Qədim Azərbaycan dili

Qədim azərbaycanca və ya Qədim Azərbaycan türkcəsi — Azərbaycan dilinin başlanğıc dövrü.

Müasir azərbaycanca üçün üçün baxın: Azərbaycan dili
Qədim azəri dili ilə səhv salmayın.
Azərbaycan dilinin formaları
Qərb dialektləri (Gəncəbasar)
Şərq dialektləri
Cənub dialektləri
Şimal dialektləri
Yaxın və keçid dialektlər

Tarixi

Türkoloq və etnoqraf N. A. Baskakov Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf tarixini üç mərhələyə bölür, XIV–XVI əsrləri ədəbiyyatda fars dilinin istifadə edildiyi və ərəb və fars sözləri ilə zəngin olan qədim Azərbaycan dilinin inkişaf etdiyi dövr hesab edir.[1] Məmməd Arif isə qədim Azərbaycan dilinin inkişafa başlaması dövrünü XIII–XVI əsrlər hesab edir.[2]

Qədim Anadolu türkçəsi adlandırılan dildə yazılmış mətnləri qədim Azərbaycan dilində hesab etmək, həmçinin ilkin azərbaycanca mətnləri erkən Osmanlı ədəbiyyatının bir hissəsi saymaq mümkündür.[3][4]

Çərkəzi alim Əbu İshaq Sələbinin peyğəmbərlərin tarixinə aid "Ərais əl-məcalis fi qisas əl-ənbiya" əsərini Anadolu türkcəsində yazsa da, əsər qədim Azərbaycan türkcəsinin bəzi xüsusiyyətlərini daşımışdır. Bunlardan biri "-am²" şəkilçisinin istifadə edilməsidir: bu mənaya məmur degüləm; istədügün adəm mənəm; seyir əfal və sıfətundan xoşnudam; bir zülm olmış pir adəməm.[5]

Əlifba
Qorunmuş Bitiş Orta Başlanğıc Adı ALA-LC transliterasiyası İndiki azərbaycanca
ﺍﺎ— əlifa, âa, e, ə
ﺀ— həmzəˀa, e, i, u, ü
ﺏﺐﺒﺑ bəb, pb
ﭖﭗﭙﭘ pəpp
ﺕﺖﺘﺗ tətt
ﺙﺚﺜﺛ səss
ﺝﺞﺠﺟ cimc, çc
ﭺﭻﭽﭼ çimçç
ﺡﺢﺤﺣ haḥh
ﺥﺦﺨﺧ xəẖ, xh
ﺩﺪ— dəldd
ﺫﺬ— zəlzz
ﺭﺮ— rərr
ﺯﺰ— zəzz
ﮊﮋ— jəjj
ﺱﺲﺴﺳ sinss
ﺵﺶﺸﺷ şinşş
ﺹﺺﺼﺻ sadṣs
ﺽﺾﻀﺿ dadż, ḍd, z
ﻁﻂﻄﻃ taṭt
ﻅﻆﻈﻇ zaẓz
ﻉﻊﻌﻋ aynʿ', h
ﻍﻎﻐﻏ ğaynġg, ğ
ﻑﻒﻔﻓ fəff
ﻕﻖﻘﻗ qafḳ, qk
ﻙﻚﻜﻛ kəfk, g, ñk, g, ğ, n
ﮒﮓﮕﮔ gəf¹ g g, ğ
ﯓﯔﯖﯕ nəf, sağır kəf (nq)ñn
ﻝﻞﻠﻟ ləmll
ﻡﻢﻤﻣ mimmm
ﻥﻦﻨﻧ nunnn
ﻭﻮ— vavv, w, o, ô, ö, u, û, üv, o, ö, u, ü, û
ﻩﻪﻬﻫ həh, e, ah, e, a
ﻻﻼ— ləm+əliflâlə
ﻯﻰﻴﻳ yəy, ı, i, îy, ı, i, î

Qalareya
  • Azərbaycandilli klassik əsəbiyyatın ilk nümunəsi olan, İzzəddin Həsənoğlunun "Apardı könlümü" qəzəlinin 1391-ci ildə Seyfi Sarayı tərəfindən tərtib edilmiş "Kitabi-Gülüstan bil-Türki" adlı antologiyaya daxil olan nüsxəsi. "Or. 1553" kodlu əlyazma hazırda Leyden Universiteti Kitabxanasında saxlanılır.
    Azərbaycandilli klassik əsəbiyyatın ilk nümunəsi olan, İzzəddin Həsənoğlunun "Apardı könlümü" qəzəlinin 1391-ci ildə Seyfi Sarayı tərəfindən tərtib edilmiş "Kitabi-Gülüstan bil-Türki" adlı antologiyaya daxil olan nüsxəsi. "Or. 1553" kodlu əlyazma hazırda Leyden Universiteti Kitabxanasında saxlanılır.[6]
  • Qazi Bürhanəddinin divanı
    Qazi Bürhanəddinin divanı
  • Şeyx Əlvan Şirazinin tərcüməsi
    Şeyx Əlvan Şirazinin tərcüməsi

İstinadlar
  1. Баскаков Н. А. Тюркские языки. — М.: Издательство восточной литературы, 1960. — С. 140.
  2. The Modern Encyclopedia of East Slavic, Baltic, and Eurasian Literatures (англ.) / Edited by Harry Weber. — Gulf Breeze: Academic International Press, 1978. — Vol. II. — P. 13. — 246 p.
  3. G. Doerfer. "AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish". Iranica. December 15, 1988. 2019-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-20.
  4. Lars Johanson, Éva Ágnes Csató Johanson, "The Turkic Languages", p. 248
  5. Bayraktar, N. (2014). On Çerkezī’s Translation of Tha‘labī’s Qiṣaṣ al-Anbiyā’. Iran and the Caucasus, 18(3), 275–288. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1163/1573384X-20140304
  6. Flemming, 2018. səh. 73, "The Turkish poem bearing the taḫalluṣ Ḥasan oġlï, which according to general consensus belongs to Şayḫ ʿIzzed-dīn Asfarāʾinī, has been preserved in an appendix to Sayf-i Sarāyī’s Turkish translation of Saʿdī’s Gulistān, which was completed in Egypt in 1391 and has survived in a single manuscript written in that country"

Ədəbiyyat
  • Flemming, Barbara. Essays on Turkish Literature and History. Brill. 2018. ISBN 9789004355767.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.