Sarıqamış gölü

Sarıqamış gölü türkm. Sarygamyş köli, özb. Sariqamish ko‘li, Сариқамиш кўли) — Sarıqamış çökəkliyində yerləşən axarı olmayan olduqca duzlu göl. İnzibati cəhətdən Türkmənistan və Özbəkistan ərazilərində yerləşir. Xəzər dənizi ilə keçmiş Aral dənizi ərazisində qərarlaşır. Özbəkistana aid hissə cəmi ümumi gölün ¼ təşkil edir. Gölün ancaq şimal-qərbi Özbəkistana yerdə qalan hissəsi isə Türkmənistana mənsubdur. Türkmənistan ərazisində yerləşən ən böyük gölldür. Göldən xörək duzu tədarük edilir.

Sarıqamış gölü
türkm. Sarygamyş köli, özb. Sariqamish ko‘li
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü 5 m
Eni 90 km
Uzunluğu 125 km
Sahəsi 5000 km²
Həcmi 12 km³
Dərin yeri 40 m
Orta dərinliyi 8 m
Duzluluğu 15—20 ‰
Yerləşməsi
42°00′ şm. e. 57°20′ ş. u.
Ölkələr
Sarıqamış gölü xəritədə
Sarıqamış gölü
Sarıqamış gölü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adının etmalogiyası

Adının mənası göründüyü kimi «Sarı» (rəng) və qamış[1] sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir

Sarıqamış gölü, kosmosdan görünüş. 2001 il

Coğrafiya və hidrologiya

Sarıqamış gölü Sarıqamış çökəkliyinin mərkəzində yerləşir. Suyunun sahəsi dəyişkəndir və Xarəzm vahəsindən gələn suyun hesabına dəyişə bilir. 1977-ci ilə qədər gölün sahəsi 1500 km² təşkil edirdi. Suyunun duzluğu 7%, ilik su daxil olması 4 km³ təşkil edirdi[2]. 1985-ci ilə artıq sahəsi 3200 km² olmuşdur. Bundan sonra gölün duzlu artmışdır. Səviyyə ilə bərabər qalxan duzluluq artıq 15-20‰ çatmışdır. «Özbəkistan Milli Ensiklopediyasında» (2000—2005) gölün uzunluğu 100–120 km, eni isə 30–40 km-dir. Göl şmaldan cənub-şərqə istiqamətlənmiş formadadır. «Müasir coğrafi adların lüğəti» (2006) kitabında gölün orta dərinliyi 8,2 m[3] olaraq göstərilmişdir. Şərqə doğru dərinlik artır. Sarıqamış çökəkliyinin ən aşağı nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 40,3 m aşağıda yerləşir[3].

Qərb sahilləri nisbətən hündürdür. Şərqdən gölə Əsas Dəryal kollektoru və Göl kollektoru tökülür. Bu gölün əsas qidalandırıcısı rolunu oynayır. Şərq sahilində mineral termal su mənbəyi vardır.

Tarixi

Göl tarixi boyunca dəfələrlə yoxa çıxmış və yenidən peyda olmuşdur. Bu əsasən Amudəryadan bura suyun daxil olmasından asılı olmuşdur. Göl neogen dövrünün sonları, antropagen dövrünün əvvələrindən başlayaraq meydana gəlmişdir. Onun ərazisi hətta Assake-Aul çökliyini belə əhatə edirdi[4]. XIV—XVI əsrlərdə gölün dərinliyi 50–62 m olmuşdur. Sonuncu dəfə Amudəryanın gölə axması 1878[5]-ci ilə təsadüf edir.

Göl 1960-cı illərdən bəri əsasən kollektor-drenajı[2] ilə qidalanır. Əsas Dəryal kollektorundan gələn su Amudəryanın şərq hissəsində yerləşən bölgənin kənd təsərrüfatının inkişafına yönəldilir[3].

Faunası

Sarıqamış gölündə çoxlu sayda balıq növü yaşayır: sazan, naqqa balığı, ilanbaş (balıq).

İstinadlar
  1. Мурзаев Э. М. Средняя Азия. — Москва: Государственное издательство географической литературы, 1957. — С. 252
  2. Григорович Н. Солнце и вода, земля и соль // Наука и жизнь. — 1977. — № 8. — С. 68-69
  3. Сары-Камыш // Словарь современных географических названий / Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
  4. "Assake-Aul". 2022-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-01.
  5. Шнитников А. В. Внутривековая изменчивость компонентов общей увлажненности. — Ленинград: Издательство «Наука». Ленинградское отделение, 1969. — С. 130.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.