Salyan mahalı

Salyan mahalı — Şirvan xanlığının inzibati ərazilərindən biri.

Mahal
Salyan mahalı
Daxildir Təbriz bəylərbəyliyi,
Rus idarəçiliyi,
Quba xanlığı
Şirvan xanlığı
İnzibati mərkəz Salyan
Naib
  • Qarde Əli bəy (Qardaşəli, Qəribəli) (?-?)
  • Məhəmmədhüseyn bəy (?-?)
  • Gərdəli bəy (?-1727)
  • Güləhməd bəy (1727-1732)
  • Əliqulu xan Şahsevən (1732-1734)
Əhalisi
Əhalisi 1400 ailə nəfər
Şirvan xanlığının mahalları. 18-ci əsrin sonu
Şirvan xanlığının mahalları. 18-ci əsrin sonu

Tarixi

Şamaxı xanlığının qonşu xanlıqlarla Salyan uğrunda mübarizəsi daha çox diqqəti cəlb edir. Ona görə ki, Salyan mahalında Mustafa xanın 1400 ailə yaşayan 25 mülkü var idi (2, 176). 1789-cu ildə Qubalı Fətəli xanın ölümündən sonra Mustafa xan Salyana sahib olur. 1799-cu ildə xanlığın ərazisini, xüsusilə Ağsu şəhərini dəhşətli taun xəstəliyi bürüyür. Yaranmış vəziyyətdən qubalı Şeyxəli xan istifadə edərək Salyanı ələ keçirir.[1] Çar I Pavel Şeyxəli xanın "könlünü almaq üçün" 1799-cu il sentyabrın 1-də verdiyi fərman ilə onu bəzi ərazilərlə birlikdə Salyanın da hakimi elan etmişdir. Lakin Şeyxəli xan Dərbəndə qayıdan kimi Salyan hakimləri və yerli əhalinin təklifi ilə Mustafa xan yenidən Salyana sahib olur.[1]

Bu mahalda 1821-ci ildə Salyan, Seyidan Şahsevən, Əhmədbəyli, Novruzəlibəyli, Məmmədəlibəyli, Qaramanlı, Bayat, Surra, Xocaçobanlı, Arbatan, Qızılağac, Ərəbqardaşbəyli, Gəzəmənarxı, Marışlı, Şilli, Sarvan, Şorsulu-Xilli, Ballıca, Beşdəli, Ərdəbilli kəndləri vardı.

Salyan mahalının sakinləri əkinçilik, üzümçülük, balıqçılıq, çaparlıq, arabaçılıq, duz istehsalı. tüccarlıq, dəmirçilik, dülgərliklə məşğul olurdular.

24 kəndin daxil olduğu Salyan mahalı Şamaxı xanı Mustafa xanın xüsusi mülkiyyətində olmuşdur. Hacı Zeynalabidin Şirvani "Büstan-üs-siyahə" əsərində göstərirdi ki, "Salyanın şərq və cənub tərəfi Gilan dənizinə bitişikdir. Onun bir tərəfi Kür çayına və Muğan səhrasına yapışıqdır, uzunluğu fərsəxə, eni isə təqribən 10 fərsəxə bərabərdir. İki minə qədər ev vardır".[2]

1824-cü il məlumatına əsasən, Salyanın əsas kəndləri Arbatan, Marışlı, Salyan, Bayat, Sarvan, Qızılağac olmuşdur. Həmin kəndlərin hamısı Qızıl balıq tutmaqla məşğul olmuşlar.[3] Qızılağac lənkəranlı Mir Həsən xanın qardaşı Məmməd bəyə məxsus olmuşdur. Qızılağacda yaşayan 30 ailə 1805-ci ildə Talış xanlığının ərazisindən buraya gəlmişdir. Arbatan Salyan mahalının əsas mərkəzi idi. Qaramanlı kəndi Mustafa xanla İrana keçən Mirzə Abdulla bəyə və Əhmədbəyli Məmmədəli oğluna məxsus olmuşdur. Mənbələrdə Salyan mahalında 1400-dən çox ailənin olması qeydə alınmışdır.[4]

Salyanın balıq ticarətindən gələn gəlirdən Rusiya-Həştərxan tacirləri Şamaxı xanlığına 40-50-min rubl məbləğində pul ödəyirdilər. Onların balıq vətəgələri Kür çayının cənubunda yerləşirdi. Bundan əlavə, Salyan əhalisi də balıq ticarətindən Şamaxı xanına ödənc verirdi.[5] Salyanın yol kənarında olan üç kəndindən əhali duz toplayırdı. Yığılan duzun gəlirləri Mustafa xanın həyat yoldaşı Qazıqumuqlu Surxay xanın qızı Paxay Bikəyə məxsus olmuşdur.[6]

Hakimlər
  • Qarde Əli bəy (Qardaşəli, Qəribəli) (?-?)
  • Məhəmmədhüseyn bəy (?-?)
  • Gərdəli bəy (?-1727)
  • Güləhməd bəy (1727-1732)
  • Əliqulu xan Şahsevən (1732-1734)

İstinadlar
  1. Bayramova Nailə. Şamaxı xanlığı (PDF). Bakı: "Təhsil". 2009. səh.44. Archived from the original on 2016-12-28. İstifadə tarixi: 2018-02-21.
  2. Şirvani H.Z. Büstan-üs-siyahə (fars dilindən tərcümə M.R.Əsgərlinindir). Bakı. 1962 – AMEA TİEA, inv.4740, fond 1, siy.ll. vərəq 1270
  3. Əsədov F. Talış xanlığı. Bakı, Çənlibel nəşriyyatı, 1998, s. 58
  4. ARDTA,f. 91.6,siy.1,1-9
  5. Броневский СБ. Новейшие географические и исторические известия о Кавказе, ч.II, М. 1823,, 157
  6. ARDTA,f. 24.siy.1,1-9

Xarici keçidlər

Həmçinin bax
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.