Qış sarayının Hərbi qalereyası

Qalereyada 1812-1814-cü illərdə Napoleon ordusuna qarşı müharibədə general rütbəsində mübarizə aparmış və ya müharibədən sonra göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə rütbə almış hərbçilərin portretləri asılmışdır.[1] Baş Qərargahın İnspeksiya Departamenti Hərbi Qalereyaya dı düşməyə layiq olan hərbiçilərin ilkin siyahısını hazırlamışdı.[2] 1819-cu ildə həmin siyahı Baş Qərargahda 18 (30) avqust 1814-cü ildə Hərbi Qalereyaya adı düşəcək generalların siyahısının attestasiya edilməsi üçün xüsusi olaraq yaradılmış komitəyə təqdim edilmişdi. 1820-ci ilin avqustunda attestasiya komitəsi öz işini tamamlamışdı.[2] Lakin heç də Hərbi Qalereyaya adının düşməsi üçün bütün kriteriyalara cavab verən generallar bu şərəfə nail olmamışdır. Məsələn, general-mayor qraf M. A. Dmitriyev-Mamonovun namizəliyinə heç baxılmamışdır, çünki, attestasiya komitəsi onu formulyar siyahıya salmamışdı[2], Parisin alınmasına görə 1814-cü ildə general-mayor rütbəsi almış M. F. Arlovun namizədliyi isə naməlum səbəbdən attestasiya komitəsi tərəfindən rədd edilmişdi[2], P. P. Passek isə şəxsən imperator I Aleksandr tərəfindən səbəbi izah edilmədən siyahıdan çıxarılmışdır.[2] Buna baxmayaraq, müharibə zamanı təchizat və tətbiqi məsələlər üzə cavabdeh olan, lakin aktiv hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyən A. A. Arakçeyev siyahıya salınmışdı.

General-leytenant A. V. Sibirskinin Hərbi Qalereyaya daxil edilməsi 1822-ci ildə təsdiqlənmişdir. 1826-cı ildə qalereyanın açılışı zamanı onun portreti hələ hazır deyildi və yerində yaşıl parçalı çərçivə asılmışdı. 22 noyabr 1833-cü ildə İmperator sarayı naziri P. M. Volkonski imperator I Nikolayın əmrinə əsasən Sibirskinin portreti üzərində işin başlamamasını buyurmuşdu. Buna görə də boş çərçivə qalereyada saxlanılmışdı. 3 Yanvar 1836-cı ildə “Ən yüksək əmrə əsasən” hələ də çəkilməmiş A. V. Sibirskinin portretinin yerində A. B. Fokun portreti asılmışdır. Bir sıra tarixçilərin, məsələn, V. M. Qlinkanın fikrincə Sibirskinin adı, P. İ. Pestel, N. İ. Lorer və P. V. Avramov kimi dekabristlərlə işlədiyinə görə çıxarılmışdı.[1][3] Tarixçi A. A. Podmazo isə qeyd edir ki, əgər imperator dekabristlərə “simpatiya”sına görə Krımskini cəzalandırmaq istəsəydi, bunun üçün on il gözləməzdi. Podmazonun fikrincə general-leytenantın adının Hərbi Qalereyadan çıxarılmasının səbəbi onun xəzinə pulunun həddən artıq xərclənməsinə görə məhkəməyə verilməsi olmuşdur.[2]

Dekabristlər hərəkatının aktiv üzvlərindən biri, general-mayor S. Q. Volkonskinin adı Hərbi Qalereyada portreti asılacaq hərbiçilərin siyahısına salınmışdı. 1823-cü ildə çəkilmiş[4] portret 7 sentyabr 1825-ci ildə Corc Dounun emalatxanasından imperator sarayının qofmarşalına verilmişdir.[2] İddiaya görə, həmçinin tarixçilərin ümumi rəyinə əsasən[5], dekabristlərin üsyanının başlamasından sonra portret qalereyadan çıxarılmış, boş çərçivə isə parça ilə tamamlanmışdır. Lakin Hərbi Qalereyanın layihələşdirilməsinə 1826-cı ildə, Senat meydanındakı hadisələrdən bir neçə ay sonra başlanılmışdır. Hərbi Qalereyanın inşasına 1826-cı ildə başlanmışdır ki, həmin vaxt da Bolkonski artıq ölüm cəzasına məhkum edilmişdi (bu cəza iyirmi illik latorqa cəzası ilə əvəzlənmişdi). Əlbəttə ki, dövlət cinayətinin törədilməsində günahkar olan bir şəxsin portretini Vətən müharibəsi qəhrəmanları ilə bir sırada asmağı planlaşdırmazdılar. Çəkilmiş portret Qış sarayının zirzəmisində saxlanılmış və yalnız XX əsrdə aşkarlanmışdır ki, bu zaman da həm cəmiyyətdə, həm də hakimiyyətdə dekabristlərə münasibət dəyişmişdi.[2] 1903-cü ildə Volkonskinin portreti qalereyada səhvən «Г. В. Грековъ 8й, Г. М.»[6] yazılmış boş çərçivə yerinə asılmışdı.

• Aleksandr Puşkinin Mixail Barklay-de-Tolliyə həsr olunmuş "Sərkərdə" şerinin ilk misralarında Hərbi Qalereya təsvir edilir.
• Bihuşedici səhər ulduzu adlı Sovet filmində, dekabristlərin üsyanından sonra Hərbi Qalereyadan sonra S.Q.Volkonskinin portretinin çıxarılması təsvir edilir.
• Sovet yazıçısı Sergey Alekseyev, Çar I Nikolayın dekabrist Volkonskinin çıxarılmış portretinin gözünün qabağına gəlməsi səbəbiylə qorxması haqqında uşaq hekayəsi yazmışdır.[5]

• Глинка В.М., Помарнацкий А.В. Военная галерея // Военная галерея Зимнего дворца. — 3-е изд. — Л.: Искусство, 1981.
• Военная галерея 1812 года на сайте Эрмитажа Arxivləşdirilib 2010-12-05 at the Wayback Machine
• Военная галерея Зимнего дворца в проекте «1812 год» (сайт «Музеи России», www.museum.ru
• А. А. Подмазо. "Декабристы и военная галерея". museum.ru. 2008. 2012-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-16.
• Гусаров А. Ю. Памятники в честь победы в Отечественной войне 1812 года. Во славу ратных дел. — М, 2012. — ISBN 978-5-227-03261-4