Seksizm

"Seksizm" sözü ABŞ- da " ikinci dalğa " feminist hərəkatının üzvləri tərəfindən istifadəyə daxil edilmiş və onu " rasizm ", yəni irqçilik sözü ilə bənzətmə yolu ilə formalaşdırmışdılar. [5] [3] Feminist nəzəriyyə və gender tədqiqatları çərçivəsində inkişaf etdirilən cinsiyyətçilik anlayışı zamanla sosial və humanitar elmlərdə geniş yayıldı. Sosial elmlərdə seksizm adətən patriarxat və ya kişi hökmranlığını təşviq edən və bütün sosial institutlara və sosial təşkilat səviyyələrinə nüfuz edən mürəkkəb ideologiya və təcrübələr sistemi kimi başa düşülür [6] [7] [8] .

"Seksizm" anlayışının digər şərhləri, onu qərəzlər, stereotiplər və ya fərdlərin ayrı-seçkilik davranışı kimi təyin etmək kimi psixoloji ədəbiyyat üçün xarakterikdir [9] [10] . Belə təriflər onunla bağlıdır ki, psixologiyanın predmeti, ilk növbədə, fərdi və şəxsiyyətlərarası səviyyədə baş verən hadisə və proseslərdir. Seksizmin bu cür tərifləri onların müəlliflərinin seksizmin sistemli mahiyyətini inkar etmələri demək deyil — əksinə, onlar bu cəhəti tez-tez qeyd edir və hətta vurğulayırlar [11] [12] [13] .

"Seksizm"in tərifi beynəlxalq səviyyədə də müzakirə mövzusudur. 2019-cu ildə Avropa İttifaqı seksizmin aşağıdakı tərifini qəbul etdi: "bir şəxsin və ya bir qrup şəxsin cinsinə görə aşağı olması fikrinə əsaslanan hər hansı hərəkət, jest, vizual təsvir, şifahi və ya yazılı söz, praktika və ya davranış". Bu terminin tərifinə dair rəsmi beynəlxalq razılaşmanın ilk halıdır.[14]

Əgər patriarxat kişilərin qadınlar üzərində hakimiyyətə malik olduğu cəmiyyətin təşkili üsulu kimi başa düşülürsə [6], o zaman seksizm də patriarxatın nəticəsidir. [15] Dünyadakı cəmiyyətlərin böyük əksəriyyəti — həm tarixdə, həm də müasir dövrdə — patriarxal [6] olduğundan, seksizm tarixən bütün dünyada geniş yayılmışdır.[16]

Bəzən "seksizm" ifadəsi bəziləri tərəfindən " mizoginiya " mənasında da işlənə bilər.[5] Digər müəlliflər qeyd edirlər ki, bu anlayışlar sinonim deyil: mizoginiya qadınlara qarşı ümumi nifrətdir, seksizm isə kişilərlə müqayisədə qadınların dəyərsizləşdirilməsinin bütün formalarını əhatə edir. [17]

Seksizm müxtəlif sosial institutlar səviyyəsində özünü göstərir: ailədən tutmuş dövlət siyasətinə qədər [2] və müxtəlif sosial praktikalarda ifadə olunur: valideynlərin qızlara səs-küylü oyunlar oynamağı qadağan etdiyi, lakin oğlanlara bunu etməyə icazə verdiyi vəziyyətlərdən [16], təcavüzkarların cinayətlərinə "Madonna/fahişədir" [18] ideologiyası ilə bəraət qazandırdıqları vəziyyətlərə qədər.

Seksizm ideologiyası [20] insanları sadəcə olaraq kişi və qadına bölmür, onları bir-birinə qarşı qoyur və bir cinsin nümayəndələrinin digərindən üstünlüyünü birbaşa və ya dolayısı ilə təsdiqləyir. Bu ideologiya onlar arasındakı iqtisadi, sosial və siyasi bərabərsizliyi bioloji fərqlərlə izah edir. [21] [22]

Gender stereotipləri seksist ideologiyanın saxlanmasında əsas rol oynayır [11] . Gender stereotipləri qadın və kişilərə zidd keyfiyyətlər aid edir, bu qruplar arasındakı fərqləri təsdiq edir və vurğulayır. Eyni zamanda, güc, fəaliyyət və hökmranlıqla bağlı keyfiyyətlər [9] kişilərə, tabelik, zəiflik və passivliklə bağlı keyfiyyətlər isə qadınlara aid edilir. [11] Beləliklə, gender stereotipləri ənənəvi gender rollarını və onlara xas bərabərsizliyi izah edir və gücləndirir. [11]