Sunqari çayı

Yuxarı Sunqari Koreya sərhəddinin yaxınlığındakı Canbayşan silsiləsinin əsas zirvəsin olan vulkanik Pektusan dağından hötürü. Onun qollarından biri Pektusan kalderasında yerləşən məşhur Çxeonci gölündən başlayır. Aşağı axınlarda Sunqari Mancuriya düzənliyi boyunca olduqca bərabər relyeflə axır. Bu çay yatağınln genuiş ərazidə meandrlaşdırır və onun dəyişkənliyinə səbəb olur.

Sunqari çayında ÇXR üçün endemik olan iki növ suda-quruda yaşayana rastlanılır:S. tridactyla və S. keyserlingii[1].

İnmaxe, Hoyfaxe, Nenszyan, Hulanhe, Tanvanhe, Şaolinhe, Çalinxe (sol); Mudanszyan, Lalinhe, Mayinhe, Aşihe (sağ).

XV əsrin əvvəllərində Sungari boyunca Amura qədər evxun İşixinin donanmaları hərəkər edirdi.

1650-ci illərdə Sin imperiyasına xərac verən yerli qəbilələri zəbt edən Stepan Kuznetsin Onufrii dəstəsinin hərəkətləri ilə əlaqədar olaraq Sin hakimiyyəti Ninguta bölgəsindəki (indiki Ninqan) Aşağı Sunqariyanın əhalisini köçürdü və yalnız möhkəmləndirilmiş aymak kəndi çayın ağzında qaldı. Şarhudun fəaliyyəti nəticəsində Qirin şəhəri Sunqari sahillərində meydana gəldi. Daha sonra iqamətgah Ninqutdan ora köçürüldü.

1860-cı illərdə Ussuri buxar gəmisi Sunqari boyunca üzən ilk buxar gəmisi oldu. XIX əsrin sonlarında çayda bir Rus çay ticarət ekspedisiyası fəaliyyət göstərirdi[2].

1949-1988-ci illərdə Sunqarinin mənbəsindən Çindəki Nenjianq çayının axmasına qədər olan hissəsi rəsmi olaraq "İkinci Sungari çayı" adlandırılırdı. Bəzən bu ad bu gün də işlədilir.

3 Noyabr 2005-ci ildə Çinin Szilin əyalətində Kimya fabrikində partlayış baş vermiş və nəticədə 100 tona yaxın zərərli maddə (əsasən benzol və nitrobenzol) Sunqari çayına axıdıldı[3]. Nəticədə meydana gələn benzol ləkəsi çayın boyunca aşağı hərəkət etməyə başladı. Əvvəlcə Oxot dənizinə qədər bütün bölgənin təbiətinə fəlakətli ziyan vuracağı gözlənilirdi. Amma nəticələr daha gözlənilənin əksinə daha kiçik həcm alır.

16 dekabr 2005-ci ildə bu benzol ləkəsi Sunqari boyunca üzərək Amura çatdı[4]. Son dəfə nitrobenzolun olması Amurda 21 yanvar 2006-cı ildə Xabarovsk ərazisinin Ulçi rayonundakı Boqorodskoye kəndinin yaxınlığında və minimum səviyyədə qeydə alındı[5]. Zərərli maddələrin bir hissəsinin uzun müddət çayın dibində formalaş buzda olması ehtimalı ssəbəbindən Sunqari və Amurda balıq ovu əlverişsiz hesab edilir.

29 iyul 2010-cu ildə daşqın səbəbindən, dəri ilə təmasda olan güclü yanıqlara səbəb olan partlayıcı zərərli kimyəvi maddələr olan bir neçə min barel trimetilxlorosilandan ibarət çəllək çaya düşdü[6][7].