Qlazqo

Qlazqo Kafedralının interyeri

Romalılar Britaniyanı fəth edən dövrdə, Qlazqo olan qəsəbə Kethyurs (ing. Cathures) adlanırdı. Qlazqonun müasir adı britt dilindən kökləri var və Kyumbrik dilində "yaşıl yarğan" (glas və cau sözlərinin birləşməsindən) mənasını daşıdığını güman edilir.

Şəhərin adının ilk variasiyası olduqca müxtəlifdir. Ən qədim mənbələr Glaschu sözünü qeyd edir, 1180-ci ilin möhürlərində şəhər Glesgu, sonra Glasgeu (1297-ci ilin sənədlərində) və Glaschow (1419-cu ilin nizamnaməsində) kimi qeyd olunmuşdur.[1][2]

Qlazqonun gerbi 25 oktyabr 1866-cı ildə Lord-layon (Şotlandiya heraldika xidmətinin rəhbəri) tərəfindən şəhərə verilib. Gerbin üzərindəki təsvir rəmzləri əvvəllər Qlazqonun rəsmi möhürlərində istifadə edilmişdir və şəhərin patron mömini olan Sent Manqonun həyatı ilə birbaşa bağlıdır.[3] Gerbdə ona aid dörd möcüzə təsvir olunur:

Here is the bird that never flew / Bu quş, hansı ki, heç vaxt uçmayıb

Here is the tree that never grew / Bu ağac, hansı ki, heç vaxt bitməyib

Here is the bell that never rang / Bu zəng, hansı ki, heç vaxt çalmayıb

Here is the fish that never swam / Bu balıq, hansı ki, heç vaxt üzməyib

İlk möcüzə — qızılgərdanın dirilməsidir, hansı ki, Manqonun sinif yoldaşları onun mentoru Sent Sörfün ən sevdiyi quşu öldürüb, və gələcək patronu quşun ölümü ilə ittiham etmişdilər. İkinci möcüzə, gerbdə palıdla təsvir olunmasına baxmayaraq, Kalross kilsəsi yaman zaman baş vermişdir, Sent Manqo möcüzəvi şəkildə fındıq çubuğunu yandırmışdır. Üçüncü möcüzə — Roma Papasının hədiyyəsi olan zəngdir. Və nəhayət, dördüncü möcüzə kraliça Langeoretanın hekayəsi ilə bağlıdır. Kraliçanın həyat yoldaşı, kral Ridderax, həyat yoldaşının vəfasızlığında şübhələnərək, kraliçanın sevimli cəngavərə verdiyi qızıl üzüyü oğurlayıb, Klayd çayının dalğalarına atmışdır. Sonra kral Langeoretadan həmin üzüyü gətirməsini tələb edib. Lakin, Sent Manqo, kraliçanın sevgilisinin itirafçısı, onun etiraf zamanı onların əlaqələri haqqında öyrənmiş, və cəngavərə kralın əmrini necə icra etməsini öyrətmişdi. Sent Manqonun təhriki ilə, o, çayda Atlantik qızılbalığını tutmuşdur. Balığın ağzında üzük var idi və beləliklə, o, kraliçanın şərəfini xilas etmişdir.[4][5]

Şəhərin devizi — Qoy Qlazqo Çiçəklənsin (ing. Let Glasgow Flourish), Sent Manqonun təbliğindən qısa ifadədir. İfadənin tam versiyası: Tanrı, qoy Qlazqo Tanrı və onun izzəti sözü naminə çiçəklənsin (ing. Lord, Let Glasgow flourish by the preaching of the word and the praising of thy name).[3]

Kelvinqrov İncəsənət Qallereyası və Muzeyinin fasadında Sent Manqonun heykəli

Arxeoloji tapıntılar göstərir ki, Qlazqoda ilk məskunlaşma neolit dövründə Klayd çayının vadisində yaranıb. Daha sonra müasir Qlazqonun ərazisində Kelt tayfaları yaşamışdır. 142–144-cü illərdə Britaniyanı fəth edən Romalılar, Şotlandiyanın bir sahilindən digər sahilinə müdafiə divarı ucaltmışdılar. Divarın qalıqları indiyə kimi Qlazqo ətrafında saxlanılır.[6]

Şəhərin yaranması xristian missioner Sent Manqo ilə əlaqələndirilir. Əfsanəyə görə, o, 543-cü ildə Molendinar çayının sahilində bir monastır yaratmışdır, harda ki, indi Sent Manqo Kafedralı mövcüddur. Əfsanə 1185-ci ildə rahib-ariorqraf Fernesli Joslen tərəfindən yazılsa da, digər mənbələr tərəfindən təsdiq olunmayıb, lakin ənənəvi olaraq, Sent Manqo və anası Teneyu Qlazqonun patron möminləri hesab edilir.[7]

XII əsrin sonunda Qlazqo regionun mühüm dini mərkəzi olmuşdu və əhalisinin sayı yarım min idi.[8] 1136-cı ildə, kral I Devidin iştirakı ilə Sent Manqo Kafedralının yerində kafedral inşa olunmuşdu. Yanğın sonrası kafedral yenidən tikilmişdir və 1197-ci ildə təqdis edilmiş, və növbəti iki əsrlərdə təmir olunmuşdu.[9] 1175 və 1178-ci illər arasında, kral I Uilyam Şir Qlazqo yepiskoposluğuna şəhər statusu vermişdir.[10] Ticarət hüququ şəhərin inkişafına güclü təkan vermişdi. Xüsusilə 1190-cı ildən hər il keçirilən yay yarmarkası Qlazqodan tacirləri və sənətkarları cəlb edirdi.[11] İyulun sonunda yarmarka keçirilməsi ənənəsi bu gün də davam edir.[12]

1451-ci ildə V Nikolayın sənədi bulası ilə yaranan Qlazqo Universiteti, şəhəri həm dini, həm də təhsil mərkəzinə çevirmişdir.[13] 1492-ci ildə Qlazqo yepiskoposluğu başyepiskoposluğuna haqq qazandı.[8] Buna baxmayaraq, orta əsrlərdə Qlazqonun iqtisadiyyatı Şotlandiyanın şərq sahili şəhərləri ilə müqayisədə çox zəif inkişaf etmişdir. Ticarət əsasən yaxın şəhərlər və adalar ilə olunurdu.[10]

1560-cı ildə ölkə parlamentinin qərarı ilə ölkə katolisizmdən imtina edib, protestantlıq qəbul etmişdi. Ümumiyyətlə, reformizm Qlazqoya böyük təsir etmişdi, harada ki, güclü kilsə hakimiyyəti var idi və bu hakimiyyətin zəifləməsinə səbəb olmuşdu. 1611-ci ildə I Yakov Qlazqoya kral şəhər statusu vermişdir və bu birbaşa şəhərin tac altına keçməsi idi. noyabr 1638-ci ildə Milli Paktın qəbulundan sonra — Qlazqo Kafedralında Baş Assambleya toplantısı kral I Karlın presbiterian ibadət qaydalarını dəyişdirmə siyasətinə qarşı çıxmışdı. Nəticədə, Şotlandiyada silahlı münaqişələr oldu — əvvəlcə yepiskop müharibələri, 1644–1647-ci illərdə isə, royalistlər və koventerlər arasında vətəndaş müharibəsi baş vermişdir. Xoşbəxtlikdən, bu münaqişələr demək olar ki, kiçik siyasi status olduğundan şəhərə təsir etməmişdi.[14] 1650-ci ildə, Danbar döyüşündən sonra Oliver Kromvel Qlazqoda bir müddət qalmışdır.[15]

XVI əsrdə Qlazqo hələ də kiçik əyalət şəhəri idi. Şəhərdə çayın dayaz olmasından ticarət inkişaf etməmişdi. 1603-cü ildə I Yakovun hakimiyyəti altında iqtisadiyyatın artımı İngiltərə və Şotlandiya birliyi yaranması sonra olmuşdu. Sürətli inkişafa nə 1647-ci ildə vəba epidemiyası, nə də 1652-ci və 1677-ci illərdə olan yanğınlar (yanğın zamanı şəhərin təxminən 30%-i yanmışdı) maneə ola bilməmişdi.[16]

Qlazqonun 1776-cı il xəritəsi

XVII əsrin ortalarında ölkədə ticarət həcminə görə Qlazqo əvvəlcə Perti, 1670-ci ildə isə Dandi və Aberdin şəhərlərini keçmişdi. İqtisadiyyətin artımına bir sıra amillər kömək edirdi. 1668-ci ildə Nyuark kəndində (indi Port Qlazqo), çayının ağızı daha geniş olduğundan, şəhər şurası tacirlərin ehtiyaclarına xidmət etmək üçün port inşa etmişdi. 1674-cü ildən, ilk tütün yükünün limanında gəlişi ilə transatlantik ticarət başladı.[15] Eyni dövrdə sənaye inkişaf etməyə başladı:

• 1667-ci ildə — sabun fabrik və şəkər emalı zavodları açılmışdır.
• 1680–1730-də — kağız, şüşə və kərpic istehsalı yaradılmışdır.
• 1711-ci ildə — Qrinokda Qlazqoya və onun ətrafına xidmət edən ilk tərsanə fəaliyyətə başladı.
• 1736-cı ildə — preslənmiş tütün istehsalı, tekstil və metallurgiya zavodlarının istehsalı üçün zavodları açılmışdır.
• 1740-cı ildə — boyama sexləri fəaliyyətə başladı.

Şəhərin görünüşü dəyişdi. Dağıdıcı yanğınlar sonrası hakimiyyət tikinti üçün ağac istifadəsinə qadağan qoymuşdu və buna görə də, evlər daşdan və eyni modellərlə inşa edilmişdir.[17] 1636-cı ildə şəhər zalı inşa edilmiş, 1649 və 1661-ci ildə müvafiq olaraq, Hatçeson xəstəxanası və Qlazqo Universitetinin kitabxanası açılmışdır. İlk şəhər qəzeti — Glasgow Courant — 1715-ci ildən çapa başlamışdır. 1723-cü ildə Qlazqoya səfər edən Daniel Defo "Bütün Böyük Britaniya adası ətrafında səyahət" kitabında şəhərin təsvirini qeyd etmişdi:[18]

Şübhəsiz ki, Qlazqo gözəl şəhərdir. Şəhərin əsas küçələri gözəl və geniş, digər yerlerdən daha yaxşı qurulmuşdur. Bütün binalar daşdan, hündürlüyü və fasadların görünüşü bir-biri ilə uyğun idi. Binaların aşağı mərtəbələri adətən kvadrat dor sütun üstündə əsaslanır, dəyirmi sütundan fərqli olaraq, bu binaya daha da gücü və gözəllik əlavə edir. Onların arasında ki, tağlar mağazalara aparır. Bir sözlə, Londondan sonra, bu Britanyada ən təmiz, gözəl və yaxşı tikilmiş şəhərdir.

XVIII əsrin sonunda mettalurgiya, tütün və tekstil sənayesinin importu ən çiçəklənən sahələr idi.[14] Yarım əsrdə, 1755-ci ildən 1801-ci ilə Qlazqonun əhalisi 77 min nəfərə çatmışdır və ya üç dəfə artmışdır. Qlazqo əyalət şəhərindən sənaye mərkəzinə çevirilmişdi və XIX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniyada ən sürətlə inkişaf edən şəhər olmuşdur.[17]

1881-ci ildə Qlazqo.

XIX əsrin əvvəllərində, Qlazqonun əhalisi əsasən irland immiqrant və ölkənin şimalından gələn köçkünlər nəticəsində sürətlə artmaqda davam edirdi. Onların demək olar ki, üçdə biri Qlazqo yaxınlığında kəndlərdə məskunlaşmış və tekstil sektorunda çalışırdı. Digərləri, şəhər xarabalıqlarının fabrik və təsərrüfatlarında muzdlu işçi işləyirdi. Köçkünlərin axını nəticəsində yüksək əhali artımı başladı və yoxsul məhəllələrdə antisanitar şərait, tez-tez çiçək, tif və vəba epidemiyası olurdu.[19]

Epidemiya ilə mübarizənin ilk cəhdləri 1840-cı illərdə edildi. Bələdiyyənin təşəbbüsü ilə küçələrdə kanalizasiya və digər infeksiya ocaqlarında təmizlənməyə başladı. Sonra 1859-cu ildə Lox Katrin gölündə yeni su təchizatı sistemi başladı; 1866-cı ildə səmərəsiz olsa da, Avropada ən pis şəraitli hesab edilən xarabalıqların təmizlənməsi layihəsi başladı.[20]

Corc meydanı (1900)

1832-ci ildə parlament seçki sisteminin islahatı haqqında akt qəbul etdi və icma evində sənayeləşmə zamanı böyüyən şəhərlərə yer verdi.[21] Belə ki, Qlazqodan ilk dəfə iki parlamenti üzvü seçildi. Lakin şəhərin müəssisələrində iş şəraiti, dəyişməz qalırdı və işçi hərəkatı özlərinə hələ elan etməmişdi. 1837-ci ildə, fabrik əmək haqqının kəsmək cəhdi pambıq hörənlərin etirazına, 1848-ci ildə işsiz olanların çartist şüarlar altında kütləvi nümayişlərə səbəb olmuşdu.[19][21][22]

Bütün bu hadisələr şəhərin və iqtisadiyyatın davamlı artmasına gəlib çıxartdı — XIX əsrin ortalarında Qlazqo İmperiyanın ikinci şəhəri (Londondan sonra) adlandırılmışdır. Aparıcı mövqelər hələ ağır və tekstil sənayesi olsa da, gəmiqayırma (1864-cü ildə Klaydda 20-dən tərsanə fəaliyyət göstərirdi) sürətlə inkişaf etməyə başlamışdı. Dəmir yolu nəqliyattının inkişafı ilə, xüsusən də 1842-ci ildə Qlazqo və Edinburq arasında xəttinin açılmasının ardından, şəhər ölkədə lokomotiv tikintisinin əsas tədarükçüsü oldu. 1860-cı ildə ABŞ Vətəndaş müharibəsi nəticəsində pambıq yığma aşağı düşmüşdü, və minlərlə işçi küçələrdə qalmışdı. Növbəti onillikdə iqtisadiyyəy bumu zirvəsinə çatdı () , lakin 1878-ci ildə Qlazqo Bankının dağılmasından ən çox təsirlənən gəmiqayırma sahəsi, kəskin qədər azalmışdı.[20]

XX əsrin əvvəllərində Qlazqo əhalisin artımı qonşu şəhərləri qoşulma səbəbiylə baş vermişdi. 1920-ci ildə bir milyon sakindən əhalisi olan Qlazqo, Birləşmiş Krallığın əhalinin sıxlığına görə ikinci şəhəri idi. 1914-cü ilin iyul ayında kral VI Georq Qovan gəmiqayırma səfər edib, drednout "Valiant"-ın tikintisinə nəzarət etmişdi. Bir ay sonra, Britaniya Birinci dünya müharibəsinə girdi. Şəhərdə güclü anti-müharibə əhval-ruhiyyənin olmasına baxmayaraq (9 avqust 1914də Qlazqo Qrində beş minlik anti-müharibə nümayiş keçmişdi), Qlazqodan 200 mindən çox kişi cəbhəyə getmiş, və şəhər Britaniya ordusunun ehtiyacları üçün döyüş sursatı və digər hərbi texnikanın əsas təchizatçılarından birinə çevirilmişdi.[22]

1944-cü ildə Qlazqoda gəmiqayırma işçiləri

Müharibədən sonra, Qlazqoda "Qırmızı Klaydsayd" adlanan işçi hərəkatı güclənmişdi. 1919-cu il 31 avqustda 60 mindən çox işçi, əsasən gəmiqayırma ilə məşğul olan işçilər, işdən çıxıb, mitinqə gəlib əmək gününün azaldılmasını tələb etmişdilər. Polis nümayişçiləri dağıtmaq üçün çalışsa da, müqavimət görmüşdü. O gündə yaşananlar Corc meydanı döyüşü və ya Qanlı cümə kimi tanındı.[23] İğtişaşlar yalnız 10 fevralda, etirazçılara iş gününün bir qədər azalmasına vəd zamanı başa çatdı. Sonra Qlazqoda ilk dəfə bunt aktı oxundu, və buna əsasən polis mitinqləro yatırmaq üçün silah istifadə etməyə icazə verilmişdi.[24]

1920-ci illərin sonu iqtisadiyyatın kəskin azalması ilə nəticələnsədə, gəmiqayırma sənayesində böhran Qlazqonun hələ lokomotivlərin istehsalında dünya lideri olması ilə kompensasiyalanırdı. Sosial sahədə ciddi problemlər var idi. 1933-cü Böyük böhranın zirvəsi zamanı, şəhər sakinlərinin 30%-i işini itirmişdir. Yaşayış yeri qıtlığından yoxsul məhəllələr, xüsusən də köçkünlərin yaşadığı məhəllələr tamamilə dolmuşdu. Bu vəziyyət Qlazqo bələdiyyəsini şəhər inkişafı proqramına başlamağa vadar edib, 1926-cı ildən 1938-ci ilə şəhər sahəsinin iki dəfə artmağına səbəb oldu.[24][25]

1930-cu illərin sonunda vəziyyət bir az yaxşıya dəyişdi, Qlazqoda Britaniya imperiya sərgi (1938) keçirildi. Sərginin açılışında kral VI Georq və kraliça Yelizaveta iştirak etmiş, yalnız altı ay ərzində sərgiyə 12 milyon insan ziyarət etmişdir.[26] Kinonun sakinlər arasında kütləvi populyarlığı, 1939-cu ildə Qlazqoda 114 kinoteatrın fəaliyyət göstərməsinə uğramışdı.

İkinci dünya müharibəsi zamanı, Qlazqonun şirkətləri yenidən müharibə ehtiyacları üçün çalışmışdır. Xoşbəxtlikdən, şəhər və onun sakinləri faktiki olaraq düşmənin hava reydlərindən ziyan çəkməmişdi. 1950-ci illərin ortalarında Qlazqonun bələdiyyəsi parlament aktının təzyi nəticəsində şəhər xarabalıqlarının məhv etmişdi — yaşamaq üçün yaranmaz 32 min ev sökülmüşdür. Qlazqo və şəhər ətrafı sakinlərinin kütləvi miqrasiya ilə əlaqədar şəhərin nəqliyyat sisteminin yaxşılaşdırılmışdır.[24][27]

Qlazqo botanika bağları

XX əsrin ortalarından etibarən şəhər əhalisinin kəskin azalması başladı, hansı ki, yarım əsrdə demək olar ki, yarım dəfə azalmışdı. Tənəzzül dövrü üç onillik davam etdi. Yalnız 1980-ci illərdə Qlazqo dirçəlməyə başladı, 1990-cı illərdə isə şəhərin inkişafı sürətləndi. Bələdiyyə səlahiyyətliləri səyi nəticəsində, Qlazqoda yaşayış, iqtisadi inkişaf səviyyəsinin yaxşılaşdırılması və şəhərin mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsi, nəticədə öz uğurunu göstərdi. 1981-ci ildə Qlazqo dünyada Nelson Mandelaya ilk "Şəhər Azadlığı" statusunu verən şəhər idi.[28][29]

1990-cı ildə Qlazqo Avropanın mədəniyyət paytaxtı, 1999-cu ildə Britaniyanın Memarlıq və Dizayn şəhəri, 2003-cü ildə isə Avropanın idman paytaxtı statusuna layiq görülmüşdür.[30][31]

2014-cü ilin 18 sentyabr tarixində Şotlandiyada keçirlmiş Şotlandiyanın müstəqilliyi üzrə referendumda, ölkənin 55,3%-i seçiçisi "Yox" variantına səs versə də, Qlazqonun seçicilərin əksəriyyəti "Hə" kampaniyasını dəstəkləmişdir.[32][33]

Qlazqo Böyük Britaniyanın şimal-qərb hissəsində yerləşir və Klayd çayının mənbəsindən 32 km uzaqdadır. Dəniz üzərindəki hündürlüyü 70–200 m arasında dəyişir.

Qlazqonun iqliminə Qolfstrim (ing. Gulf Stream) cərəyanı çox təsir göstərir. Bahar və yay fəsilləri ümumiyyətlə günəşlidir. Payız və qış mövsümləri ümumiyyətlə yağışlı və küləkli olsa da, günəşli günlərə də rast gəlinir.

Qlazqo mərkəz məscidi

Qlazqonu Şotlandiyada ən kosmopolit şəhər adlandırmaq olar. Şəhərdə rəngli insanların sayı ölkədə ən yüksək göstəricidir. 2011-ci ildə keçirilən siyahıyaalma araşdırmasına görə, şəhərin 84,5%-ni şotlandlar, 3,78%-ni pakistanlılar, 1,80%-ni çinlilər, 1,46%-ni hindistanlılar, 0,64%-ni isə digər etnik qruplar təşkil edir.[38]

2011-ci ildə keçirilən siyahıyaalma araşdırmasına görə, Qlazqo sakinlərinin dini inancları aşağıdakı kimi bölünmüşdür. Əhalinin 54,5% özünü xristian kimi müəyyən edir, onların 23,1%-i Şotlandiya kilsəsinə tabedir, 27,3%-i isə katolikdir.[39] Digər dinlərin tərəfdarları — 5,4%-i müsəlmanlar, 0,7%-i hindular, 0,5%-i sikxlər, 0,4%-i buddistlər təşkil edir.[39]

Şəhərdə 4 kafedral, 20 məscid və 7 sinaqoq var.[39] Bundan əlavə şəhərdə 2 hindu məbədi və 2 sikx qurdvarası yerləşir.[39]

Qlazqo və ona yaxın şəhərlərdə Şotland german dili əsasında geniş yayılmış "Qlazqo Pətter" (ing. Glasgow Patter) dialekti mövcüddur.[40] Dialektin fərqləndirici xüsusiyyətlərinə dəyişdirmə və ya bəzi hecaları və səsləri "udma" daxildir. Məsələn, th hərflərinin birləşməsi sözün əvvəlində /h/ kimi oxunur, t hərfi tez-tez /r/ ilə əvəz olunur və s.[40]

Qlazqo şəhərinin mərkəzi şərqdən Hay Strit (ing. High Street) küçəsi ilə, cənubda Klayd çayı ilə, qərbdə M8 avtomagistralıyla və şimalda Taunhed, Çarinq Kross, Kaukaddens və Anderston rayonları ilə həmsərhəddir. Şəhərin mərkəzində küçələr Klayd çayının qrid sistemi üzərində yerləşir.

Qlazqonun ürəyi — Corc meydanı (ing. George Square), əsas piyada küçələri isə Buxanan Strit (ing. Buchanan Street), Arqayl Strit (ing. Argyle Street) və Sokixol Strit (ing. Sauchiehall Street) sayılır.[49] Şəhərin əsas ticarət mərkəzləri Buxanan Qallereyası, Sent İnox Mərkəzi (ing. St. Enoch centre), Prinses Skver (ing. Princes Square) və İtalyan Mərkəzidir.[50][51]

Şəhərin mərkəzində əsas teatrlar, muzeylər, qalereyalar kimi turistik yerlərdən başqa, bir çox restoran, kafe və alış-veriş mərkəzləri fəaliyyət göstərir.[52] Qlazqonun mərkəzində Qlazqo ali təhsil müəssisələrinin dördü yerləşir: Qlazqo Kaledoniya Universiteti, Stratklayd Universiteti, Şotlandiyanın Kral Konservatoriyası və Qlazqo İncəsənət Məktəbi.

Merçant Sitidə yerləşən Müasir İncəsənət Qalereyası gecə zamanı

Şəhər mərkəzinin şərqində yerləşən Merçant Siti (və ya Ticarət şəhəri) XVIII–XIX əsrlərdə tütün, şəkər və digər mallardan ticarət edən varlı tacirlərin yaşayış yeri olmuşdur.[53] İqtisadi böhran dövründə, binaların çoxu yararsız hala düşsə də, 1980-ci ildə bu rayonu bərpa etmək üçün proyekt başladı və indi rayonda bərpa olunmuş neoklasik evlərin və keçmiş anbarların yerində bahalı mağazalar, restoran və kafelər fəaliyyət göstərir. Merçant Sitinin mərkəzi beş əsas küçə kəsişməsində yerləşən Qlazqo Kross hesab olunur. Meydanın mərkəzində Qlazqonun köhnə bələdiyyəsindən yeganə sağ qalan hissə olan Tollbut saat qülləsi yerləşir.[54][55]

Maliyyə rayonunda Klayd Ark körpüsü.

Qlazqo mərkəzinin qərbində şəhərin maliyyə institutlarını cəmləşdirən mərkəzi biznes rayonu yerləşir. Böyük Britaniyada ən böyük biznes mərkəzlərindən biri olan rayonun (London və Edinburqdan sonra) rəsmi adı Beynəlxalq Maliyyə Əməliyyatları Rayonu (IFSD) olsa da, yerli sakinlər tərəfindən adətən "kvadrat kilometr" və ya "Klayd Uol Strit" adlanır.[56] Rayonda müxtəlif maliyyə qruplarının (Böyük Britaniya sığorta şirkətlərinin 10-dan 8-nin qərargahı daxil olmaqla) təşkil nümayəndəliyi yerləşir: Abbey, Aviva, Barclays, JP Morgan, Lloyds TSB, Morgan Stanley, National Australia Group, Royal Bank of Scotland və s. 2005-ci ildə IFSD Böyük Britaniyada bərpa olunan ən uğurlu kommersiya layihəsi kimi dəyərlənmişdir.[57][58]

Qlazqonun səsli-küylü Vest End səmti çay daşları ilə döşənmiş döngələr boyunca sıralanmış kafe, restoran və barları, müxtəlif butiklər, incəsənət qalereyaları və gözəl parkları ilə birlikdə — bohema və kosmopolit həyatı özündə birləşdirən ibarətdir.[59][60] Vest Endin əsas küçəsi — Bayrs Rouddur (ing. Byres Road). Vest Endin ərazisində Qlazqo Universiteti, Kelvinqrov parkı və Qlazqo botanik bağları yerləşir. Vest Enddə hər ilin iyun ayında Qlazqonun ən böyük festivalı Vest End Festivalı keçirilir.[61]

Vest Enddə Britaniyanın ən böyük sərgi və konferensiya məkanı olan SECC yerləşir.[62][63][64] 10 sentyabr 2013-cü ildə SECC-in yaxınlığında 13,000 nəfərlik SSE Hydro arenası açılmışdır.

Şəhərin ən qədim hissəsində Tollbut saat qülləsi və Sent Manqo Kafedralı yerləşir. Kafedral yaxınlığında təpə üzərində 1831-ci ildən Qlazqonun vətəndaşların dəfn yeri olan Qlazqo Nekropolis qəbiristanlığı var.[65] İst Endin digər turistik yerlərindən Seltik Park, Barras bazarı, "The Barrowlands" musiqi arenası və Qlazqo Qrin parkını qeyd etmək olar.[66][67]

Kuins parkdan Qlazqonun mənzərəsi

Qlazqonun cənub hissəsi əsasən yaşayış yeri olsa da, ərazidə bir neçə ictimai binalar, o cümlədən, Aybroks stadionu, Hampden Park, Kuins park, Bellahyuston parkı və Pollok parkı, harada ki, Pollok evi və Barrell Kolleksiyası yerləşir.[68]

Şəhərin şimal hissəsi sosial cəhətdən Şotlandiyada ən problemli yerlərində biri hesab olunur. Şimalda keçmişdə Şotlandiyanın ən iri miqrant rayonu olan Saythill yerləşir.[69] Şotlandiya hökumətinin 2005-ci ildə təşəbbüsünə görə, hazırda ərazidə yeni müasir yaşayış rayonu yaradılır.[70][71]

Merihill rayonu ənənəvi qumdaşı mənzillərdən ibarətdir. Tarixən fəhlə sinifindən ibarət rayonun baxmayaraq, rayon dəbdəbəli rayonlarla həmsərhəddir. Rayonda Şotlandiya Premyer Liqasında çıxış edən Partik Tisl FK yerləşir.[72]

2012-ci ildə məşhur "Red Road" yaşayış kompleksinin ləğv edilməsi işlərinə sart verilmişdir.[73] Kompleksi təşkil edən çoxmərtəbəli yaşayış binaları şəhərdə II Dünya Müharibəsindəndən sonra mənzil böhranını həll etmək məqsədilə tikilmişdir.[74] Tədricən bu evlərdə əsasən yoxsul ailələr məskunlaşmağa başlamışlar.[74] Yoxsulluq zonasına çevrilən həmin yaşayış kompleksi eyni zamanda kriminallar üçün münbit mühitə çevrilərək müvafiq adda çıxarmışdır.[74]

Körpülərilə məşhur olan Qlazqoda, müxtəlif növlü, o cümlədən piyada, avtomobil və dəmiryolu körpüləri yerləşir. Onlardan ən qədimləri — Saut-Portlend küçəsində olan körpü, Həvari Andrey körpüsü və Viktoriya-bric — XIX əsrin ortalarında inşa edilib.[79] Qlazqonun körpülərlərindən olan — "Klayd Ark" (2006-cı ildə inşa olmuşdur) asma körpüsü, çayı keçən bucaqa görə, yerli əhali tərəfindən "çəp körpüsü" (ing. Squinty Bridge) ləqəbini almışdır.[80]

Qlazqo Kuins park

Qlazqoda 90-dan artıq park və meydan var. Qlazqonun ən mühüm parklarına aşağıdakılar daxildir:[81]

• Kelvinqrov parkı — ingilis bağban Ser Cosef Pakston tərəfindən 1852-ci ildə yaradılmışdır. Parkda orkestr üçün bendstend, bouls və kroket meydançaları, müxtəlif heykəllər və abidələr, skeytpark və Kelvinqrov İncəsənət Qallereyası və Muzeyi yerləşir.
• Qlazqo Kuins park — 1857-ci ildə yaradılmış park, Şotlandiya kraliçası Mariya Stüartın şərəfinə adlandırımışdır.
• Qlazqo Qrin — Qlazqonun ən qədim parkı XV əsrdə yaradılmışdır. Parkda Xalq Sarayı və Tempelton xalça fabriki yerləşir.
• Bellahyuston parkı — 1895-ci ildə yaradılmış parkın ərazisi 71 hektardır.[82] Park Vatikanın Qlazqoya səyahəti zamanı papalıq məkanı kimi işlənir.
• Qlazqo botanika bağları — 1817-ci ildə yaradılmış bağda tropik səhləblər, beqoniya və ağactip paparotniklər bitir.

Qlazqo Kral teatrının repertuarında klassik əsərlər, opera və balet tamaşalarının quruluşu, 1904-cü ildə yaradılan "Pavilion" teatrı isə müxtəlif şoular, musiqili əsərlər və tamaşalar keçirir. Digər vacib teatr məkanlarından Tron və Sitizens teatrlarını qeyd etmək olar.[84][85]

Kelvinqrov İncəsənət Qallereyası və Muzeyi

Qlazqoda 20-dən artıq muzeyi və incəsənət qalereyası fəaliyyət göstərir. Şəhərdə Şotlandiyanın ən çox ziyarət edilən muzeyi — Kelvinqrov İncəsənət Qallereyası və Muzeyi yerləşir. Muzeyin incəsənət kolleksiyasına çox Avropa rəsmləri, o cümlədən Qədim Ustalar, fransız impressionistlər, holland intibah dövrü, şotland koloristləri və Qlazqo Məktəbinin eksponentləri daxildir.[86]

2013-cü ildə "Avropada ilin muzeyi" müsabiqəsinin mükafatı ilə təltif olunmuş Riversayd Muzeyi də şəhərdə yerləşir. Hündürlüyü 36 metr olan şüşəli fasad binasında 3 min eksponata malik nəqliyyat muzeyi fəaliyyət göstərir.[87]

Qlazqonun digər muzey və qalereyaları:

• Müasir İncəsənət Qalereyası
• Barrell Kolleksiyası
• Maklennan Qalereyası
• Xalq Sarayı
• Sent Manqonun Dini Həyat və İncəsənət Muzeyi
• Şotlandiya futbol muzeyi
• Şotlandiya məktəb muzeyi
• Müasir İncəsənət Qalereyası
• Hunterian muzeyi

The Barrowlands

Şəhərin musiqi səhnəsi — Böyük Britaniyada ən parlaqlardan biridir. Qlazqoda hər həftə təqribən 130 musiqi tədbiri baş tutur.[59] Qlazqonun ən tanınmış musiqi səhnələrindən The Barrowlands, King Tut's Wah Wah Hut və SSE Hydro-nu qeyd etmək olar.[88]

2008-ci ildə Qlazqo Böyük Britaniyanın "UNESCO-nun Musiqi şəhəri" nominasiyasına layiq görülmüş ilk şəhər olmuşdur.[59][89] Qlazqo 2014-cü il MTV Avropa Musiqi Mükafatının təqdimetmə mərasiminə ev sahibliyi etmişdir.[59] Qlazqo — Travis, Simple Minds, Camera Obscura, Belle & Sebastian, Glasvegas, Franz Ferdinand, The Fratellis, Mogwai, Primal Scream, Texas, Chvrches kimi musiqi qruplarının doğulduğu yerdir.

Qlazqoda 700-dən çox bar, pab və gecə klubu fəaliyyət göstərir.[59] Qlazqonun ən məşhur gecə klubları "Campus", "Cathouse", Garage", "Tiger Tiger", "Sub Club", "The Tunnel" və s. sayılır.[90][91]

Qlazqoda 10-dan çox kinoteatr, o cümlədən 2001-ci ildə Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmüş dünyanın ən hündür kinoteatr binası olan "Sinevörld" (ing. Cineworld) yerləşir.[59][92]

Vest End Festivalı

Şəhərin festival həyatı — Şotlandiyada ən dolğunlardan biridir. Lakin Edinburqdan fərqli olaraq, harda ki, festival ayı avqust sayılır, Qlazqoda festivallar bütün il boyu keçirilir.[93] Şəhərin ən tanınmış festivalları Vest End Festivalı, Qlazqo Film Festivalı, Merçant Siti Festivalı, Qlazqo Caz Festivalı, Qlazqo Beynəlxalq Komediya Festivalı, Celtic Connections və Dünya Tuluq Zurnası Çempionatı sayılır.[94]

Qlazqoda müxtəlif media ofisləri, o cümlədən şəhər və region KİV-ləri yerləşir:[95]

• Scottish Television və BBC Scotland televiziya kompaniyalarının qərargahları;
• Şotlandiyanın Daily Record, Evening Times, Sunday Mail, The National və The Herald kimi əsas qəzetlərinin baş ofisləri;
• Britaniya qəzetləri olan The Sun, Daily Mail, The Times və The Sunday Times regional redaksiyaları;
• Yerli şəhər qəzetləri olan The Digger, The Glasgow East News, The Glaswegian və s. redaksiyaları.

Şəhərdə 37 ictimai kitabxana fəaliyyət göstərir, o cümlədən Avropanın ən böyük arayış kitabxanası — 1877-ci ildə tütün maqnatı Stiven Mitçellin vəsiyyəti ilə yaranan Mitçell kitabxanası. Kitabxananın içində 1,3 milyon kitab, 35.000 xəritə və fotoşəkillər, mikrofilm və arxiv qəzet yerləşir.[96]

Seltik Park

Şəhərdə dünya derbiləri sırasında yer alan və özünəməxsusluğu ilə seçilən "Seltik" və "Qlazqo Reyncers" məskunlaşır. Daim prinsipiallığı ilə seçilən matçda komandalar arasında ölüm-dirim mübarizəsi dərəcəsində rəqabətin olması həm də siyasi xarakter daşıyır. Səbəbi Reyncersin "Protestant və Kraliçə klubu", Seltikin isə kraliçəyə boyun əyməyən katoliklərin komandası olmasıdır.[102][103] Qlazqonun digər futbol klubları — Partik Tisl, Klayd və Kuins Parkdır. Şəhərdə Seltik Park, Aybroks stadionu və Hampden Park stadionları yerləşir.

2020-ci ildə UEFA Avropa Kuboku 2020-nin 4 oyunu Qlazqoda keçiriləcək.[104]

Peşəkar reqbi komandası Qlazqo Uorriors Şotlandiya, İrlandiya və Uelsin digər komandaları ilə yanaşı Kelt Liqasında iştirak edir. Şəhərin yeganə basketbol komandası Qlazqo Roks adlanır və Britaniya Basketbol Liqasında iştirak edir. Qlazqonun əsas idman arenaları — Kelvin-Holl və Sir Kris Hoy Velodromudur.

2007-ci ildə Qlazqo Nigeriya paytaxtı Abucanı üstələyib, Birlik Oyunları keçiriləcəyi yer seçilmişdir.[105] 2014-cü ilin iyulun 23-dən avqustun 3-dək Qlazqoda Birlik Oyunları keçirilmişdir.[106] Bu 71 müxtəlif ölkə və ərazilərindən gələn, 4947 idmançının iştirakı ilə, 17 müxtəlif idman növlük Şotlandiyanın tarixində keçirilən ən böyük multi-idman hadisəsi idi.[107] Birlik Oyunları zamanı Qlazqoya 300,000-dən çox ziyarətçi gəlmiş, ölkədə 1000 iş yeri yaradılmış və 1.2 milyon bilet satılmışdır.[107] Birlik Oyunları Şotlandiyanın iqtisadiyyatına £52 milyon səmərə gəlmişdir.[107]

М8 magistralı

Qlazqo Böyük Britaniyada əsas nəqliyyat mərkəzlərindən biridir. Ölkənin qalan hissələri ilə şəhəri bağlayan yollar:[108]

• A8/М8 — əsas magistral, Şotlandiyanın qərb sahilindən şərq sahilinə keçir və Qlazqonu Edinburqla bağlayır;
• A82 — Dumbartondan Lox Lomonda və Şotlandiyanın yuxarı şimal-qərbindən keçir;
• A80/M80 — Stirlinqin şimal-şərqinə aparır;
• A74/M74 — Qlazqonu Şotlandiyanın cənub və İngiltərənin şimal vilayətləri ilə bağlayır;
• A77/M77 — cənub-şərqdən Kilmarnokdan Eyrə kimi aparır;

Qlazqonun kənarında yol şəbəkəsinin inkişafına baxmayaraq, avtomobilə malik olmayanların və ictimai nəqliyyatdan istifadə etməyə üstünlük verən vətəndaşların nisbəti Şotlandiya üçün orta müqayisədə daha yüksəkdir (müvafiq olaraq 56% və ailələrin 34%-ni təşkil edir).[109]

Qlazqoda avtobus

Qlazqonun ictimai nəqliyyatın koordinasiyasını və inkişafı Strathclyde Partnership for Transport (SPT) dövlət nəqliyyat agentliyi tərəfindən idarə olunur.[110] Şəhərdə 40 avtobus şirkətləri fəaliyyət göstərsə də, First şirkətinə avtobus nəqliyyatının 70%-lik payı düşür.[109]

İlk omnibus şəhərin küçələrində 1845-ci ildə hərəkətə başlamışdır.[111] XX əsrin ortalarına qədər Qlazqoda iki qatlı tramvay və trolleybus işləsə də, şəhər sakinlərinin digər nəqliyyat növlərinin seçməsi, bu servislərin aradan qaldırılmasına səbəb olmuşdur.[112][113] Qlazqoda son dəfə tramvay 1962-ci il 4 sentyabrda, trolleybus isə 1967-ci ilin mayında fəaliyyət göstərmişdir.[114]

Metro stansiyası

1896-cı ildən fəaliyyət göstərən və tək xəttdən ibarət olan Qlazqo metropoliteni (London və Budapeştdən sonra) dünyanın üçüncü ən qədim metrosu sayılır.[115] İlk dəfə metro xətti 1970-ci ildə, sonuncu dəfə isə 2011-ci ildə tamamilə modernləşdirilmişdir.[116] Hər il Qlazqo metrosunu 13 milyon insan işlədir.[117] Metro yerli sakinlər tərəfindən "Qurulan portağal" (ing. The Clockwork Orange) kimi tanınır.[118][119]

Qlazqonun dəmiryolu nəqliyyatı Transport Scotland milli nəqliyyat agentliyi tərəfindən idarə olunur. Şəhərin Qlazqo Sentral və Kuin Strit dəmiryolu vağzallarından, qatarlar cənub, şimal və şimal-şərq istiqamətdə gedir.[109] Qlazqo Sentral (1999 və 2005-ci ildə Milli Dəmiryolu Mükafatlarının qalibi)[120] Şotlandiyanın ən işlək dəmir yolu stansiyasıdır və hər il 29 milyondan çox xalqa xidmət edir.[121]

Əvvəllər Qlazqoda neçə bərə keçidi fəaliyyət göstərsədə, indi onlar tamamilə körpülər və Klayd tuneli ilə əvəz olunub. Klayd çayı boyu çay tramvayları və dünyada sonuncu dəniz çarxlı ekskursiya gəmisi olan "Waverley" fəaliyyət göstərir.[109][122] 2007-ci ilin iyun ayından Qlazqodan Arqayll və Byut birləşdirən dəniz təyyarəsi xidməti başlamdışdır.[123]

Qlazqoda iki beynəlxalq hava xidməti mövcüddur:

• Qlazqo beynəlxalq hava limanı (GLA) — Şəhərin 13 kilometr qərbində yerləşir. Şotlandiyanın ən böyük beynəlxalq hava limanı 80 istiqamət marşrutuyla işləyir.[124]
• Prestvik hava limanı (PIK) — Prestvik şəhərinin ətrafında, 46 km cənub-qərbdə yerləşir. Aeroport 27 istiqamət marşrutuyla işləyir və Şotlandiyada hava trafik baxımından üçüncü yeri tutur.[125]