Sebastyan Brant

Sebestian Brant (1457-1521) 1457-ci ildə və yaxud da 1458-ci ildə zəngin bir dükançı ailəsində doğulmuşdur. O, 1475-ci ildə ali təhsil almaq üçün o dövrdə Almaniya imperiyasına daxil olan, «azad şəhər» adlanan Bazelə getmişdir. Bazel ilk növbədə 1460-cı ildə yaradılan öz universiteti və nəşr işi ilə məşhur idi və ilk alman humanizminin ən mühüm mərkəzlərindən biri sayılırdı.

Gənc Sebestian böyük uğurla burada hüquq elminin və bir sıra digər elm sahələrinin incəliklərini öyrənmiş, sonralar bu universitetin dini-kilsə və hüquq sahələri üzrə nüfuzlu professoru və hüquq fakültəsinin dekanı olmuşdur. O, həm də vəkil kimi də fəaliyyət göstərmişdir və bu peşə onun dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Sebestian eyni zamanda Bazel kitab naşirlərinin işində də yaxından iştirak etmişdir. Burada yaşadığı dövrdə Sebestian bir sıra hüquqi və dini ədəbiyyat mətnlərinin nümunələrini, o cümlədən də İtaliya humanizminin banisi Petrarkanın və Orta əsrlər alman azadfikirli şairi Freydankın əsərlərini çap etmişdir.

1499-cu ildə Brant uşaqlıq və yeniyetməlik illərini keçitdiyi Strasburq şəhərinə qayıtmışdır. Bu şəhərdə o, çox yüksək xidməti və ictimai fəaliyyəti sahəsində yüksək nüfuz qazanmış və 1521-ci ildə elə burada da dünyasını dəyişmişdir. Bütün digər humanistlər kimi Brant da latın dilini təmiz bilirdi. O, qədim dövrün yazıçılarının əsərlərini çox yaxşı mütaliə etmişdi, Vergiliyəyə yüksək qiymət verirdi və hətta onu özünün dostu adlandırırdı.

S.Brant satirik-didaktik «Axmaqlar gəmisi»(1494) əsərini alman dilində yazmışdır. Müəllif ətraf aləmi İdrak məhkəməsinə çağırır. Şair kilsə ruhanisi olmaqdan əl çəkir. O, bütün eybəcərlikləri, ədalətsizlikləri, geriliyi insan ağılsızlığının məhsulu sayır. «Axmaqlar gəmisi» poeması axmaqlar haqqında yazılmış ilk klassik nümunədir. Axmaqlar ədəbiyyatının yaradıcısı S.Brant olmuşdur. S.Brantdan sonra isə bu istiqamətdə Tomas Murner «Axmaqların ovsunu» və «Kələkbazlar sexi», Rotterdamlı Erazm isə «Axmaqlığın mədhi» kimi qiymətli satirik osərlər yazmışlar (Təsviri sənət sahəsində isə bu istiqamatdə həmin dövrün dahi alman rəssamı Albrext Dürer «Apokalipsis» (1498) adlı qravyuralar silsiləsini yaratmışdır). S.Brantdan sonra da axmaqlıq istiqamətli bədii ədəbiyyat Avropada çox geniş yayılmışdır. Doğrudur S.Branta qədər bu istiqamətə uyğun bir anonim müəllif tərəfindən «Şeytanın torları»(1414-1418) adlı asər mövcud olmuşdur. Orta əsrlərin son dövrünə aid olan əsərlərdə həyata adətən teoloji aspektdən yanaşma meyli güclü idi. Bu əsərlərin başlıca meyarı hər şeydə ya cəzalanacaq günah, ya da təriflənəcək möminlik idi. «Şeytanın torları» əsəri də məhz bu meyara uyğun qələmə alınmışdı. S.Brant bu məsələyə tamam fərqli, humanist aspektdən yanaşdı. Onun satirasının qəhrəmanları günahkarlar deyil, axmaqlardır. Axmaqlıq dünyanın inkişafını yanlış yola aparır. Onun qarşısını almaq üçün gərək elə nəhəng bir güzgü yaradasan ki, bütün axmaqlar olduqları kimi, bəzək-düzəksiz özlərini orada görə bilsin. İnsan axmaqlığının ifşaçısı kimi çıxış edən şair «Axmaqlar gəmisi» adlı əsəri ilə belə bir güzgü yaratmışdır. Şair bütün növlərdən olan axmaqları Axmaqlar ölkəsinə gedən yerə-Narraqoniyaya (axmaqlar ölkəsinə) getməyə hazırlaşan nəhəng bir gəmiyə (Nuh gəmisinin oxşarı) toplayır. Brantın bu kitabı XV əsr və XVI əsrin əvvəlində-Reformasiya hərəkatının astanasında böyük rezonans yaratdı, ədəbi və ictimai həyatda hadisəyə çevrildi. O dövrün görkəmli humanistləri Ulrix fon Hütten və Rotterlamlı Erazm onu alqışladılar. Brantın bu gəmiyə topladığı axmaqlar həm yarandığı zamanın, həm də bu günün insanlarıdır. Kitabı oxuyan zaman çox asanlıqla bizə tanış olan simaların, şəxslərin bədii portreti ilə qarşılaşırıq. Brant məişət təsvirinin mahir ustasıdır. Onun təsvir etdiyi axmaqlar canlıdırlar, yaşayırlar, biz onlarla hər addımbaşı qarşılaşırıq.

Şair kitabın "Kilsədə səs-küy" adlı hissəsində bir məbəd təsvir edir. İbadət zamanıdır. Kimsə dalğın-dalğın ibadət edir, kimisi də gözəl xanımlarla qaş-göz oynayır, kiməsə təzim edir, yüksəkdən söhbət edir, qabağa soxulur, kimisi iti və ya ov şahini ilə məşğuldur. İbadət zamanı quş və yaxud qanadını çırpır, it hürüyür. Məbəddən qırağa çıxan zaman başqa səhnənin şahidi olursan: burada möcüzə yaradan təbərrük satanların çığır-bağırından qulaq batır. Kitabın digər hissələrində cəmiyyətin bütün zümrələri - fırıldaqçı həkimlər, zənginlər, yoxsullar, qocalar, cavanlar, kişilər, qadınlar, ruhanilər, zadəganlar, dövlət başçıları bir-birini əvəz edirlər. O öz övladlarını düzgün tərbiyə etməyən valideynləri, əxlaqsızları, qumarbazları, öz mənafeyini güdənləri, şührətpərəstləri ifşa edir.[7]