Qızdırma

Qızdırma (febiris,pyrexia) —görə təsiri termorequlyasiya pyrogens (temperatur artmasına səbəb maddələr) altında sisteminin dinamik tənzimlənməsi bədən istiliyinin müvəqqəti artması ilə xarakterizə qeyri-spesifik nümunə patoloji proses. Uyğunlaşma reaksiyası olub, orqanizmin təbii rezistentliyini yüksəldir. Yəni xəstəliyə cavab olaraq orqanizm özü bədən temperaturunu normadan yuxarı qaldırır və onu tənzim edir.Təkamüldə qızdırma yüksək heyvanların və insan orqanizminin infeksiyasına qarşı qoruyucu-adaptiv cavab olaraq ortaya çıxdı və buna görə də bədənin temperaturu artmasına əlavə olaraq, bu proses də yoluxucu patologiyaya xas olan digər fenomenlərə də malikdir.Qızdırmanın müddəti və dərəcəsi mikrobun virulentliyindən,onun aktiv vəziyyəyinin müddətindən, və orqanizmin müdafiə mexanizmlərindən asılıdır. Çox vaxt kəskin 15 günə qədər,bəzən subxroniki və xroniki qızdırma olur. 2–3gün davam edən hərarət efemer qızdırma adlanır. Lakin, temperaturun artması hər zaman qızdırma hesab edilmir. Məs:istinin əmələ gəlməsi və verilmnəsinin pozulması ilə əlaqədar olaraq bəzi istilik xəstəlikləri — istivurma,hipertireoz, atropinlə zəhərlənmə zamanı hipertermiya baş verir. Orqanizmin normal aktivliyi və ya fizioloji proseslər də temperaturu qaldıra bilər. Adətən sirkad ritmlə,yəni gün ərzində dəyişmə ilə əlaqədar bir az qızdırma qeyd edilir. Sağlam adamın temperaturu saat 18 də ən yüksək olur, gecə saat 3 də isə minimal dərəcələrə çatır. Çoxlu yemək,ağır və uzun sürən fiziki iş bədən temperaturunu bir qədər artıra bilər.Temperatur tez, kəskin qalxdıqda hətta xəstəliyin başladığı saat da təyin edilir. Bu zaman qızdırma üşütmə və ya bərk titrətmə ilə müşayiət olunur. Kəskin başlayan qızdırma leptospirozda,qripdə,malyariya da rast gəlir. Temperaturun yüksəkliyinə görə subfebril −37–37,9 °C, mötədil — 38–39,9 °C, yüksək — 40–40,9 °C,və xeyli yüksək — hiperpireksiya −41 °C və daha yuxarı qızdırmaya rast gəlinir

Qızdırma
XBT-10 R50
XBT-9 780.6
DiseasesDB 18924
MedlinePlus 003090
MeSH D005334
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Pirogenlər

Pirogenlər bədənin xaricdən daxil olduqları və ya içərisində meydana gəldikləri maddələrdir, qızdırmaya səbəb olur. Exogen pirogenlər ən çox infeksiyalı patogenlərin komponentləridir. Onların ən güclü qram-mənfi bakteriyalarının kapsular termostabil lipopolisakkaridləridir. Exogen pirogenlər endogen pirogenslər vasitəsilə dolayı yolla hərəkət edirlər ki, bu müəyyən nöqtənin hipotalamusun termorequlyasiya mərkəzində yerləşdirilməsini təmin edir. Ən çox endogen pirogenlər pyrogenik (prostaglandin sintezini əmələ gətirmək qabiliyyəti ilə yanaşı) başqa bir çox digər əhəmiyyətli təsirə malikdir, məsələn, interleukinlər 1 və 6, şişlərin nekroz faktorları, interferonlar, makrofag iltihablı protein-1a, lökosit kökündəndirlər. Endogen pirogenlərin mənbəyi əsasən immunitet sisteminin hüceyrələri (monositlər, makrofaglar, T-və B-lenfositlər) və həmçinin granulositlərdir. Pirogenlərin bu hüceyrələr tərəfindən formalaşması və sərbəst buraxılması aşağıdakı amillərdən təsirləndikdə baş verir: endogen pyrogenlər, hər hansı bir etiyolojinin iltihabı, "pirojenik" steroid və s.

İnkişaf mexanizmi

Fever mərhələləri

İnkişafı zamanı qızdırma həmişə 3 mərhələdən keçir. Birinci mərhələdə temperatura (mərhələ artımı) yüksəlir, ikincisi isə yüksək səviyyədə saxlanılır (mərhələ sabit qalır və ya artır), üçüncü mərhələdə isə əvvəlki (mərhələ azalır) azalır. İstilik artımı termorequlyasiyanın yenidən qurulması ilə bağlıdır ki, istilik istehsalının istiliyin ötürülməsini aşması baş verir. Üstəlik, böyüklər arasında istilik istehsalının artırılması deyil, istilik köməyinin məhdudlaşdırılması çox vacibdir. Bədən üçün daha qənaətlidir, çünki enerji istehlakının artırılmasını tələb etmir. Bundan əlavə, bu mexanizm bədənin daha çox istiləşməsini təmin edir. Yenidoğularda, əksinə, istilik istehsalında artım ön plana çıxır.

İstilik köçürməsinin məhdudlaşdırılması periferik damarların daralması və toxuma daxil olan isti qan axını səbəbindən baş verir. Ən böyük əhəmiyyət daşıyan damarların bir spazmı və simpatik sinir sisteminin hərəkətləri altında tərləmə dayandırılmasıdır. Dəri solğun olur və onun temperaturu azalır, radiasiyaya görə istilik köməyini məhdudlaşdırır. Tərmin formalaşmasının azalması buxarlanma yolu ilə istilik itkisini məhdudlaşdırır. Saç follikullarının əzələlərinin büzülməsi heyvanlarda saçların tökülməsinə gətirib çıxarır və əlavə istilik izolyasiya edən hava təbəqəsini meydana gətirir və insanlarda "qoz boğaları" fenomeni ilə fərqlənir.

Subyektiv bir titrəmə hissinin ortaya çıxması doğrudan dərinin temperaturu və dərinin soyuq termorezistorlarının qıcıqlanmasından asılıdır, bu sümük hipotalamusa göndərilir və bu, termoregülasiyanın inteqrativ bir mərkəzidir. Bundan sonra, hipotalamus müvafiq davranışın meydana gəldiyi korteks vəziyyətini bildirir: uyğun duruşun qəbul edilməsi, sarılma. Cildin temperaturu azaldıqca əzələ tremoru səbəb olur ki, bu da tremor mərkəzinin aktivləşməsi, ortada və medulla yerləşdirilməsidir.

Əzələlərdə metabolizmanın aktivləşdirilməsi səbəbindən istilik istehsalı artır. Eyni zamanda, müqavilə olmayan termogenez də beyin, qaraciyər və ağciyər kimi daxili orqanlarında güclənir. Temperaturun saxlanması müəyyən nöqtəyə çatdıqda və qısa (saat, gün) və ya uzun (həftə) ola bilər. Bu vəziyyətdə, istilik və istilik transferinin bir-birinə qarşı tarazlığı və istilik artımı yoxdur, normaya oxşar mexanizmlərə görə termoregulyasiya meydana gəlir. Eyni zamanda dəri damarları genişlənir, sürünən yox olur və dəri toxunmağa isti olur, titrəyir və titrəyir. Şəxs eyni zamanda istilik hissi hiss edir. Bununla yanaşı, gündəlik temperatur dəyişkənliyi qalır, amma onların amplitudası kəskin şəkildə normadan artıqdır.

İkinci mərhələdə istilik temperaturunun şiddətindən asılı olaraq, qızdırma subfebril (38 ° C-yə qədər), zəif (38.5 ° C-yə), orta (febril) (39 ° C-yə qədər), yüksək (piretik) (41 ° C ) və həddindən artıq (hiperpirici) (41 ° C-dən çox). Hiperpulyant isit xüsusilə uşaqlarda həyati təhlükəsi yaradır.

İstilik düşməsi tədricən və ya kəskin ola bilər. Temperaturun azaldılması mərhələsi ekzogen pirogenlərin ehtiyatının tükənməsindən və ya daxili (təbii) və ya ekzogen (müalicəvi) antipiretik amillərin təsirində endogen pirogenlərin formalaşmasının dayandırılmasından sonra başlanır. Termoregulyasiya mərkəzində pirogenlərin hərəkətinin dayandırıldıqdan sonra müəyyən nöqtə normal səviyyəyə düşür və temperatur hipotalamusun yüksək olduğu kimi qəbul edilir. Bu dəri damarlarının genişlənməsinə gətirib çıxarır və çox istilik artıq bədənə qaldırılır. Çoxlu tərləmə, diurez və tərləmə artmışdır. Bu mərhələdə istilik ötürülməsi istilik istehsalını kəskin şəkildə artırır. Gündəlik temperaturda dalğalanmaların təbiətə görə qızdırma növləri:

  1. Daimi qızdırma (febris continua) — bədənin temperaturunda uzunmüddətli davamlı artım, gündəlik dalğalanmalar 1 ° C-dən çox olmamalıdır.
  2. Dəyişdirici qızdırma (febris remittens) — 1.5–2 ° C aralığında bədən istiliyində əhəmiyyətli gündəlik dalğalanmalar Amma eyni zamanda temperatur normal ədədlərə düşmür..
  3. Fövqəladə qızdırma (febris intermittis) — bir neçə saat davam edən istilikdə, sürətli, əhəmiyyətli bir artım ilə xarakterizə olunur və sonra onun sürətli düşməsinə normal dəyərlərə yol verir.
  4. Hektik və ya zəifləyici qızdırma (febris hectica) — Gündəlik dalğalanmalar 3–5 ° C-yə çatır, istilik temperaturunda isə sürətlə azalır, gün ərzində bir neçə dəfə təkrarlana bilər.
  5. Yanılmış qızdırma (febris inversa) — səhər saatlarında yüksək temperatur artımı ilə gündəlik ritmdə dəyişiklik ilə xarakterizə olunur.
  6. Anormal qızdırma (febris athypica) — müəyyən bir nümunəsiz gün içərisində temperaturun dəyişməsi ilə xarakterizə olunur.
  7. Qızdırma dönməsi (febris təkrarlanmaları) — bir neçə gün davam edən normal temperatur dövrləri ilə temperaturun artmasının alternativ dövrləri ilə xarakterizə olunur.

Etiologiya

Fever, demək olar ki, bütün kəskin yoluxucu xəstəliklərin və bir alovlanma zamanı kronik bir davamlı simptomdur və bu hallarda patogen qanda (bakteremiya) tez-tez iştirak edir və ya hətta (sepsis, septicopyemia) də çoxalır. Buna görə, etioloji isit patojenin qandan (qan mədəniyyətindən) və birincil lokalizasiya sahəsindən azad edilməsi ilə müəyyən edilə bilər. Kəskin patojenik mikrobların səbəb olduğu xəstəliklərdə, xüsusilə də patojenin lokalizasiyasının əsas hədəfi "maskalı" olduqda, qızdırma etiyasını müəyyən etmək daha çətindir. Bu hallarda geniş yayılmış patogenlər, sidik, safra, bal və bronxial yuyulmalar, burun dən mucus, bağırsaq, sinuslar, serviks məzmunu və s. Üçün qan testi ilə yanaşı, qeyri-infeksion qızdırma halları (şiş xəstəlikləri, anemiya …)

Pediatriya

Temperatur göstəriciləri fonunda həyati əlamətlər əhəmiyyətli diaqnostik məlumatları təmin edir. Taxikardiya, nisbətsiz qızdırma, ehtimal ki, hipoidal və ya sepsis ilə əlaqəlidir. Tez-tez tənəffüs yollarının infeksiyasının bir əlaməti olan takpne, sepsis və ya şok vəziyyətində metabolik asidozaya cavab olaraq meydana gəlir. 39 ° C-dən yuxarı olan temperaturda olan uşaqlar, xüsusən 2 yaşınadək olan qızlar üçün sidik testi aparmaq məsləhət görülür. Tənəffüs əlamətləri olduqda və müşahidə olunan pnevmoniya nəticəsində şişkinliyin nəticəsində bir sinə rəngi etmək məsləhət görülür. 39,5 ° C-dən yuxarı olan temperaturda və 20.000 mLL-dən yuxarı olan lökosit səviyyələrində, latent pnevmoniyanı (gizli pnevmoniya) aşkar etmək üçün göğüs radyoqrafiyası aparılır.

Uşaqlarda qızıdrmanın yoluxucu səbəbləri:

Üst hava yolu
  1. Acute respirator virus infeksiyası
  2. Otitis media
  3. Sinüzit

Ağciyər
  1. Bronşiolit
  2. Pnevmoniya

Ağız boşluğu
  1. Stomatit
  2. Faryngit

Qastrointestinal sistem
  1. Qastroenterit (bakterial və ya viral)
  2. Apandisit

Cinsi sistem
  1. Sidik yollarının infeksiyası
  2. Pyelonephritis
  3. Musculoskeletal
  4. Septik artrit
  5. Osteomyelit

Mərkəzi sinir sistemi
  1. Menengit

Digər
  1. Bakteremiya
  2. Peyvənd reaksiyası
  3. Viral dırnaq (su çiçəyi, qızılca)
  4. Neoplasia

Ibuprofen və asetaminofen istiliyi nəzarət etmək üçün istifadə olunur. Dozajdakı səhvlərin qarşısını almaq üçün eyni zamanda bu preparatları istifadə etmək tövsiyə edilmir. Ray sindromu riskinə görə temperaturun azaldılması üçün aspirin təklif edilmir. Rütbəyə sirkənin zəif bir həllinə kömək edir, açılır. Bu da qasıq və alına soyuq su tətbiq etməyə kömək edir. [2].

Mənbə
  • Berkowitz’s Pediatrics: A Primary Care Approach, 5th Edition Copyright © 2014 American Academy of Pediatrics p.335-336

İstinadlar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.