On dördüncü sülalə (Misir)
XIV sülalə — ikinci aralıq dövrdə Qədim Misiri idarə edən sülalələrdən biri. Ehtimal olunur ki, bu dövrdə paytaxt Avaris şəhəri idi.
|
|
 |
| Sülalə öncəsi dövr |
| Tasi mədəniyyəti |
| Badar mədəniyyəti |
| Nakadi mədəniyyəti |
| Amrat mədəniyyəti (I Nakad) Gerzey mədəniyyəti (II Nakad) |
| Aşağı Misir |
| Yuxarı Misir |
| Sülalələr dövrü |
| Erkən padşahlıq |
| I sülalə • II sülalə |
| Qədim padşahlıq |
| III sülalə • IV sülalə V sülalə • VI sülalə |
| Birinci aralıq dövr |
| VII sülalə • VIII sülalə IX sülalə • X sülalə XI sülalə |
| Orta padşahlıq |
| XI sülalə • XII sülalə |
| İkinci aralıq dövr |
| XIII sülalə • XIV sülalə XV sülalə • XVI sülalə XVII sülalə |
| Yeni padşahlıq |
| XVIII sülalə XIX sülalə • XX sülalə |
| Üçüncü aralıq dövr |
| XXI sülalə XXII sülalə • XXIII sülalə XXIV sülalə • XXV sülalə XXVI sülalə |
| Sonrakı dövr |
| XXVIII sülalə XXIX sülalə • XXX sülalə |
| Fars dövrü |
| XXVII sülalə • XXXI sülalə |
| Yunan-Roma dövrü |
| Argeadlar • Ptolemeylər |
 |
Ümumi məlumat
XIII sülalənin süqutu ilə ölkədə iqtisadi və siyasi vəziyyət pisləşdi. Bununla Qədim Misir tarixində ikinci aralıq dövr başladı. XIV sülalə bu dövrdə taxta çıxan ilk nəsildir. Bəzi tarixçilər XIV sülaləni Orta padşahlığa aid edirlər.
XIV sülalənin nə zaman və necə hakimiyyətə gəlməsi haqqında kifayət qədər məlumat yoxdur. Manefona görə XIII və XIV sülalə eyni zamanda hökmdarlıq etmişlər. Kim Riholt öz əsərlərində bu barədə daha geniş bəhs edir. Ona görə XIV sülalə XII sülalənin son fironu Sobekneferunun hakimiyyəti zamanı Nil deltasının şərqində üsyan qaldıraraq müstəqilləşmişdi. Riholta görə bu hadisə təqribən e.ə 1805-ci ildə baş vermişdir. Dafna Ben Tor, Syuzan Allen, Ceyms Allen və Manfred Bitak kimi misiroloqlar isə e.ə 1720 tarixini göstərirlər. Bu mülahizə XIV sülaləyə aid möhürlərin tapıldığı yerin süxurlarının analizi nəticəsində verilmişdir. Manfred Bitak firon Nehesin hakimiyyətinin təqribən e.ə 1700-cü il ətrafında olduğunu qeyd edir[1].
Nehesdən sonra Misirdə aclıq və vəba xəstəliyi geniş yayılır. Bəzi mənbələrə görə aclıq hələ XIII sülalənin fironluğu zamanında yaranmış və XIV sülalənin süqutuna qədər davam edir.
XIV xanədanlığın zamanında dövlətinin dəqiq sərhədləri bu sülalədən qalan abidələrin qıtlığı səbəbindən bilinmir. Kim Riholt XIV sülalənin idarə etdiyi ərazilərin Nil deltası ətrafı torpaqlardan ibarət olduğunu bildirir. Sərhəd şərqdə Atribis, qərbdə isə Bubastis şəhərindən keçirdi.
E.ə. 1675-ci ildə Ərəbistan yarımadasında, Fələstin bölgəsində yaşayan hiksoslar Misirə hücum edərək Nil deltasını ələ keçirir. Burada onlar Avaris şəhərinin əsasını qoyurlar[2]. Hiksos hökmdarları firon titulunu götürərək Misirdə hakimiyyətə gəlirlər. Bu hadisə XIV sülalənin sonuna gətirib çıxardır. XV və XVI sülalələrin hər ikisi bu xalqın nümayəndəlidirlər[3]. Ancaq hiksoslar öz təsirlərini bütün Nil sahilində yaya bilmədilər və yalnız Aşağı Misir onların fironlarına tabe oldu.
2010–2011-ci illərdə Edfu şəhərində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində həm XV sülalə hökmdarı Xiana, həm də IV Sobekhotepə məxsus kartuşlu möhürlər aşkar edildi. Bu onu göstərir ki, XV sülalə artıq XIII sülalənin hakimiyyəti zamanı mövcud idi. Onlar artıq Aşağı Misirdə məskunlaşmışdır.
Fironlar
Manefon bu sülaləyə 76 fironu aid edir. Ancaq Turin siyahısında yalnız 56 fironun adı çəkilir. Kim Riholt 70-dən çox firon adının papirusa sığmayacağına diqqət çəkib. Turin siyahısındakı adların bir qismi oxunmur.
Xronoloji olaraq XIV sülaləyə məxsusluqları və yerləri mübahisəlidir.
| Ad | Şəkil | Hakimiyyət illəri | Qeyd |
 |
|||
 |
|||
 |
|||
 |
|||
 |
|||
.jpg.webp) |
|||
Turin siyahısında verilmiş fironlar
| Ad | Şəkil | Hakimiyyət illəri | Qeyd |
 |
|||
 |
|||
 | |||
 | |||
 | |||
İstinadlar
- Manfred Bietak, "Egypt and Canaan During the Middle Bronze Age," BASOR, 281 (1991), pp. 21–72, esp. p. 38, available online Arxivləşdirilib 2023-08-06 at the Wayback Machine
- Holladay, John S. Jr. (1997) "The Eastern Nile Delta During the Hyksos and Pre-Hyksos Periods: Toward a Systemic/Socioeconomic Understanding", in Eliezer D. Oren. The Hyksos: new historical and archaeological perspectives. University Museum, University of Pennsylvania. 1997. 183–252. ISBN 978-0-924171-46-8. 2022-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-18.
- Turin Kinglist Arxivləşdirilib 2006-09-27 at the Wayback Machine Accessed July 26, 1006 (line X.21 of the cited web link clearly provides this summary for the dynasty: "6 kings functioning 100+X years"). The surviving traces on the X figure appears to give the figure 8 which suggests that the summation should be read as 6 kings ruling 108 years.