Mahmud Qazan

Qazanın Qızıl Orda ilə problemi olmasa da Çağataylarla mübarizəyə davam edirdi. 1295-ci ildə Duva xanın basqınına, 1296 və 1299-cu ildə Kiçik Asiyada üsyanlara məruz qalmışdı. Qazan xan Yuan sülaləsi ilə mehriban əlaqələrdə olmuş, Kaydu xana qarşı rəqiblərini dəstəkləmişdir.

Qazan xan sələflərinin anti-Məmlük siyasətini davam etdirir, Avropalılarla əlaqələri sıxlaşdırırdı. 1299-cu ildə Hələb şəhərini Məmlüklərin əlindən almış, Kilikiya çarı II Hetumla birlikdə Məbəd Cəngavərlərini də öz tərəfinə çəkərək güclü bir ittifaq qurdu. 1299-cu ildə Vadi əl-Xəzandar döyüşündə məmlükləri ikinci dəfə məğlubiyyətə uğradaraq Qəzzəyə qədər Məmlükləri qovdu. Bir neçə gün sonra Dəməşq ələ keçirildi. Mulay noyon Suriya valisi təyin olundu. Qorxuya düşən məmlüklər İbn Teymiyyə başçılığında Marağaya səfirlik göndərdilər. Lakin bu üstünlük çox çəkmədi və 1303-cü ildə monqollar Məmlük ordusuna məğlub oldular.

Qazan xan atası Arqun xan tərəfindən boynu vurulmuş Dmitrinin oğlu Davidi 1299-cu ildə yanına çağıraraq, onu Tiflisə canişin təyin etmək istədiyini bildirdi. Lakin David Mahmud Qazan xana qarşı qiyam qaldırmış sultan Orxanın yanına elçilər göndərərək, ona tabe olmaq istədiyini bildirdi. Onun bu hərəkətindən qəzəblənən Mahmud Qazan xan Davidin kiçik qardaşı Georgini canişin təyin etdi. David qorxusundan Araqvi əyalətində gizləndi. Georginin ortancıl qardaşı Vaxtanq Mahmud Qazan xanın yanına gələrək onu hakim təyin etməyi xahiş etdi.

Qazan xanın torpaq islahatının əsasını monqolların orta təbəqəsinin və dövlətə xidmət edən yerli əyanların mənafeyinin qorunması təşkil edirdi. Qazan xanın torpaq islahatına əsasən:

• Bayrat torpaqları qeydə alındı və onların sahibkarlığı müəyyənləşdirildi;
• Sahibsiz torpaqlar divan sərəncamına verildi;
• Becərilməyən mülklər satın alınaraq dövlət torpaqlarına qatıldı;
• İqta torpaqları alınıb-satıla bilməzdi;
• Sahibi öldükdən sonra iqta hərbi xidməti davam etdirən varisə verilirdi;
• Becərilməyən torpaqlar yeni sahibkarlara paylandı və onların bu ərazi üzərindəki hüquqları divan sənədləri ilə qanuniləşdirildi;
• Orduda xidmət edən monqollara incu, bayrat və divan torpaqları hesabına iqta verilirdi;
• Kəndlilər öz torpaqlarını tərk edə bilməzdi (1303-cü il fərmanına əsasən).

Qazan xanın həyata keçirdiyi ən mühüm tədbirlərdən biri də vergi islahatıdır. İslahata əsasən:

• Vergi verənlərin siyahısı tutuldu;
• Qeyri-qanuni vergilər ləğv edildi;
• Hər bir kəndin və ya şəhərin ödəyəcəyi verginin məbləği lövhələrə həkk olunurdu;
• Vergilər pulla və ya natura ilə toplana bilərdi;
• Əldə edilmiş vergilərin məsrəfi üzərinə ciddi nəzarət qoyuldu;
• Vergilərin toplama vaxtı dəqiqləşdirildi;
• Vergilərin toplanması Mərkəzi Divana həvalə olundu;
• Vilayət hakimləri vergilərin toplanmasına müdaxilə edə bilməzdi;
• Vergilərin toplanmasının icarəyə verilməsinə ciddi nəzarət qoyuldu.

Qazan xan ölkədəki rüşvətxorluq, özbaşınalıq və məhkəmə sistemindəki problemləri həll etmək məqsədilə islahat keçirdi. İslahata əsasən:

• 30 illik iddia sənədləri öz qüvvəsini itirdi;
• Mühakimələr üçün alınan ödənclər dəqiqləşdirildi;
• Şəhər, kənd və mahal qazılarının səlahiyyətləri müəyyənləşdirildi;
• Qazı vəzifəsinə təyin olunanlardan qanuna ciddi əməl edəcəkləri barədə iltizam alınırdı.

Qazan xanın rabitə islahatına əsasən vahid rabitə sistemi yaradıldı. Əsas yollarda hər 20 km-dən bir yamlar qurulurdu. Yamlara aiddir:

• Əmirlər tərəfindən idarə edilməsi;
• Sərəncamlarında qulluqçuların olması;
• Elçilərin qarşılanmasında mühüm rol oynaması.

Qazan xanın pul islahatına əsasən:

• Vahid pul sistemi yaradıldı;
• Çəki və ölçü vahidləri sabitləşdirildi;
• Ayrı-ayrı vilayətlərdə işlədilən pullar ləğv edildi.

• Yerli oturaq feodalları və müsəlman din xadimlərinin öz tərəfinə çəkmək naminə islam dinini qəbul etdi
• İslam dinini dövlət dini elan edib özünə " Mahmud" adını götürdü

• Keyxatu Xan
• Aşil xatun
• Kökəçi xatun
• Dondi xatun
• Keremun xatun

• Alaçu — 1300-cü ildə vəfat etmişdi.

• Olcay Qutluq