Sabirabad rayonu

Sabirabad ərazisi qədim və orta əsr yaşayış yerləri və qədim abidələri ilə zəngindir. Bölgədə aparılmış arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində rayonun Surra, Cavad, Abdulyan, Qaratəpə, Quruzma, Qaraqaşlı, Bulaqlı, Zəngənə, Qalaqayın kəndləri ərazisində qədim yaşayış yerləri və nekropollar e.ə.V-I, V–II,e.ə I və eramızın III əsirlərinə aid etmək olar. Quruzma kəndinin "Bud Təpəsi" adlanan yeri, Kovlar yaxınlığında Ağ-qoyunqışlaq yeri, Sığrılı yolu üzərində Təpəqışlaq yeri (Qalacıq), Quruzma kəndi yaxınlığında Puttəpə, Qaratəpə yaxınlığında Binə, Yastıqobu yaşayış yerləri, Kürkəndidə yurd və oba yerləri, Baba-Samid piri müxtəlif tarixi dövrlərə aid yerində qədim dövrə aid saxsı qablar və müxtəlif əmək alətləri tapılmışdır. Cavad orta əsr yaşayış yerini IX–XV əsrlərə, kəndin "Şəhərgah" adlanan ərazisində tapılmış materiallar isə bu mədəni təbəqənin XI–XII əsrlərə aid olduğu sübut edir. "Xavər zəmin", yəni "Günəşli torpaq" adı ilə tanınan Muğan torpağı bir çox illər ərəblərin, türklərin, farsların və digər yadelli işğalçıların təqiblərinə məruz qalmış, lakin düşmənlərin bütün hücumlarını dəf edərək basılmaz qalaya çevrilmişdir. O vaxtlardan da "Xavər zəmin" Qalaqayın adı ilə əvəz olunmuşdur. Hazırda rayonun Qalaqayın kəndi bu adı daşıyır.[3]

• 
  Cavad (Tzawat) və Qalaqayın (Cellan).1730-cu il.

Muğanın şimal hissəsində Kürlə Arazın qovuşduğu Suqovuşanda aparılmış arxeoloji tədqiqatlar bölgənin e.ə. VI minillikdən başlayaraq tarixi keçmişini, məişət və təsərrüfatını işıqlandırmağa imkan verir. Sabirabad rayonunun ərazisi tarixən Muğan düzünə daxildir. Muğan düzü qədimdə Midiyanın, e.ə. IV əsrdən Atropatenanın əyaləti idi. Albaniya dövləti Kürün Arazla birləşdiyi yerdən Xəzərə qədər olan hissəsindən cənubdakı ərazini, o cümlədən indiki Sabirabad rayonunun ərazisini əhatə edirdi.

Muğan erkən süni suvarma sisteminin yarandığı bölgələrdən biridir. E.ə.III-II minilliklərdə burada yaşayan əhalinin əsas məşguliyyəti əkinçilik və maldarlıq olmuşdur. Burada sənətkarlıq və xalçaçılıq da geniş inkişaf etmişdi. Tunc dövrünə aid sənətkarlıq əşyaları içərisində şarşəkilli və armudvarı gövdəli küplər diqqəti cəlb edir. Onlardan ən çox təsərrüfat məqsədi ilə istifadə olunmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan çoxsaylı küp qəbirlərin bəziləri dairəvi formadadır. Bu küplər yerli istehsala məxsusdur. Bölgənin orta əsr yaşayış yerlərindən xeyli miqdarda saxsı məmulatları da aşkar edilmişdir. Yazılı mənbələrdə Muğanda xalça, çuval, xurcun və palaz istehsal edildiyi barədə qiymətli məlumatlar verilmişdir. Rayonun Zəngənə kəndi yaxınlığında tapılmış Şəhərgahda numuzmatik materiallar da aşkar edilmişdir. 1926-cı ildə həmin ərazidən tapılmış, sonradan Azərbaycan tarixinə "Sabirabad dəfinəsi" kimi daxil olan sikkələri alimlər Şirvanşah-Kəsranilərə məxsus olduğunu müəyyən etmişlər. Həmin pul vahidləri I Axsitana (XII əsrin sonu), III Toğrula (1177–1194), II Fəribürzə məxsusdur. Bu bölgədə Eldəgiz və Şirvanşahlara məxsus pullar sonralar da aşkar edilmişdir.

IX əsrdə ərəb xilafətinin zəifləməsi nəticəsində Azərbaycanda bir neçə müstəqil feodal dövləti meydana gəlir. Onların içərisində Muğanşahlıq kimi nisbətən kiçik feodal dövləti də yaranır. Həmin dövrə aid ərəb mənbələrində Muğanda Allan şahın(Amuxan şah) Sasanilər dövründə hakimiyyətdə olduğu göstərilir və Muğanın ərəb xilafətinə daxil olduğu bildirilir.

Müasir Sabirabad-tarixi torpaqlarının mühüm tərkib hissəsi olan Cavad torpaqları IX–X əsrlərdə Sacilər dövlətinin, X əsrin ortaları və sonunda Salarilərin (941–981-ci illər), XI əsrin ortalarında Məzyədilər dövlətinin tərkibində olmuşdur. Cavad bölgəsi XV əsrdə Şirvanşahlar dövlətinin tərkibində olsa da, həmin dövrlərdə sərhədlərdə tez-tez dəyişikliklər baş verirdi. Muğan torpaqlarının əsas hissəsi 1410–1468-ci illərdə Qaraqoyunlu dövlətinin, sonralar Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətlərinin tərkibinə daxil olmuşdur. XVII əsrdə Cavad Şirvan bəylərbəyliyinə, Muğanın qərb hissəsi Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil idi.

• 
  Cavad və Qalaqayın.1804-cü il.

Rayonun ən iri kəndi olan Cavad tarixi şəhər olmuş və mənbələrdə adı XVI əsrdən çəkilir. Kür və Araz çaylarının qovşağında yerləşən Cavad kəndi Şirvan bəylərinin əsas şəhərlərindən birinə çevrilmiş, Səfəvilər dövlətinin də tərkib hissəsi olaraq, sənətkarlıq və ticarətin inkişaf etdiyi bir diyar olmuşdur. Görkəmli tarixçi Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsərində yazırdı ki, "1606-cı ildə Şah Abbas Azərbaycandakı Cavada (Arazın Kürə töküldüyü yerin yaxınlığındakı bir kənddir) tərəf hərəkət etdi. Bəzi çətinliklərlə o biri tərəfə keçərək Şah yüksüz Şamaxıya tərəf irəlilədi. Şah Abbas Şirvan və Dağıstanın bütün məsələlərini həll etdikdən sonra Əli bəy Cavanşirə qoşunları Ərdəbilə keçirməkdən ötrü Cavadda Kürün üzərində ponton körpü salmaq tapşırığı verdi". Qeyd edək ki, Səfəvi-Osmanlı müharibəsi dövründə Cavad Osmanlılar tərəfindən işğal edilmiş, 1607-ci ildə Osmanlılar Səfəvilərin Şirvana daxil olmalarının qarşısını almaq məqsədi ilə Cavad bərəsini dağıtmışlar.

• 
  Şirvan sərhədləri yaxınlığında ticarət kəsişməsi. Kür və Araz çaylarının birləşməsi. Cavad və Qalaqayın. (1714-cü il)

Abbasqulu Bakıxanov "Bakı xanlıqları tarixindən" adlı əsərində yazırdı: "15 yanvar 1148-ci ildə (yeni təqvimlə 1736-cı il) Nadir Dağıstanda üsyana qalxmış tayfaları yatırıb Muğan düzündə Cavad keçidi yaxınlığındakı ordugahına qayıtdı. Burada persiyanın bütün əyanları onu gözləyirdilər. Əyanlar arasında bir aydan çox sürən mübahisələrdən sonra burada Nadir 25 fevral 1148-ci ildə (1736-cı il) şah elan edildi".

• 
  Cavad şəhəri.1724-cü il.

XVIII əsrin 40-cı illərində Nadir şahın hakimiyyəti və onunla birgə farsların ağalığı tənəzzülə uğradı və 17 xanlıq yarandı. Kiçik xanlıqlar içərisində Cavad xanlığı xüsusilə diqqəti cəlb edirdi. Bu xanlığın mərkəzi Cavad şəhəri idi. Xanlığın əsas ərazisi Kür çayının sağ sahilində, az bir hissəsi isə çayın sol sahilində yerləşirdi.

• 
  Cavad xanlığının ərazisi.
• 
  Cavad və Qalaqayın.1818-ci il.

Rayonun ən iri kəndi olan Cavad tarixi şəhər olmuş və mənbələrdə adı XVI əsrdən çəkilir. Cavad XVIII əsrin ortalarında Cavad xanlığının mərkəzi olmuşdu. 1768-ci ildə Cavad Quba xanlığına tabe edilmişdir. Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə qatılmasından sonra çarizmin köçürmə siyasəti ilə əlaqədar Cavada xeyli rus əhalisi köçürülmüşdür. 1888-ci ildə indiki rayonun ərazisi Petropalovka adlandırılmışdı. Petropalovka Bakı quberniyası Cavad qəzasının tərkib hissəsi idi.

Azərbaycanın yenidən Rusiyanın tərkibinə qatılmasından sonra 1920-ci il may ayının 1-dən Petropavlovka Salyan qəzası dairə inqilab komitəsinin yeni dövlət hakimiyyəti orqanı kimi ilk dəfə fəaliyyətə başladı. 1921-ci il may ayının 1-dən 1929-cu il aprel ayının 8-ə kimi Sabirabad rayonu Salyan qəzasının Petropavlovka dairəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1929-cu il aprel ayını 8-də VI ümumazərbaycan sovetlər qurultayının qəzaları ilə bura Muğan mahalının Petropavlovka dairəsi adlandırılmışdır. 1930-cu il avqust ayının 8-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 476№-li qərarına əsasən mahal sistemi ləğv edilmiş və Petropavlovka müstəqil rayon olmuşdur.[4]

1931-ci il oktyabrın 7-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin fərmanı ilə Petropavlovkaya Azərbaycanın böyük şairi klassik ədəbiyyatımızda ictimai satiranın banisi M.Ə Sabirin adı verilmişdir. 1959-cu ildən Sabirabad rayonu adlandırılmışdır.

Qalaqayın ərazisində Petropavlovka yaşayış məntəqəsinin yaranması, Sabirabad şəhərinin əsasının qoyulması

Əvvəllər buraya 1747-ci ildə yaranmış Cavad xanlığının mərkəzi olan Cavad şəhəri nəzarət edirdi. 1768-ci ildə Quba xanlığından asılı vəziyyətə düşdü. 1778-ci ildə şəhər Quba xanı Fətəli xana qarşı çıxan Gilan xanı Hidayətullah xan tərəfindən tutuldu və talan edildi. Əsir götürülən sakinlərdən bəziləri kənd təsərrüfatı işlərini yerinə yetirmək üçün Rəşt və Ənzəliyə aparıldı. Cavad məhv edildi və bir daha əvvəlki mövqeyinə və əhəmiyyətinə qayıtmadı. 1805-ci ildə Cavad xanlığının ərazisi Rusiya imperiyasına birləşdirildi. 1868-ci ildə şəhəri bərpa etməyə cəhdlər edildi. Həmin il burada qəza hökuməti fəaliyyətə başladı, idarə binalarının tikintisi üçün yer ayrıldı və işlərə başlandı. Cavadı tez bir zamanda dirçəltmək və pravoslavları cəlb etmək üçün Cavad yaxınlığında (Kür-Araz qovşağının sağ sahilində, Qalaqayın ərazisində) pravoslav kilsəsinin tikilməsi qərara alındı ​​və Bakı hərbi qubernatoru, general-leytenant N. N. Kolyubakin 1870-ci il dekabrın 4-də Gürcüstan ekzarxı arxiyepiskop Yevsebiydən məbəd tikmək üçün icazə istədi. Ekzarxın, eləcə də Qafqazdakı qubernatoru, böyük hersoq Mixail Nikolayeviçin razılığını aldıqdan sonra tikinti başlandı. 26 fevral 1871-ci ildə müqəddəs həvarilər Pyotr və Pavelin şərəfinə məbədin təməl daşı qoyuldu. Memar Çijovun hesablamalarına görə, kilsənin tikintisi üçün xəzinədən 11587 rubl ayrıldı. Kilsə layihəsinin müəllifi əyalət mühəndisi A.İ.Bardin idi və tikinti onun nəzarəti altında aparıldı. 1875-ci ildə tikilmiş kilsə uzun müddət təqdis olunmamış qalmışdır. Qəza hökuməti bir çox inzibati səbəblərdən Salyana köçürüldü və Cavadda hələ də pravoslav xristianlar yox idi. Yalnız 1887-ci ildə ilk məskunlaşanlar Cavadda peyda oldular, bir neçə ailə məbədin təqdis olunmasını xahiş etməyə başladı. O vaxta qədər bina artıq müəyyən təmir tələb edirdi və məbəddə hələ də ikonostaz yox idi. Bakı quberniya idarəsi Cavad kilsəsinin ehtiyacları üçün 671 rubl 64 qəpik ayırdı. Bu pulla Moskva rəsmindən nişanlar olan bir qatlı taxta ikonostaz alınmış, cökə qurbangahı quraşdırılmış, üç zəng və kilsənin təqdis edilməsi üçün lazım olan əşyalar alınmışdır. 1888-ci il mayın 9-da məbədi Bakı quberniyasının dekanı, protoyehni Aleksandr Yunitski Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolayın şərəfinə təqdis etdi. Köçürülənlər özləri məbədə yeni ad vermək istəyirdi.[5] Kilsənin kiçik olması səbəbindən yeni təqdis olunan kilsəyə daimi keşiş təyin edilmədi.

Rus dilində: Bu daşın altında Bakı quberniyasının Cavad qəzasının Petropavlovka kəndinin (indiki Sabirabad şəhəri) ilk sakini 9 yanvar 1915-ci ildə Tanrı qulu Pyotr Stepanoviç Solonin 78 yaşında dəfn olunub.

Qafqazda mülki hissənin baş komandanı A.M.Dondukov-Korsakovun əmri ilə 1887-ci ildə Cavad qəza şəhəri ləğv edildi.[6] Onun yerində yeni köçkünlər dəstəsinin məskunlaşmasına icazə verildi. 1892-ci ildən mərkəz kimi Cavadın əvəzində Qalaqayın ərazisində yaranan rus kəndi Petropavlovka (qovşağın sağ sahili) adlandırılmağa başladı. Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi ziyarətçilərinin sayı artdı və müstəqil kilsə təşkil edilməsi zərurəti yarandı. 1892-ci ildə keşiş İohan Meiparianov kilsənin ilk keşişi oldu. Məzmur oxuyan da təyin olundu. Xəzinədən alınan maaş ildə keşiş üçün 450 rubl, məzmur oxuyan üçün isə 150 ​​rubl idi.

1) Mərkəzi Qalaqayın olmaqla (III -XX əsrlər) Sasanilər dövlətinin şəhərindən Muğan mahalı,[q 1] Cavad xanlığı (xanlığın ikinci mərkəzi olaraq) və Petropavlovka rayonunun mərkəzinə qədər olan dövr.

2) 1778-ci ildə bölgənin ilk mərkəzi Cavad şəhəri Quba xanı Fətəli xana qarşı çıxan Gilan xanı Hidayətullah xan tərəfindən tutuldu və talan edildi. Əsir götürülən sakinlərdən bəziləri kənd təsərrüfatı işlərini yerinə yetirmək üçün Rəşt və Ənzəliyə aparıldı. Cavad məhv edildi və bir daha əvvəlki mövqeyinə və əhəmiyyətinə qayıtmadı.

3) Çar höküməti 1868-ci ildə Cavad şəhərini bərpa etməyə cəhdlər etdi. Həmin il burada qəza hökuməti fəaliyyətə başladı, idarə binalarının tikintisi üçün yer ayrıldı və işlərə başlandı. Cavadı tez bir zamanda dirçəltmək və pravoslavları cəlb etmək üçün Cavad yaxınlığında (Kür-Araz qovşağının sağ sahilində, Qalaqayın ərazisində) pravoslav kilsəsinin tikilməsi qərara alındı.

4) 26 fevral 1871-ci ildə Kür-Araz qovşağının sağ sahilində, Qalaqayın ərazisində müqəddəs həvarilər Pyotr və Pavelin şərəfinə məbədin təməl daşı qoyuldu.

5) Qafqazda mülki hissənin baş komandanı A.M.Dondukov-Korsakovun əmri ilə 1887-ci ildə Cavad qəza şəhəri ləğv edildi. Muğana 1887-ci ildə ukraynalı kəndlilər köçürüldükdə 26 ailə Qalaqayının bu məntəqəsində məskunlaşdırılır və bu yeni kəndə Petropavlovsk (indiki Sabirabad şəhəri) adı verilir.

6) 1888-ci il mayın 9-da məbədi Bakı quberniyasının dekanı, protoyehni Aleksandr Yunitski Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolayın şərəfinə təqdis etdi. Köçürülənlər özləri məbədə yeni ad vermək istəyirdi.

7) 1921-ci il may ayının 1-dək indiki Sabirabad rayonunun ərazisi Muğan mahalı adlanmışdır.

8) 1921-ci il may ayının 1-dən 1929-cu il aprel ayının 8-ə kimi Sabirabad rayonu Salyan qəzasının Petropavlovka dairəsi[q 2] kimi fəaliyyət göstərmişdir.

9) 1929-cu il aprel ayını 8-də VI ümumazərbaycan sovetlər qurultayının qəzaları ilə bura Muğan mahalının[q 3] Petropavlovka dairəsi adlandırılmışdır.

10) 1930-cu il avqust ayının 8-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 476№-li qərarına əsasən mahal sistemi ləğv edilmiş və Petropavlovka müstəqil rayon olmuşdur.

11) 1931-ci il oktyabrın 7-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin fərmanı ilə Petropavlovkaya Azərbaycanın böyük şairi klassik ədəbiyyatımızda ictimai satiranın banisi M.Ə Sabirin adı verilmişdir.

12) Saatlı rayonu rayon statusu aldığı 1943-cü ilin mayın 25-dək Sabirabad rayonun tərkib hissəsi olmuşdur.

13) 1952-ci il noyabrın 7-də rayon mərkəzinə şəhər tipli qəsəbə statusu verilmişdir.

14) 1959-cu ildən Sabirabad rayonunun mərkəzi Sabirabad şəhəri adlandırılmışdır.

15) 1963-cü il yanvarın 4-də Saatlı rayonu yenidən Sabirabad rayonuyla birləşdirilmiş, bu 1965-ci ilin yanvarın 14-dək davam etmişdir.

Sabirabad rayonu Kür və Araz çayının qovuşduğu yerdə yerləşir. Rayonun ərazisinin bir hissəsi Kür çayının sağ sahilində yerləşən Muğan düzündə, bir hissəsi Kür çayının sol sahilində Şirvan düzündə, bir hissəsi də Araz çayının sol sahilində Mil düzündə yerləşir.Rayon şimaldan Kürdəmir, şərqdən Şirvan, cənub-şərqdən, cənubdan Biləsuvar, qərbdən Saatlı və İmişli rayonları ilə sərhədi vardır. Sabirabad rayonu dəniz səviyyəsindən 28 metr aşağıda yerləşir.

Sabirabad rayonu Muğan, Şirvan və qismən Mil düzlərində yerləşir. Ərazisi okean səviyyəsindən aşağıdadır.

Antropogen çöküntülər yayılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının ən uzun iki çayı — Kür və Araz rayonun Suqovuşan kəndi yaxınlığında eyniadlı yerdə qovuşur. Sarısu gölünün bir hissəsi Sabirabad rayonu ərazisindədir. Bundan əlavə, regionun bəzi magistral su kanalları rayonun ərazisindən keçir.

İqlimi yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru çöl iqliminə aiddir. Əsasən, boz-çəmən torpaqlar yayılmışdır. Ərazidə yarımsəhra bitkiliyi üstünlük təşkil edir. Ayrı-ayrı sahələrdə səhra bitkiliyi də mövcuddur. Səhra bitkiliyində şoran torpaqlarda rast gəlinir. Şoran yarımsəhralarında çox vaxt halofit kolcuqlara: qara soğan , xəzər sarıbaşı rast gəlinir. Onlar yumru təpəciklər əmələ gətirir. Burada, həmçinin, Xəzər şahsevdisi , kolvari dəvəayağı , çərən , həmçinin birillik lətli şorangələr — duzlaq coğanı və s. bitkilərə rast gəlinir.

• 
  Xəzər səhləbi
• 
  Xəzər sarıbaşı
• 
  Qara soğan
• 
  Dəvəayağı
• 
  Çəmənlik üçyarpaq yoncası

Regionda yarımsəhra qruplaşmalarında yovşanlı , şorangəli efemerli və az sahədə kəvər yarımsəhraları geniş yayılmışdır.[7] Yovşan yarımsəhrasının geniş sahələri pambıq və taxıl bitkiləri altında istifadə olunur.[8]

Efemer qruplaşmaları üçün soğanaqlı qırtıc daha xarakterikdir. Çəmən yarımsəhrasının tərkibinə taxıl otları — yabanı arpa, bülbülotu üstünlük təşkil edir. Sabirabad rayonunda Kür və Araz çayları boyu tuqay meşələrində ağyarpaq qovaq, qaragac, söyüd, yulğun və iydə üstünlük təşkil edir.

• 
  Ağcaqovaq
• 
  Qarağac
• 
  Söyüd
• 
  Yulğun
• 
  İydə

Ərazi, əsasən, su-bataqlıq quşları ilə zəngindir. Burada boz qaz , ağqalın qaz , ağqaş qaz , qırmızıdöş kazarka , harayçı ququ quşu , fısıldayan ququ quşu , anqut və s. quşlara rast gəlinir. Burada məməlilərdən canavar,adi tülkü və s. canlılar yaşayır.[9]

• 
  Boz qaz
• 
  Ağqalın qaz
• 
  Qırmızıdöş qaz
• 
  Harayçı qu quşu
• 
  Fısıldayan qu quşu
• 
  Anqut
• 
  Canavar
• 
  Adi tülkü

• 
  SSRİ xalq artisti Lütfiyar İmanov

• Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci tarixli 132 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilib.[11] [12]

Ümumtəhsil məktəblərinin sayı: 85

1) Şəhərdə: 9

2) Kəndlərdə: 76

Tam orta məktəblər: 65

1) Şəhərdə 8

2) Kəndlərdə 57

Ümumi orta məktəblər: 15

1) Şəhərdə 1

2) Kəndlərdə 14

İbtidai məktəblər: 5

Rayon üzrə şagirdlərin sayı: 24606

Rayon üzrə müəllimlərin sayı: 2688

Rayon üzrə texniki işçilərin sayı: 1084

Məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrinin sayı: 1

Bu müəssisələrə cəlb olunmuş şagirdlərin sayı: 348

Sabirabad rayon Təhsil şöbəsinin binası 2009-cu ildə istifadəyə verilmişdir.

Sabirabad rayonu respublikanın iri kənd təsərrüfatı rayonlarından biridir. Yaxın keçmişdə bu rayon pambıq və taxıl istehsalında qazandığı uğurlara görə respublikada şöhrət qazanmışdır.

Əldə edilmiş yüksək göstəricilərə görə 5 nəfər kənd təsərrüfatı işçisi keçmiş SSRİ-nin ən nüfuzlu ordeninə layiq görülməklə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını almışdır.

Keçmiş ittifaq respublikaları arasında ilk dəfə olaraq 18 fevral 1995-ci ildə "Aqrar islahatların əsasları haqqında" "Sovxoz və kolxozların islahatı haqqında" və 16 iyul 1996-cı ildə "Torpaq islahatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunları qəbul olundu. Sabirabad rayonunda torpaq islahatı qısa müddətdə başa çatdırıldı. Keçmişdə mövcud olmuş 45 kolxoz təsərrüfatı ləğv edildi. Onlara məxsus torpaq və əmlak payçılar arasında bölüşdürüldü.

2017-ci ildə bitkiçilik məhsulları istehsalı aşağıdakı kimi olmuşdur:

[15]

Ötən əsrin əvvəllərində dairə kimi ayrı-ayrı qəza və mahalların tərkibində fəaliyyət göstərən Petropavlovkaya 1930-cu ildə inzibati rayon statusu veriləndə onun rəsmi mətbu orqanını təsis etmək barədə qərar qəbul edilib. Qəzetə "Pambıq cəbhəsində" adının verilməsi də dövlət siyasətindən irəli gəlib. Kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi siyasətinin ortaya atıldığı bir vaxtda Muğan düzündə pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi, bütün qüvvələrin bu strateji əhəmiyyətli məhsulun istehsalının artırılması naminə səfərbərliyə alınması üçün təbliğat-təşviqat işlərinin gücləndirilməsində "Pambıq cəbhəsində" qəzetinin üzərinə mühüm vəzifələr düşürdü. Bir il sonra rayona Azərbaycanın böyük şairi Mirzə Ələkbər Sabirin adı verildi. Qəzet isə hələ də iki səhifə həcmində A-3 formatında çıxır, materiallar əl şriftləri ilə yığılır, mexaniki üsulla çap olunurdu.1948-ci ilə kimi 777 nömrəsi çıxıb. İndiki İsmət Qayıbov küçəsi 16 (o vaxtkı İnqilab) yerləşən qəzet kiril əlifbası ilə 1000 tirajla buraxılmışdır.Qəzetin 50-ci illərdə redaktoru olmuş mərhum Paşa Nuriyev qeyd edir ki,o vaxt dövlət sirlərini qəzetdə vermək qadağan idi. Buna nəzarət etmək üçün raykomda "qlavlit" deyilən nəzarətçi var idi.Biz qəzetdə tənqidə çox yer verirdik. O vaxtlar hətta raykom işçilərini də tənqid etmək olardı. Mən qəzetə gələndə qəzet əllə fırlatmaqla çap edilirdi. Çap məsələsini qaldırdım. Elektriklə işləyən çap maşını alıb qurdurdum. Şrift sarıdan çətinliklər var idi. Yeni şriftlər alıb gətirdim.[16]

1962-ci ildə "Pambıq cəbhəsində"nin fəaliyyətinə xitam verilib. Azərbaycan KP MK-nın qərarına əsasən yaradılan Sabirabad rayonlararası "Muğan" qəzeti Əli Bayramlı – indiki Şirvan şəhərini və Saatlı rayonunu da əhatə edirdi.

• 
  Rayon qəzetinin yaranma dövrü

1969–1982-ci illər Azərbaycanda bütün sahələrin, o cümlədən mətbuatın və jurnalistikanın inkişafında çox mütərəqqi dövr olub. Respublikanın mətbu orqanlarının, o cümlədən rayon qəzetlərinin inkişafı, redaksiyaların ixtisaslı jurnalist kadrları ilə təmin edilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılıb. Mətbəələr ilbəil müasir poliqrafiya maşınları ilə təmin edilir, qəzetlərin tirajı yüksəlirdi. Qəzetin tirajı da artıq 20 min nüsxə həddinə çatmışdı.

1992-ci ildə qəzet təsisçilərinin və çoxsaylı oxucuların təklifi ilə qəzetin adı dəyişdirilərək "Suqovuşan" adlandırılıb".[17]

Qeyd edək ki, 2005–2007-ci illərdə qəzetin adı dəyişdirilib "Muğanın səsi" qoyulmuşdur.Amma 2007-ci ildə jurnalistlərin təkidi ilə yenidən "Suqovuşan" qəzeti adlandırılmışdır.

Vaxtaşırı olaraq 8 hətta 12–16 səhifəlik qəzet buraxılıb. Dəfələrlə A2 formatında qəzet nəşr edilib.

Sabirabadın 80 illiyi, 2011-ci ilin yekunları, İdman ili münasibətilə iriformatlı rəngli və xüsusi parlaq kağızlarda çap olunub.

Hazırda redaksiyada 2 müxbir, 1 müxbir-dizayner, 1 fotoqraf, 1 operator, 1 mühasib işləyir. Cəmi ümumilikdə kollektivin sayı 6 nəfərdir.

Redaksiyanın jurnalist kollektivi işçilərindən Rayon İcra Hakimiyyəti tərəfindən dəfələrlə fəxri fərmanla mükafatlandırılıb. Bundan əlavə Yeni Azərbaycan Partiyasının Sabirabad rayon nümayəndəliyi tərəfindən fəxri fərmanla da mükafatlandırılıb. Hazırkı baş redaktoru Həsən bəy Zərdabi mükafatı, ilin peşakar idman jurnalisti, Qızıl qələm mükafatına layiq görülüb. Müxbirlərin üçü Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. Qəzet həm də Mətbut Şurasının üzvüdür[18]

Sabirabad rayon Gənclər və İdman İdarəsi 1994-cü ildən fəaliyyət gostərir. Fəaliyyətə başladığı müddətdən idarə bütün idman təşkilatlarını ətrafında birləşdirmişdir.

İdmanın inkişaf etdirilməsi ilə bağlı 2008-ci ildə cənab prezidentimiz İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Sabirabad Olimpiya İdman Kompleksi istifadəyə verilmişdir.

Sabirabad OİK-nin istifadəyə verilməsi Sabirabad rayonunun inkişafına böyük töhfə vermişdir. Beləki hazırda Sabirabad Olimpiya İdman Kompleksində sərbəst güləş, boks, mini futbol, karate, trenajor, stolüstü tennis, üzgüçülük, atletika idman növləri tədris olunur.

Sabirabad rayonunun III və IV kateqoriyalı avtomobil yolları vardır.

Rayonun avtomobil yollarının uzunluğu 522 km-dir.Ölkə üzrə çəkisi 7,9 %-dir.

Respublika əhəmiyyətli avtomobil yolunun uzunluğu 243 km-dir.Ölkə üzrə çəkisi 8,6 %-dir.

Yerli əhəmiyyətli avtomobil yolunun uzunluğu 279 km-dir.Ölkə üzrə çəkisi 7,8 %-dir.

Rayon ərazisindən dəmiryolu nəqliyyatı da geniş istifadə olunur.

• Saatlı
• İmişli
• Kürdəmir
• Hacıqabul
• Şirvan
• Salyan
• Biləsuvar

1. Qiyas xan Şahsevən — Cavad xanlığının birinci xanı.
2. Həsən xan Muğanlı — Cavad xanlığının ikinci xanı.
3. İbrahim xan Muğanlı — Cavad xanlığının üçüncü xanı.
4. Səfi xan Muğanlı — Cavad xanlığının dördüncü xanı.
5. Məhəmmədsalah хan — Cavad xanlığının xanzadəsi.
6. Lütfiyar İmanov — Azərbaycan opera müğənnisi (dramatik tenor), Bakı Musiqi Akademiyasında müəllim-professoru. SSRİ xalq artisti
7. Mirhəmid Həmidov — Sabirabad Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi,Sabirabad Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı,deputat.
8. İbadulla Ağayev — Tibb elmləri doktoru.
9. Bəybala Xankişiyev-İqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin professoru, Azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı.
10. Azad Əsgərov — qaydasız döyüşçü və güləşçi.
11. Pərviz Hüseynov (idmançı) — Karate qara kəmər sahibi, idman ustası
12. Böyükkişi Ağayev — akademik, tibb elmləri doktoru, Azərbaycanın görkəmli alimi, cərrah, tibb xadimi, pedaqoq, xeyriyyəçi.
13. Məhəmməd Xəlilov — İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı, İtaliya Xalq Müqavimət Hərəkatının iştirakçısı, İtaliya Qəhrəmanı.
14. Ayaz İsmayılov — İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı.
15. Bəxtiyar Məmmədzadə — Azərbaycan filoloqu, əruz vəzninin tədqiqatçısı.
16. Elşad Əhmədov — AMEA Zoologiya İnstitutu, elmi işlər üzrə direktor müavini, biologiya elmləri doktoru, dosent.
17. Mirzə Güllər — 19 əsrdə yaşayıb-yaratmış ilk azərbaycanlı peşəkar xanəndə qadın.
18. Məmməd Nəsirov — tibb üzrə professor,ali dərəcəli cərrah.
19. Nisə Bəyim — Azərbaycan şairi,AYB-nin üzvü.
20. Pənah Hüseyn — Azərbaycan Respublikasının Baş Naziri.
21. Rafiq Nəsirov — Azərbaycan rəssamı,Azərbaycanın əməkdar artisti, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü.
22. Sabir Nuri Türkel — azərbaycanlı şair, ədəbiyyat tədqiqatçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
23. Vladimir Qafarov — şair, tərcüməçi,Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR Əməkdar mədəniyyət işçisi, Azərbaycan SSR Əməkdar incəsənət xadimi.
24. Yavər Camalov — Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Sənayesi keçmiş naziri.
25. Zakir Quliyev — Azərbaycan Respublikası Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədr müavini.
26. Zülfüqar Musayev — Dövlət xadimi, "Azdövsutəslayihə" institutunun (IV) direktoru.
27. Şəmsəddin Orucov — 20 Yanvar Şəhidi.
28. Zəbbulla Əliyev — 20 Yanvar Şəhidi.
29. Ramiz Qasımov — Rusiya Federasiyasının əməkdar elm xadimi, "Qazprom" ASC-nin və "Şimali Qafqaz Elmi Tədqiqat və Layihə İnstitutu" (ŞimQafETLİ) ASC-nin baş direktoru.
30. Zəminə Aslanova — Azərbaycan SSR Ali Sovetinin(7, 8 və 9-cu çağırış) deputatı, Azərbaycan pambıq ustası(1973), SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı(1976)
31. Miryusif Mirnəsiroğlu — Azərbaycan yazıçısı və şairi.
32. Fatma Hüseynova — pambıqçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, I dərəcəli "Əmək" ordeni laureatı.
33. Xəlil Mirzə — Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair-publisist.
34. Xankişi Xankişiyev — iqtisad elmləri namizədi,dosent.
35. Asif Ağayev — Beyləqan Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı.
36. Mirzəcan Xəlilov — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin V çağırış deputatı.
37. Asif Hüseynov — Şabran Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı.
38. Azər Məmmədov — azərbaycanlı yazıçı, publisist, televiziya aparıcısı, 2001-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
39. Lotu Hikmət — azərbaycanlı qanuni oğru.
40. Rizvan Muradov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin şəhid əsgəri.
41. Ədalət Bayramoğlu — Türkiyədə fəaliyyət göstərmiş azərbaycanlı miniatür rəssam, heykəltaraş, keramika ustası.
42. Aslan Xankişiyev — "Ədalət Keşiyində" qəzetinin təsisçi və baş redaktoru, "MediaMaqnatTV.info" saytının rəhbəri.
43. Elçin Quliyev — Millət vəkili.
44. Elvin Əliyev — futbolçu.
45. Oqtay Əliyev — rəssam-dizayner.
46. İlkin Həsəni — televiziya aparıcısı, aktyor, prodüser.
47. Zamir Dadaşov- fizika üzrə fəlsəfə doktoru, tədqiqatçı alim

Fərhad Ağayev • Mübariz Əhmədov • Murad Mirzəyev

• Fərhad Ağayev
• Mübariz Əhmədov
• Murad Mirzəyev

Azərbaycan Kommunist Partiyası Sabirabad Rayon Komitəsinin birinci katibləri:

• Yusif Qasımov — 1920-ci illər.
• Maisey Pyaterikov — 1929-1931-ci illər.
• Bala Əfəndiyev — 1933–1934-cü illər.
• Əziz Səlimov — 1939-1940-cı illər.
• Allahverdi Həsənov — 1940-1945-ci illər.
• Ağagül Muradov — 1945-1947-ci illər.
• Ağayev Xosrov Məhəmməd oğlu — 1947-1951-ci illər.
• Musa Şıxıyev — 1951-1954-cü illər.
• Rəhimov Yunis İsgəndər oğlu — 1954-1958-ci illər.
• Abdullayev Əjdər Mirzə oğlu — 1958-1961-ci illər.
• Məmmədov Mətləb Abuzər oğlu — 1961-ci il.
• Qurbanov İlyas Mehdi oğlu — 1961-1962-ci illər.
• Əzizov Soltan Hümmət oğlu — 1962-1965-ci illər.
• Məmmədov Məmməd Həmzə oğlu — 1965-1970-ci illər.
• Məmmədov Məmməd Əsgər oğlu — 1970–1985-ci illər.
• Seyidov Vilayət Məmməd oğlu — 1985–1989-cu illər.
• Həmidov Mirhəmid Mirheydər oğlu — 1989–1991-ci illər.

Sabirabad Rayon İcra Hakimiyyətinin başçıları:

• Həmidov Mirhəmid Mirheydər oğlu — 1991 – 20 may 1992
• Səmədov Səmid Musa oğlu — 20 may 1992 – 16 aprel 1993[23]
• Əsgərov Əsgər Mubil oğlu — 16 aprel 1993 – 20 avqust 1993
• Şıxəliyev Vaqif Hacalı oğlu — 20 avqust 1993 – 14 avqust 1995[24]
• Əlişov Əliverdi Məmmədkərim oğlu — 14 avqust 1995 – 28 iyun 1999[25][26]
• Piriyeva Səmayə Aslan qızı — 28 iyun 1999 – 28 iyul 2000[27][28]
• Xancanov Bəylər Misir oğlu — 28 iyul 2000 – 4 iyul 2002[29][30]
• Ağayev Əbülfəz Yusif oğlu — 4 iyul 2002 – 30 sentyabr 2004[31][32]
• Məmmədov Əşrəf İsrafil oğlu — 30 sentyabr 2004 – 9 noyabr 2005[33][34]
• Abbasov Heydər Almas oğlu — 15 dekabr 2005 – 21 aprel 2011[35]
• İsmayılov Nazim Mehdi oğlu — 21 aprel 2011 – 17 may 2019[36][37]

• Sabirabad (film, 1988)
• Muğanın dastanı (film, 1968)

• sabirabad-ih.gov.az
• Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — Kənd rayonları, səhifə 869–870. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
• Mülki Cəmiyyətə Doğru Mərkəzi