Nunivak çupikcəsi

• Eskimos-Aleut dil ailəsi
  • Aleut qolu
    • Aleut dili
  • Eskimos qolu
    • Sirenik eskimos dili (öz dilində olan adı: Uqeghllistun)¹
    • Yupik dilləri
      • Sirenik yupik dili¹
      • Əsl Yupik dilləri
        • Sibir yupik dili (öz dilində olan adı: Yupigestun)
        • Naukan yupik dili (öz dilində olan adı: нывуӄаӷмит)
        • Alyaska yupik dili (öz adları Yugtun, Yugcetun, Cugtun)
          • Unaliq-Pastuliq yupikcəsi  : Norton Sound bölgəsində danışılır
          • Əsl Alyaska yupikcəsi : Yukon və Kuskokvim bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Yugtun, Yugcetun)
          • Egegik yupikcəsi : Bristol Bay bölgəsində danışılır
          • Çupikcə : Hooper Bay və Chevak bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Cugtun)
          • Nunivak Çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun)
        • Supik dili və ya Alyutik dili (öz dilində olan adı: Sugcestun, Sugtestun və ya Alutiitstun)
    • İnuit dilləri
      • İnyupik dili və ya Alyaska inuit dili (öz adı Iñupiatun)
      • Qərbi Kanada inuit dili (öz dilində olan adı: Inuvialuktun)
      • Şərqi Kanada inuit dili (öz dilində olan adı: Inuktitut)
      • Qrenlandiya inuit dili və ya Qrenlandiya dili (öz dilində olan adı: Kalaallisut

¹yeri qəti deyil

Dünyada yalnız bir məktəbdə, Aşağı Kuskokvim Məktəb Bölgəsinə (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuktaki məktəbdə (Nuniwarmiut School PK-12) Nunivak çupikcəsi "xarici dil" kimi öyrədilmişdir. Uşaqlar ana dillərini bilmədikləri üçün evdə danışmırlar, məktəbdə sonradan öyrənirlər. Məktəbin 32 [4] şagirdi var. Alyaska Yerli Dil Mərkəzi tərəfindən Alyaska yupikcəsindən (Yup'ik) ayrı olaraq Nunivak çupikcəsi (Cup'ig) ilə də dərs kitabı yayımlanmaktadır.[5]

Nunivak çupik kişisi

Nunivak çupikcəsinin təhlükə altındakı dillərdən olduğu Alyaska Yerli Dil Mərkəzi (ANLC) tərəfindən də təsdiq edilmişdir. Dil hər an ölü dillər siyahısına salına bilər. Michael Krauss tərəfindən 1975-ci ildə aparılan tədqiqata əsasən "bəzi uşaqlar Çupikcə danışa bilir"[6] deyilirdi, 1982-ci ildə isə "uşaqların heç biri çupikcə danışa bilmir"[7] nəticəsi əldə edilmişdir.[8]

• Sözlərdə üç say vardır: tək, iki, cəm

• Sözlər yalın halda çoğu zaman adlıq hal şəkilçisi qəbul edir: daha çok -r və ya -g
• Sözlər (və ya cümlələr) 4 hissədən ibarət olur: kök (İng. stem), yapım şəkilçisi (İng. postbase), çəkim şəkilçisi (İng. ending), bağlaç (İng. enclitic)
• Tamlama (isim və ya sifət) bulunmaz
• Azərbaycan dilində yiyəlik forma (genitive + possessive) ilə ifadə edilən (mis: adamın evi) ifadəsi vardır, Eskimos-Aleut dillərində yiyəlik forma olmadığı üçün ona yaxın olan digər bir formadan istifadə edilir.relative + absolutive

• Cangacit? – Necəsən (Yaxşısanmı)?
• Canritua – Yaxşıyam
• Unuakukegci – Sabahın xeyir
• Agayunerpakegcikici – Yeni iliniz mübarək olsun
• Allrakularakegciluci-llu – Və ya yeni iliniz mübarək olsun
• Quyana – Təşəkkürlər
• Taqukat, maklit neqkanka – suitləri, saqqallı suitləri mənim yeməklərim
• Quyana niicugnillua – Məni dinlədiyiniz üçün təşəkkür edirəm
• Quyana naqluki allnganka – Yazdığımı oxuduğunuz üçün təşəkkür edirəm

Nümunə mətn:[9]

Nunivak çupikcəsi : Tamakut cuut pilliaraat ciuliaratuut nallumteni. Cugtun ayuqellernek caumallret amllertut, culliarit. Aukwallaat kwa-i curpailemta piqullrungataat apertusciigatki-llu kwaten tauggaam tangrrumaaqluki kwangkuta pitungamta avani cuut, cullret augkut. Atamta-llu [?] piliqucullrulliningateki tamaakut ak'allaulrit nalluaput qangvaq pillrit. Tava tayim' cami pillrit niicuitaput.

Orijinal mətn  (ing.)  

Our ancestors made those before we were even born. There are many of those people-faced figures, the ones they made. Those are very ancient and were carved way before we were born and people in the time we were young could not talk about them because they did not know of them. But they were made and how old exactly they are is not known about. We never hear when they have made those or what year.

Rus Amerikası dövründə (1733 – 1867) 1821 ilində ilk dəfə Ruslarla və Ruscayla qarşılaşan Yupiklərin dillərində Rusca alıntılar indiki vaxtda da canlılığını davam etdirər:

• caarralar (< Rus. сахар) 'şəkər'
• caayu (< Rus. чай) 'çay'
• cainig (< Rus. чайник) 'çaydan'
• cap'akir ( < Rus. сапоги) 'bot, poti'
• cass'ar (< Rus. часы) 'saat'
• culunar (< Rus. солонина ?) 'duzlu balıq'
• kelipar (< Rus. хлеб) 'çörək'
• maslar (< Rus. масло) 'kərəyağı'
• miss'ug (< Rus. мешок) 'bag; çuval'
• mulut'ug (< Rus. молоток) 'çəkic'
• paltug (< Rus. пальто) 'palto'
• pelatekar (< Rus. палатка) 'çadır'
• putuskar (< Rus. подушка) 'yastıq'
• tiisiss'ar (< Rus. тысяча) 'min'
• yaassig : (< Rus. ящик) 'qutu'

• Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Island Cup'ig Language Preliminary Dictionary Arxivləşdirilib 2012-08-05 at the Wayback Machine