Süni neyron şəbəkələr

Süni neyron şəbəkələr — bioloji neyron şəbəkələrin təsirindən yaranan riyazi model. Süni neyron şəbəkələr çox vaxt sadəcə neyron şəbəkələr adlandırılır. Neyron şəbəkəsi – insan beynindəki bir-biri ilə birləşmiş sinir hüceyrələrini (neyronları) modelləşdirən kompüter proqramı. Neyron şəbəkələri kompüterə, insanda olduğu kimi, özünü təlim etməklə şablonları tanımağa imkan verir. İnsan beyni kimi, neyron şəbəkələri də yalnız təxmini nəticələr verir, ancaq onların edə bildiyi işləri başqa növ kompüter proqramlarının heç biri effektiv yerinə yetirə bilmir. Şəkildə neyron şəbəkələrinin quruluşu göstərilib. Hər bir neyronun bir neçə girişi və yalnız bir çıxışı olur. Girişlərin bəzisi neyronu həyacanlandırır (aktivləşdirir), başqaları isə buna mane olur (hər biri müəyyən qüvvə ilə). İdeya ondan ibarətdir ki, girişdə konkret bir növ şablon mövcud olduqda, çıxış neyronu aktivləşəcək. Kompüterdə neyronlar və onlar arasındakı birləşmələr ədədlər massivi şəklində təsvir olunur. Neyron şəbəkələrin təlimi heyvanların təliminə bənzəyir. Şablonlar girişə tətbiq olunur və arzu olunan nəticəni almaq üçün sadə alqoritm birləşmələrin çəkisini tənzimləyir. Bir sıra fərqli şablonlardan istifadə etməklə çoxlu təlimlər apardıqdan sonra, neyron şəbəkəsi müəyyən növ şablonları tanımağı “öyrənir”. Proqramçı hətta bu şablonları dəqiq bilməyə bilər, çünki şablonları neyron şəbəkəsinin özü təhlil edir. Neyron şəbəkələrinin müxtəlif sinifləri mövcuddur: çoxqatlı perseptronlar, radial, rekurrent və assosiativ şəbəkələr, özütəşkilatlanan və bulanıq neyron şəbəkələri və s. Neyron şəbəkələrinin köməyilə obrazların tanınması, təsnif etmə, proqnozlaşdırma və başqa məsələlər həll edilir.

Rəngli neyron şəbəkə
Maşın öyrənməsi və
intellektual verilənlərin analizi

Tarixi

Neyron şəbəkələrin yaranma və inkişaf tarixini beş dövrə bölmək olar:

  • 1940-1960 - Başlanğıc dövr: bu dövürdə neyron şəbəkələr barəsində ilkin məqalələr yazılmağa başlanıldı.
  • 1960-1982 - Sakit illər: XOR məsələsinin bir qatlı perseptron (single layer perceptron) ilə həll edilə bilməməsi haqqında məqalə dərc edildi. Bundan sonra neyron şəbəkələr ilə bir çox məsələnin həll edilməsinin mümkün olmadığı fikri ortaya atıldı. Neyron şəbəkələrə tədqiqatına ayrılan pullar kəsildi.
  • 1980-1990 - İntibah: Neyron şəbəkələrə yenidən diqqət artmağa başlandı. Bu illərdə neyron şəbəkələr barəsində bir çox önəmli məqalələr dərc edildi. İştirakçı sayı 2000-ə yaxın olan iki böyük konfrans keçirildi.
  • 1990-2000 - Konsolidasiya: 1980-1990-ci illərin nailiyyətlərinin özünü göstərdi; Nəzəri olaraq neyron şəbəkələr başa düşüldü.
  • 1960-1982 - İkinci başlanğıc: Neyron şəbəkələr öz bioloji köklərinə qayıtdı; Süni intellekt sahəsi ilə birləşmə (əməkdaşlıq)

Tətbiqi

Neyron şəbəkələrdən əsəasən obyektlərin tanınmasında geniş istifadə olunur.

Süni neyron şəbəkələri, iqtisadiyyatın bütün sahələrində istifadə üçün həyatı dəyişdirən tətbiqetmələrin inkişafına yol açır. Veb səhifələrini başqa dillərə tərcümə etməkdən, virtual köməkçi mağazalardan onlayn sifariş edilməsinə, problemi həll etmək üçün söhbət botları ilə danışmağa qədər, intellekt platformaları əməliyyatları sadələşdirir.

Tibb: şiş aşkarlanması(tumor detection), dərman kəşfi (drug discovery),DNT ardıcıllığı (DNA seqencing)

Avtomobil, aerokosmik və istehsalat :Proqnozlaşdırma baxım

Enerji istehsalı: Qiymət və yük proqnozu

Hesablama maliyyəsi: kredit balları, alqoritmik ticarət

Natural language processing(NLP):Səs köməkçisi(voice assistant), Duyğu analizi(emotion analysis)

Tipləri (alqoritmlər)

Neyron şəbəkələrin bir çox növü var. Bunlara misal olaraq:

  • Perseptron
  • Çox qatlı perseptron (Multi-Layer Perceptron)
  • RBFcooperation
  • SOM
  • Necognitron
  • Recurrent neural networks (RNN)
  • Convolutional neural network (CNN)
  • və s.

Qalereya

Ədəbiyyat
  • İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Xarici keçidlər
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.