Sidor Kovpak

Sidor Artemyeviç Kovpak (ukr. Си́дір Арте́мович Ковпа́к; 13 (25) may 1887, Kotelva[d], Xarkov quberniyası[d][1] – 11 dekabr 1967[1], Kiyev[1]) — sovet hərbçisi və dövlət xadimi. General-mayor (1943). İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1942, 1944).

Sidor Kovpak
ukr. Сидір Артемович Ковпак
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 13 (25) may 1887
Doğum yeri
Vəfat tarixi 11 dekabr 1967(1967-12-11)[1] (80 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Baykovo qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlığı
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı
Qoşun növü Rusiya İmperator Ordusu
Rütbəsi general-mayor
Döyüşlər
Təltifləri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
"Lenin" ordeni "Lenin" ordeni "Lenin" ordeni "Lenin" ordeni "Qırmızı bayraq" ordeni "Boqdan Xmelnitski" ordeni 1-ci dərəcəli "Suvorov" ordeni 1-ci dərəcəli "Boqdan Xmelnitski" ordeni "Vətən müharibəsi partizanına" medalı 1-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi partizanına" medalı 2-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi partizanına" medalı 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Georgi" xaçı 4-cü dərəcəli "Müqəddəs Georgi" xaçı "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı "1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illik yubileyi" medalı "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı "Moskvanın 800 illik xatirəsinə" ordeni "Leninqradın 250 illik xatirəsinə" medalı "Ağ şir" ordeni "Qrünvald xaçı" ordeni Medal of St. George Czechoslovak War Cross 1939–1945 Garibaldi Medal
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1908–1912-ci və 1914–1917-ci illərdə Rusiya İmperator Ordusunda xidmət etmişdir. XVI Ordu Korpusunun 47-ci Piyada Diviziyasının 186-cı Aslanduz Piyada Alayının tərkibində Birinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı olub.

1918-ci ildə Xarkov quberniyasının Axtırski rayonunun Kotelevski volostunda Sovet hakimiyyətinin qurulması uğrunda mübarizə aparan qırmızı partizan dəstəsi təşkil edib. 1919-cu ilin iyul ayından Fəhlə və Kəndli Qırmızı Ordusunda kvartalmaster kimi xidmətdə olub. Vətəndaş müharibəsi başa çatdıqdan sonra o, hərbi inzibati xidmətdə keçib. 1926-cı ilin iyul ayından alay komandiri olan S. A. Kovpak həmən il səhhətindəki problemlərə görə ehtiyata çıxıb.

1926-cı ilin iyulundan 1939-cu ilin dekabrına qədər Ukrayna SSR-nin xalq təsərrüfatında bir sıra rəhbər vəzifələrdə çalışıb. 1940-cı ilin yanvarından 1941-ci ilin avqustuna qədər — Putivl Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri olub

Böyük Vətən müharibəsi illərində S. A. Kovpak Ukraynada partizan hərəkatının təşkilatçılarından biri idi. O, Spadşçanski meşəsindəki partizan dəstəsinə, birləşmiş Putivl partizan dəstəsinə və Sumı vilayətinin partizan dəstələrinə komandanlıq edib. Partizan müharibəsinin basqın taktikasının tərəfdarı olub. Sumı vilayətinin şimal bölgələrində iki dəfə yürüşə, Ukraynanın Sağ Sahilinə və Karpatlara basqınlar təşkil edib.

1943-cü ilin dekabrında partizan bölüyü komandiri vəzifəsindən geri çağırılıb. 1944-cü ilin noyabrından 1947-ci ilin martına qədər Ukrayna SSR Ali Məhkəməsinin üzvü olub. 1946-cı ilin fevralından 1967-ci ilin dekabrına kimi 2–7 çağırış SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilib. 1947-ci ilin fevralından 1967-ci ilin dekabrına kimi 2–7 çağırış Ukrayna SSR Ali Sovetinin deputatı olub. 1947-ci ilin fevralından 1967-ci ilin aprelinə qədər — Ukrayna SSR Ali Soveti sədrinin müavini vəzifəsində çalışıb. 1967-ci ilin aprelindən — Ukrayna SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin üzvüdür.

1919-cu ildən RCP(b)/VKP(b)/SovKP-nin üzvü. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XIX–XXIII qurultaylarının nümayəndəsi olub.

Ukraynada partizan mübarizəsi haqqında avtobioqrafik xatirələrin müəllifidir.

Həyatı
İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Sidor Kovpak, 1944-cü il

Sidor (İsidor) Kovpak 1887-ci il mayın 25-də (13 may — köhnə üsluba görə) Rusiya imperiyasının Xarkov quberniyasının Axtırski rayonu, Kotelev volostunun Kotelva qəsəbəsində (hazırda Ukraynanın Poltava vilayətinin Poltava rayonunda şəhər tipli qəsəbə) dövlət kəndliləri Artemi Dmitrieviç və Fyokla Evfimiyevna Kovpakov ailəsində anadan olub.

Sidorun beş qardaşı — İvan, Semyon, Fedor, Dmitri, Aleksey və üç bacısı — Marta, Praskovya və Akulina var idi. Kovpaklar əkinçiliklə məşğul olurdular. Lakin onların öz torpaqları böyük bir ailənin ehtiyacları üçün kifayət etmirdi. Artemy Dmitrieviç varlı kəndlilərin və yerli torpaq sahiblərinin təsərrüfatlarında mövsümi işçi kimi işə getməyə məcbur idi. Sidor kiçik yaşlarından atasına tarlada kömək edirdi.[2]

Səkkiz yaşında Sidor kilsə məktəbinə gedib. O, yaxşı oxuyur və müəllimi, kilsə keşişi Ata Melentius tərəfindən dəfələrlə tərifə layiq görülürdü. Müəllim yeniyetməyə təhsilini davam etdirməyi tövsiyə etmişdir. Lakin Kovpakların buna maddi imkanı yox idi. On bir yaşında atası Sidoru "yemək müqabilində" yerli tacir Fesakın xidmətinə verdi.[3]

Tacir Fesakın yanında xidmət edən Sidor əvvəlcə "buyruq qulu" idi. O, müxtəlif ev işlərini yerinə yetirir, həm də ev sahibi və onun məşuqəsi üçün kiçik tapşırıqlar yerinə yetirirdi. Sidor çalışqanlığı və dürüstlüyü ilə tezliklə Fesakın etimadını qazandı. Tacir onu özü ilə dükana aparmağa və yavaş-yavaş sənəti öyrətməyə başladı. Sidorun oxumaq arzusunu bilən Fesak bir il sonra onu nazirlik məktəbinə qəbul olmasına yardım etdi. Təhsilinin ikinci ilində dərhal onu sexdəki işdən azad etmədi. 14 yaşından etibarən Sidor artıq müstəqil olaraq kassada dayandı və on yeddi yaşında kargüzar oldu. Eyni zamanda o, şəhərətrafı yanğınsöndürmə briqadasına başçılıq edirdi.[4]

1 sentyabr 1908-ci ildə Sidor Kovpak orduya xidmətə çağırıldı. Kovpak 1910-cu ildə 186-cı Aslanduz Piyada Alayında xidmətə başlayır. 1912-ci ilin iyununda tərxis olunaraq şəhərdə qalır. O, əvvəlcə liman yükləyici-qarmaqlar artelində işə düzəlir.[4] Lakin orada iki ay işlədikdən sonra, artel işçiləri ilə münaqişə zəminində Belçika Səhmdar Cəmiyyətinin "Tramvayların Qarşılıqlı Şirkəti"min tramvay emalatxanasına fəhlə keçməyə məcbur olur.[3] İş gecə növbəsi olduğundan, Kovpak tezliklə gündüz də iş tapdı. O, yerli dəmirçi-sənətkarlardan birinin yanında çəkicdöyən kimi işə düzəldi. Lakin Birinci Dünya müharibəsi onun Saratovda həyatını tənzimləməsinə, öz mənzilinə, ev təsərrüfatına və ailəsinə sahib olmasına mane oldu.[4][3]

Birinci Dünya müharibəsində

28 iyul 1914-cü ildə Sidor Kovpak Rusiya İmperator Ordusuna səfərbər olundu. O, həqiqi hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra təyin olunduğu həmin 186-cı Aslandüz piyada alayına təyinat aldı. 1914-cü il avqustun 10-da Cənub-Qərb Cəbhəsində vuruşdu. Krasnik döyüşünün iştirakçısı oldu. Üç gün davam edən döyüşdə 186-cı piyada alayı ağır itkilər verdi.[3]

Kovpakın xatirələrinə görə, cəmi 120 aşağı rütbəli şəxs və bir neçə zabit sağ qalmışdı. Bütün 47-ci diviziya oxşar itkilərə məruz qaldı və yenidən təşkil olunmaq üçün İvanqorod qalası ərazisinə aparıldı. Burada Kovpak savadlı biri kimi müvəqqəti olaraq alayın rabitə dəstəsinə yazılır. Amma bu dəfə o, artıq cəbhəyə kəşfiyyatçı kimi dönür.[4]

Dəfələrlə kapral Kovpak düşmənin ön xəttinə və cəbhə xəttinin arxasına geçmiş, atəş nöqtələrini, bölmələrin yerləşdirilməsini və əsirləri ələ keçimişdi. Cəsarət və şücaətə görə III və IV dərəcəli Müqəddəs Georgi Xaçı ordeni, iki Müqəddəs Georgi medalı ilə təltif edilmişdir. Mükafatlardan birini ona 1915-ci ilin aprelində cəbhəyə səfəri zamanı imperator II Nikolay təqdim etmişdi. O zaman Kövpakın özünün təbirincə desək, o, vicdanla vuruşmuş, çar və Vətən uğrunda canını verməyə hazır idi. 1915-ci və 1916-cı illərdəki kampaniyalarda Karpat tərəfdə vuruşmuşdu. Rus ordusu geri çəkilmə salamat qalmışdı. Cənub-Qərb Cəbhəsində rus qoşunlarının Avstriya-Macarıstan ordusunu sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradan Brusilov sıçrayışının iştirakçısı olmuşdu.[4]

Fevral inqilabından sonra hərbi hissələrdə real hakimiyyət əsgər komitələri ələ keçirməyə başladı. 186-cı Piyada Alayında bolşeviklər çoxluq təşkil edirdi. Onlar polk əsgərləri komitəsində rəhbərliyi ələ aldılar. 1917-ci ilin yayında bolşeviklərə rəğbət bəsləyən Sidor Kovpak da komitə üzvləri arasına seçildi. Eyni zamanda o, alayın rabitə rəisi təyin olundu. 1917-ci ilin iyununda alay əsgər komitələri və diviziya iclaslarında Aleksandr Kerenski hökumətinin əmrlərinə tabe olmamaq barədə qərar qəbul etdi. Hökumət qiyamı yatırmaq üçün Rumıniya cəbhəsindən qüvvələr cəlb etdi. Dörd gün ağır döyüşlər oldu. Bundan sonra alay özünü buraxdı və əsgərlər kiçik hissələrlə cəbhə bölgəsindən qaçdılar.[3]

Vətəndaş müharibəsi və ondan sonrakı illərdə

Vətəndaş müharibəsi illərində o, partizan dəstəsinə rəhbərlik etmişdir. 1919-cu ilin iyulunda o tifə tutulub xəstəxanada müalicə olunduqdan sonra Saratov quberniya komitəsinin xətti ilə Fəhlə və Kəndli Qırmızı Ordusu sıralarına qoşuldu. Uralska, 25-ci Piyada Diviziyasının qərargahına göndərildi. Burada xəstəliyindən hələ də sağalmamış keçmiş qırmızı partizan dəstəsinin komandirinin müavini təyin edildi.[2]

Sidor Kovpak işində son dərəcə məsuliyyətli idi. O dövrdə Sovet Rusiyasının sənayesi ordunun tələbatını hələ tam ödəyə bilmirdi. Hərbi hissələrin təchizatı "yerli resurslar" hesabına həyata keçirilirdi. Kovpakın komandasının vəzifəsi döyüş meydanında qalan silah və sursatları toplamaq idi. Silah təhcizatının başqa bir mənbəyi Ural kazaklarından silahların ələ keçirilməsi idi. Bu təhlükəli iş idi, ona görə də dəstədə təcrübəli döyüşçülər və Ural zavodlarının işçiləri var idi. Kovpak kifayət qədər fərasət və bacarıq nümayiş etdirərək bu cür əməliyyatlara şəxsən nəzarət edirdi. Dəfələrlə o, tövlələrdə, çardaqlarda, tacirlərin yataq otaqlarında, kilsələrdə və yeraltı bunkerlərdə silah anbarlarını tapmağı bacarmışdı.[4][3]

Kovpak komandasının ləyaqəti düşməndən əsir götürülmüş Garford ağır zirehli maşınına və bir neçə manevr qabiliyyətinə malik Austinlərə əsaslanan Çapaevskaya diviziyasında 17-ci zirehli dəstənin yaradılması idi. Kovpakın diviziyanın hissələrinin təchizatındakı uğurlu fəaliyyəti Türküstan Cəbhəsi komandanlığının diqqətindən kənar qalmamışdı. Təsadüfi deyil ki, 1920-ci ilin mayında 25-ci atıcı diviziya Cənub-Qərb Cəbhəsinə verilərkən, Cənub Cəbhəsinə silah, sursat və artilleriya toplayıb göndərmək vəzifəsi Kovpakın dəstəsinə qaldı.[4]

Sidor Kovpak partizan dəstəsində

1920-ci ilin dekabrında Vrangel ordusu Krımda məğlub olduqdan sonra Kovpak Qırmızı Ordunun Komandanlıq Qərargahının Ali Atıcılıq Məktəbinə oxumağa göndərildi. 1921-ci ilin iyulunda o, Veliko-Tokmak rayon hərbi komissarının köməkçisi vəzifəsinə təyin olunsa da, tezliklə rayon hərbi komissarı vəzifəsinə təsdiq edildi. 1921-ci ilin noyabrında Kovpak Geniçesk rayonunun hərbi komissarı vəzifəsinə göndərildi.[4][5]

1926-cı ilin iyununda növbəti inzibati-ərazi islahatı nəticəsində Pavloqrad rayonu ləğv edildi, onunla bərabər Pavloqrad rayon hərbi komissarlığı da ləğv edildi. Kovpak yeni vəzifə almadı. Ağırlaşmış revmatizmə görə həkim komissiyası onu sonrakı hərbi xidmətə yararsız hesab etdi. 23 iyun 1926-cı ildə Sidor Kovpak ordudan tərxis olundu, lakin hərbidən ayrılmadı. Partiyanın Pavloqrad rayon komitəsi onu Dnepropetrovsk qapalı hərbi kooperativinin Pavloqrad hərbi kooperativ təsərrüfatının direktoru vəzifəsinə göndərdi.[3][4]

1934-cü ilin aprelində Ukrayna Hərbi Dairəsinin Hərbi Kooperativlər İdarəsinin rəisinin əmri ilə Kovpak Putivl hərbi kooperativ təsərrüfatının direktoru vəzifəsinə təyin edildi. 1935-ci ildə kooperativ ləğv edildi və Kovpak Putivl yol rayon şöbəsinin müdiri təyin olundu. Müharibədən əvvəl Putivl təxminən 7000 nəfər əhalisi olan kiçik bir əyalət şəhəri idi. Sənaye istehsalı zəif inkişaf etmişdi: şəhərdə iki zavod — meyvə konservi və yağ zavodu, maşın və nəqliyyat stansiyası, dəyirman və bir neçə kiçik müəssisə var idi. Mədəniyyət və təhsil sahəsində işlər daha yaxşı idi. Şəhərdə beş məktəb (üç orta, bir yeddiillik və bir baytar), iki kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilməsi məktəbi, pedaqoji məktəb, meyvə-tərəvəz texnikumu, iki kitabxana, kinoteatr, Pionerlər evi, Müəllim evi və tarix-diyarşünaslıq muzeyi fəaliyyət göstərirdi. Şəhərdə kifayət qədər problemlər var idi. Mənzil fondu bərbad vəziyyətdə idi, su yox idi, küçələr zibillə dolu idi, ictimai nəqliyyat yox idi, elektrik şəbəkələri o qədər bərbad vəziyyətdə idi ki, ən kiçik küləkdə şəhər işıqsız qalırdı.[3] Kovpak bu vəziyyətə görə şəhər rəhbərliyinin səriştəsiz məmurlarını günahkar hesab edirdi. O, şəhər icra başçısı kimi fəaliyyətə şəhər icraiyyə komitəsinin kadrlarını hərtərəfli sarsıtmaqla başladı: bir çox işçilər işdən çıxarıldı və ya vəzifəsi aşağı salındı, onların yerini Kovpakın yaxşı tanıdığı, etibar etdiyi adamlar tutdu. Ciddi nizam-intizam tətbiq olundu, hər bir işçi öz vəzifələrinin həcmini dəqiq müəyyənləşdirdi. Qayda gündəlik istehsalat yığıncaqları idi, məmurlar şəhər icraiyyə komitəsinin qərarlarının icrası barədə merə hesabat verirdilər. Kovpakın Putivlin gələcək inkişafı üçün bir çox planları var idi, lakin müharibə onların həyata keçirilməsinə mane oldu.[4]

Böyük Vətən müharibəsi illərində

Partizan hərəkatının lideri

Almaniyanın Sovet Ukraynasına hücumu zamanı Sidor Kovpakın başçılıq etdiyi partizan dəstələri əvvəlcə Sumi və Bryansk vilayətlərində faşistlərə qarşı partizan müharibəsi apardılar. Lakin sonradan onların əməliyyatları Kiyev, Jitomir daxil olmaqla almanların işğal etdiyi ərazilərin dərinliklərinə qədər uzandı. Rovno, Qomel, Volın və Ukraynanın digər bölgələrində də Sidor Kovpakın dəstəsi aktiv fəaliyyət göstərirdi. Bu partizan dəstələri həm də millətçi Ukrayna Üsyan Ordusuna qarşı da vuruşurdular. 1944-cü ildə Kovpakın başçılıq etdiyi partizanlar bütün Qərbi Ukrayna və Belarusda düşmən qüvvələrinə basqın edirdilər. Hətta onun dəstəsi Karpat basqını zamanı Rumıniya ilə sərhəd bölgələrinə çatdılar və almanlara böyük itkilər verdilər.[6]

Kovpak partizan taktikasını mükəmməl mənimsəmiş Ukrayna ərazisində partizan dəstələrinin şəbəkəsini qurmağa müvvəfəq olmuşdu. 1943-cü ilin yayında almanlar Kovpakın ikinci komandiri Semyon Rudnevi ovlamağa və öldürməyə müvəffəq oldular. Onun yerinə sonradan yazıçı olacaq və kitablarını Kovpakın gizli müqavimətinə həsr edəcək Petro Verşiqora təyin edildi.

Putivl şəhərində S. A. Kovpakın heykəli.

1943-cü ildə Sidor Kovpak general-mayor rütbəsinə layiq görüldü. Leytenant Verşiqoranın xatirələrində deyilir ki, onun rütbəsi və general ulduzları partizan dəstəsinin mövqeyinə havadan paraşütlə atılmışdı.[7]

Onun başçılıq etdiyi partizan dəstəsinin 1943-cü ilin sentyabrında etdiyi ikinci Karpat basqını göstərilən nəticəni vermədi. Sidor Kovpak buna görə Moskvanın onu cəzalandıracağını düşündüyü halda, rəhbərlik onu təltif etdi. 1943-cü il noyabrın əvvəlində Kovpak dəstəsinin gücünü və döyüş effektivliyini tamamilə bərpa etdi. Bu da partizanlara aktiv əməliyyatlara keçməyə imkan verdi. Bu vaxta qədər Qırmızı Ordu Dnepr çayının sağ sahilində plasdarmlarda möhkəmlənmişdi. Noyabrın 6-da Kiyev azad edildi. Sovet qoşunlarını Dneprdən geri atmağa çalışan düşmən ehtiyatlarını Ukrayna sağ sahilinə yerləşdirdi. Eyni zamanda, Henrix Himmlerin əmri ilə Ukraynanın polis füreri, SS Oberqruppenfürer G. A. Pryutsman cəbhə bölgələrindən əmlakın təxliyəsinə başladı. Bu şəraitdə Sarny-Korosten dəmir yolu alman komandanlığı üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdi. Düşmən hərəkətin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün dəmir yolunun mühafizəsini gücləndirərək yolun hər iki tərəfində 100 metr dərinlikdə meşə zolağı kəsildi. Zirehli qatar yol boyu növbə çəkir və Olevsk stansiyasında bir bərpa qatarı daima dururdu. Sidor Kovpak 1943-cü il noyabrın 15-də Olevsk stansiyasına hücum edərək onu ələ keçirib, geri çəkilən almanların bütün planlarını pozdular.[8][9]

1943-cü il dekabrın 18-də Kovpak Kiyevə çağırıldı, ondan bir qədər əvvəl isə partizan hərəkatının Ukrayna qərargahı Moskvadan bura köçürüldü. Bu vaxta qədər Mozırdan Jitomirə qədər möhkəm cəbhə xətti yalnız kağız üzərində mövcud idi. Ovruç və Korosten arasında, partizanların "partizan qapıları" adlandırdıqları Alman müdafiəsində böyük bir boşluq yarandı.[10][4] Bu qapılar vasitəsilə Kovpak dekabrın 19-da Moskvaya yola düşdü. Ovruca atla, Ovruçdan Kiyevə Saburovla maşında getdi. Kovpak bir daha Polissyaya qayıtmadı. 24 dekabr 1943-cü ildə Müdafiə komitəsinin əmri ilə Petro Verşiqor onun yerinə təyin edildi.[10]

Ümumilikdə, müharibə illərində Sidor Kovpakın komandanlığı ilə Sumı partizan dəstəsi nasist qoşunlarının arxasında 10 min kilometrdən çox məsafədə döyüşmüş, 39 yaşayış məntəqəsində düşmən qarnizonlarını məğlub etmiş, 62 dəmir yolu eşelonunu relsdən çıxarmış, 256 körpünü partlatmış, 96 körpünü dağıtmış, anbarlar, 500 maşın, 20 tank və zirehli texnika sıradan çıxarmışdı. Sidor Kovpakın basqınları partizan hərəkatının alman işğalçılarına ağır zərbə vurulmasında böyük rol oynadı. 1943-cü il dekabrın ortalarına qədər Kovpak bölüyünün gücü 2500 döyüşçü və komandirdən ibarət idi. Ukrayna partizanları arasında Kovpakın nüfuzu çox böyük idi. M. İ. Naumov Nikita Xruşşova 6 yanvar 1944-cü il tarixli məktubunda onu düşmən xəttinin arxasında partizan mübarizəsini gücləndirməyə qadir bir şəxs kimi Ukraynanın Sağ Sahilindəki Ukrayna partizanları şöbəsinə rəhbər təyin etməyi təklif etdi. Lakin bu təklif rəhbərlik tərəfindən qəbul edilmədi.[4][11]

Dövlət qulluğunda

Kovpakın Sumı partizan dəstəsinin komandanlığından uzaqlaşdırılmasının rəsmi səbəbləri onun qocalması, səhhətinin vəziyyəti və Ukrayna SSR-nin azad edilmiş ərazilərində dinc həyat qurmaq üçün şəxsi heyətə ehtiyacla əsaslandırıldı. Bununla belə, bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Kovpakın vəzifədən uzaqlaşdırılmasının əsas səbəblərindən biri onun Banderaçılara qarşı göstərdiyi mərhəmət idi. Sumı partizanları yenidən Qərbi Ukraynaya basqın etməli və Ukrayna Üsyan Ordusunun dəstələrinə qarşı barışmaz döyüşə başlamalı olacaqdılar. Bu halda barışmaz və öz iradəli Kovpak bu məsələnin həllində maneə ola biləcəyi qorxusu var idi. Buna baxmayaraq, Kovpak həqiqətən xəstəxanalarda və sanatoriyalarda bir neçə ay keçirdi. Yalnız 1944-cü il noyabrın 11-də o, 1947-ci ilin martına qədər çalışdığı Ukrayna SSR Ali Məhkəməsinin üzvü vəzifəsinə təyin edildi. Kovpak hüquq təhsili çatışmazlığını geniş həyat təcrübəsi, praktik instinkti və insanları mükəmməl başa düşməsi ilə kompensasiya etdi.[4] O, Ukrayna SSR Ali Məhkəməsinin sədri K. T. Topçim ilə vaxtaşırı mübahisələrə girirdi. Bəzən Kovpakın səlahiyyəti ona aşağı məhkəmələrin qanuna uyğun olaraq qəbul edilmiş, lakin ədalətli olmayan qərarlarına yenidən baxılmasını tələb etməyə icazə verirdi.[2]

Sidor Kovpak 1946-cı il fevralın 10-dan 1967-ci il dekabrın 11-dək 2–7 çağırış SSRİ Ali Sovetinin deputatı oldu. 1947-ci il fevralın 9-dan 1967-ci il dekabrın 11-dək 2–7 çağırış Ukrayna SSR Ali Sovetinin deputatı və eyni zamanda 1967-ci il aprelin 11-dək Ukrayna SSR Ali Soveti sədrinin müavini vəzifəsində çalışdı. 1967-ci ilin aprelində Ukrayna SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçildi.

SSRİ və Ukrayna SSR Ali Sovetləri deputatının səlahiyyətləri çərçivəsində Kovpak Ukraynanın Krolevetski, Qluxovski və Putivl vilayətlərinin sosial-iqtisadi inkişafına böyük diqqət yetirirdi. Onun köməyi ilə Krolevetsdə yaşayış məhəlləsi və Mədəniyyət evi, Putivldə isə asfalt zavodu, yeni elektrik stansiyası və qapalı bazar tikilmişdir. Kovpak nüfuzundan istifadə edərək Putivl və Qluxovu birləşdirən asfalt yolu, Qluxovun özündə isə küçələrin asfaltlanmasını təmin etmişdi.[12]

1919-cu ildən Sov.İKP üzvü Sidor Kovpak Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XIX–XXIII qurultaylarına nümayəndə seçilmişdir.

Müharibədən sonrakı illərdə Kövpak ədəbi sahədə də tanınıb. Onun geniş oxucu kütləsi üçün Karpat basqını haqqında bir növ reportaja çevrilən "Karpatlara yürüş" adlı ilk hekayəsi 1944-cü ildə nəşr olundu. Gələcəkdə rus və ukrayna dillərində dəfələrlə təkrar nəşr olunan daha 6 kitabı nəşr etdirdi.[13]

Kovpak ölkənin ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak edirdi. Müxtəlif tədbirlərdə, toplantılarda, mitinqlərdə, o cümlədən xaricdə çıxışları olurdu. On il Sovet-Çexoslovakiya Dostluğu Cəmiyyətinin Ukrayna bölməsinə rəhbərlik etmişdir.[12] Üç cildlik "Ukrayna SSR 1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində" nəşrinin redaksiya heyətinin üzvü olmuşdur.

O, Kiyevdə aşağıdakı ünvanlarda yaşayıb: 1944–1960-cı illərdə Çapaeva küçəsi, ev 14,[14] 1960–1967-ci illərdə Lipskaya küçəsi, ev 12/5.[15] O, 1967-ci il dekabrın 11-də 81 yaşında ağciyər xərçəngindən vəfat edib. Dekabrın 13-də Baykove qəbiristanlığında hərbi şərəflə dəfn edildi.[4] Ukrayna Nazirlər Kabinetinin 3 sentyabr 2009-cu il tarixli 928 saylı fərmanı ilə Kovpakın məzarı Ukraynanın mədəni irs abidələri reyestrinə daxil olunub.[16]

Qalereya
Sidor Kovpakın xatirə lövhəsi
Kiyevin Lipska küçəsi 12/5 ünvanındakı binanın fasadında
Kiyev 111 saylı məktəbin
həyətində Kovpakın büstü
Kovpakın 100 illik yubileyi münasibətilə
buraxılmış portretli poçt markası

İstinadlar
  1. Ковпак Сидор Артемьевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. Коробов, 1972
  3. Ковпак, 1964
  4. Гладков, Кизя, 1973
  5. Григорьев В. К. Разгром мелкобуржуазной контрреволюции в Казахстане (1920―1922 гг.). Алма-Ата: Казахстан. 1984. 65.
  6. "О присвоении звания Героя Советского Союза т. т. Ковпаку С. А., Копенкину И. И., Сабурову А. Н., Фёдорову А. Ф., особо отличившимся в партизанской борьбе в тылу против немецких захватчиков" от 18 мая 1942 года Arxivləşdirilib 2021-11-10 at the Wayback Machine // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1942. — 5 июня (№ 20 (179)). — С. 1.
  7. Указ Президиума Верховного Совета СССР "О награждении Героев Советского Союза Ковпака Сидора Артемьевича и Фёдорова Александра Фёдоровича второй медалью "Золотая звезда"" от 4 января 1944 года Arxivləşdirilib 2021-12-07 at the Wayback Machine // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1944. — 13 января (№ 2 (262)). — С. 1
  8. Бережной, 1962
  9. Бакрадзе, 1961
  10. Ковпак, 1970
  11. Азясский, 2009
  12. Брайко, Калиненко, 1975
  13. Биография С. А. Ковпака на сайте "Книгогид".
  14. Мокроусова О., Смирнова Н. 559.6 Житловий будинок, 1914, в якому проживав Ковпак С. А. // Звід пам’яток історії та культури України: Енцикл. вид. у 28 т. Київ. Кн. 1, ч. 3. Київ. вiд. ред. П. Тронько. 2003. 1898―1899. ISBN 978-966-8138-07-2.
  15. Руденко Н. 559.6 Житловий будинок, 1939, в якому проживав Ковпак С. А. // Звід пам’яток історії та культури України: Енцикл. вид. у 28 т. Київ. Кн. 1, ч. 1. Київ. вiд. ред. П. Тронько. 1999. 510. ISBN 966-95478-1-4.
  16. Постанова від 3 вересня 2009 р. № 928 Arxivləşdirilib 2014-09-02 at the Wayback Machine.

Ədəbiyyat
  • Бакрадзе Д. И. Кровью героев. Тбилиси: Заря Востока. 1961.
  • Бакрадзе Д. И. Карпатский рейд. М: ДОСААФ. 1968.
  • Бережной И. И. Записки разведчика. Горький: Горьковское книжное издательство. 1962.
  • Брайко П. Е., Калиненко О. С. Внимание, Ковпак! (изд. 2-е переработ. и доп). М: ДОСААФ. 1975.
  • Вершигора П. П. Люди с чистой совестью. Свердловск: Свердловское книжное издательство. 1953.
  • Від Полісся до Карпат: Карпатський рейд Сумського партизанського з'єднання під командуванням С. А. Ковпака (червень―вересень 1943 р.) очима учасників, мовою документів. К: Парламентское вид-во. упор. А. В. Кентій, В. С. Лозицький. 2005. ISBN 966-611-424-0.
  • Гладков Т. К., Кизя Л. Е. Ковпак. Жизнь замечательных людей. М: Молодая гвардия. 1973.
  • Гогун А. С. Сталинские коммандос. Украинские партизанские формирования, 1941–1944 (2-е изд., испр. и доп). М: Российская политическая энциклопедия. 2012. ISBN 978-5-8243-1634-6.
  • Ковпак С. А. Из дневника партизанских походов. М: ДОСААФ. Лит. запись В. А. Неверовича. 1964.
  • Ковпак С. А. Поход в Карпаты. М: Воениздат. 1944.
  • Ковпак С. А. От Путивля до Карпат. М: Детская литература. Лит. запись Е. Герасимова. 1970.
  • Коробов Л. А. Фронт без флангов (изд. 2-е, испр). М: Политиздат. 1972.
  • Партизанская война на Украине. Дневники командиров партизанских отрядов и соединений. 1941―1944. М: Центрполиграф. сост. Бажан О. В. и др. 2010. ISBN 978-5-227-02146-5.
  • Пономаренко П. К. Всенародная борьба в тылу немецо-фашитских захватчиков 1941―1945. М: Наука. отв. ред. А. М. Самсонов. 1986.
  • Кизя Л. Е., Клоков В. И. Украина в пламени народной войны // Советские партизаны. Из истории партизанского движения в годы Великой Отечественной войны. М: Госполитиздат. сост. Быстров В. Е. 1961. 438―506.
  • Азясский Н. А. Ковпак Сидор Артемьевич // Большая российская энциклопедия (электронная версия) (rus). 2009.
  • Веденеев Д. В. Дума про Руднева // Історична правда (интернет-издание) (rus). — 2010. — 7 dekabr.
  • Вовк М. От Полесья до Карпат: партизаны из Путивля // Warspot ― Военное обозрение (интернет-проект) (rus). — 2021. — 25 noyabr.
  • Кентій А. В. Ковпак Сидір Артемович // Енциклопедія Сучасної України (електронна версія) (ukrayna). 2001.
  • Кудряшов К. Круче Че // Аргументы и факты (интернет-издание) (rus). — 2017. — 7 iyun.
  • Лукашук О. Партизанський генерал Сидір Ковпак // День за днём (интернет-газета) (ukrayna). — 2017. — 25 may.
  • Самосват Д. А. Партизанский генерал // Военно-исторический журнал (rus). № 7. — 2007. iyun. — 24―27.
  • Сандул Ю. В Карпатском рейде Ковпак потерял треть людей // Газета по-українськи (електронна версія) (rus). — 2008. — 26 dekabr.
  • Старокожко С. Внимание, Ковпак! Малоизвестные факты из жизни партизанского генерала С.А. Ковпака // Вечерний Луганск (газета) (rus). № 1 (365). — 2008. — 9 yanvar.
  • Суржик Д. В. Ковпак Сидор Артемьевич // Сто великих полководцев (интернет-проект Российского военно-исторического общества) (rus). 2013.
  • Унгвари К. Венгерские оккупационные войска на Украине в 1941–1942 гг. // Клио (журнал) (rus). № 2. 2011. 56―62.

Xarici keçidlər
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.