tuoba Yilu 拓跋猗盧315 – 376
Çian Yan 前燕Murong Huang 慕容皝337 – 370
Hou Yan 後燕Murong Chui 慕容垂384 – 409
Batı Çin 西秦Çifu Guoren 乞伏國仁385 – 431
Güney Liang 南涼Tufa Wugu 禿髮烏孤397 – 414
Güney Yan 南燕Murong De 慕容徳400 – 410
Kuzey Vey 北魏Tuoba Gui 拓跋珪386 – 534
Doğu Vey 東魏Yuan Shanjian 元善見534 – 550
Batı Vey 西魏Yuan Baoju 元宝炬535 – 556
Kuzey Çi 北齊Yuwen Jue 宇文覚550 – 577
Kuzey Çov 北周Gao Yang 高洋557 – 581
Sui 隋Yan Çian 楊堅581 – 618

İstinadlar
  1. Wolfgang-Ekkehard Scharlipp Die frühen Türken in Zentralasien, (Orta Asya'nın eski Türkleri) Darmstadt 1992, S. 10

Xarici keçidlər
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.