Norveç dili
Norveç dili (norv. norsk) — Əsasən Norveçdə danışılan, Skandinav dillərindən biri.
| Norveç dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | norsk |
| Ölkələr |
 Norveç |
| Rəsmi status | Norveç (iki rəsmi dil — bukmol və nyunorsk) |
| Tənzimləyən təşkilat | Norveç Dil Şurası (bukmol və nyunorsk); Norveç Akademiyası (riksmol) |
| Danışanların ümumi sayı | 4,6 milyon |
| Təsnifatı | |
|
|
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 |
нор 506 — norveçcə нно 513 — nyunorsk |
| ISO 639-1 |
no — norveçcə nb — bukmol nn — nyunorsk |
| ISO 639-2 |
nor — norveçcə nob — bukmol nno — nyunorsk |
| ISO 639-3 |
nor — norveçcə nob — bukmol nno — nyunorsk |
| Ethnologue | nor |
| LINGUIST List | nor |
| ABS ASCL | 1503 |
| IETF | no |
| Glottolog | norw1258 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Norveç dilinin və eləcə də İsveç dili və Dan dilinin ən qədim variantı Qədim skandinav dili hesab olunur. Bu dönəmdə runik əlifba ilə yazılan dil, 1030-cu ildə xristianlığın yayılması ilə birlikdə Latın əlifbası ilə əvəz olunmuşdur. Norveç dili ətraf dillərdən bu dönəmdə ayrılmağa başlamışdır. Zamanla Skandinav dili Şərq Skandinav dilinə və Qərb Skandinav dilinə ayrılmağa başlamışdır. Norveçdə, İslandiyada, Farer adalarında, Qrenlandiyada Qərb Skandinavcası istifadə olunurdu. Bu dil özlüyündə də XIV əsrdə ayrılmağa başlamış və bu ayrımın nəticəsində müasir İsland dili və Farer dili yaranmışdır. 1350-1525-ci illər arası istifadə olunan dil Orta Norveç dili olaraq bilinir.[1]
Dan dilinin təsiri
1397-ci ildən Kalmar Birliyinə tabe olan Norveçdə Dan dilinin təsiri artmağa başlayır və idarəetmə dili olur. Bu təsir Danimarka-Norveç krallığı dövründə daha da artır. Daha sonra İsveç-Norveç krallığının tərkibinə girən ölkədə İsveç dilinin təsiri ilə Norveç dili qərbdəki qohumlarından tam fərqli inkişafı bitirir.
Dövlət dili olma yolunda mübarizə
Norveç dilinin qonşu dillər təsirindən çıxması üçün ilk işə başlayan şəxslərdən biri də İvar Aasendir. 22 yaşında ölkənin fərqli yerlərini gəzərək dialektlər və ləhcələri öyrənməyə başlamışdır. İsland dilinin inkişaf yolunu özünə nümunə kimi götürürdü.[2] 1848-1873 illəri arasında bu işlərini çap etdirdi və buna Landsmol dedi. Norveç dilinin Dan dilindən fərqli olmadığını deyənlər isə bu iki dilə ortaq olaraq Riksmol deməyə başladılar. 1929-cu ildə Riksmol Bukmol kimi, Landsmol isə Nyunorsk kimi tanınmağa başladı. Bukmol sözünün Dano-Norveç dili kimi dəyişdirilmə təklifi bir səslə uduzdu. 1938-ci ildə hər iki dilin birləşdirilməsi üçün cəhdlər edildi və əhalinin 79% hissəsi tərəfindən dəstəkləndi. Nyunorsk tərəfdarlarının bir hissəsi Hoqnorsk dilini dəstəkləməyə başladılar. Bu cəhdlər 2002-ci ildə bitdi.
1892-ci ildən hər iki dil bərabərhüquqlu olmuşdur. Əsas əlaməti tonal dil olmasıdır. Bukmolda (Dan və İsveç dillərində olduğu kimi) kişi və qadın cinsləri birləşib, Landsmol isə qadın cinsini saxlayıb.
Yazılı dil
Əlifba
Norveç əlifbasında 29 hərf var:
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z | Æ | Ø | Å |
| a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m | n | o | p | q | r | s | t | u | v | w | x | y | z | æ | ø | å |
C, q, w, x və z hərfləri təkcə alınma sözlərdə istifadə olunur və bu sözlər də Norveç dilinin orfoqrafik qaydalarına görə dəyişir. Məsələn, zebr sözü sebra şəklində yazılır.
Bəzi hərflərdə diakritik işarələr görmək mümkündür: é, è, ê, ó, ò və ô. Nyunorskda ì, ù və ỳ işarələrini də tez-tez görmək mümkündür. Bu işarələr çox vaxt dildəki omonimləri fərqləndirmək üçün göstərilir. Məsələn: for (üçün), fór (getdi), fòr (qırışıq) və fôr (yem).
Bukmol və Nyunorsk
Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, Norveçdə də Norveç Dili Komissiyası - Sprokrodet fəaliyyət göstərir. Mədəniyyət nazirliyi nəzdində fəaliyyət
Qırmızı - Bukmol
Mavi - Nyunorsk
Boz - Hər ikisi
göstərən qurum, dilin normalarını təyin edən rəsmi qurumdur. Bukmol və Nyunorskun bir neçə forması var və bu formaların hərəsi bir-birinə yaxındır. Vikipediya hər iki dildə fəaliyyət göstərir.
Riksmol
Nyunorsk və Bukmolun birləşdirilməsinə qarşı olanların dəstəklədiyi dil Riksmoldur. 2005-ci ildəki reformlardan sonra Riksmol və Bukmolun fərqi Amerikan ingiliscəsi və Britaniya ingiliscəsinin fərqi qədərdir. Norveç Akademiyası tərəfindən tənzimlənir.
Hoqnorsk
1917-ci il öncəsi İvar Aasen qanunlarına uyğun olaraq danışılan dildir. Bu dilin dəstəkçiləri azdır.
Hazırda
Ölkə məktəblərində şagirdlər 8-ci sinifdən hər iki dili öyrənirlər. Bukmol bir çox media qurumu və dövlət qurumu tərəfindən rəsmən istifadə olunan versiyadır.
Müqayisə
Norveç dilinin və versiyalarının digər German dilləri ilə müqayisəsi
| Dil | Cümlə | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Mən Norveçdən gəlirəm | Onun adı nədir? | Bu atdır | Bu göy qurşağının çox rəngi var | ||
| Dan dili | Jeg kommer fra Norge | Hvad hedder han? | Dette er en hest | Regnbuen har mange farver | |
| Riksmol | Hva heter han? | ||||
| Bukmol | Regnbuen har mange farger | ||||
| Nyunorsk | Eg kjem frå Noreg | Kva heiter han? | Dette er ein hest | Regnbogen har mange fargar/leter Regnbogen er mangleta | |
| Hoqnorsk | Regnbogen hev mange leter Regnbogen er manglìta | ||||
| Qədim skandinav dili | Ek kem frá Noregi | Hvat heitir hann? | Þetta er hross/Þessi er hestr | Regnboginn er marglitr | |
| İsland dili | Ég kem frá Noregi | Hvað heitir hann? | Þetta er hross/Þessi er hestur | Regnboginn er marglitur | |
| Farer dili | Eg eri úr Noregi/Norra | Hvussu eitur hann? | Hetta er eitt ross/ein hestur | Ælabogin hevur nógvar litir/ Ælabogin er marglittur | |
| İsveç dili | Jag kommer från Norge | Vad heter han? | Detta är en häst | Regnbågen har många färger | |
| Qədim İngilis dili | Ic cume fram Norwegan | Hwat hatþ he? | Þis is hors | Se regnboga hæfð manige hiw | |
| Alman dili | Ich komme aus Norwegen | Wie heißt er? | Dieses (Das) ist ein Pferd | Der Regenbogen hat viele Farben | |
| Holland dili | Ik kom uit Noorwegen | Hoe heet hij? | Dit is een paard (ros) | De regenboog heeft veel (menige) kleuren | |
| Afrikaans | Ek kom van Noorweë af | Wat is sy naam? (Hoe heet hy? - more archaic and formal) | Dit is 'n perd | Die reënboog het baie kleure | |
| Qərbi Friz dili | Ik kom út Noarwegen | Hoe hjit er? | Dit is in hynder | De reinbôge hat in protte kleuren | |
Morfologiya
İsim
Bir çox Hind-Avropa dillərində olduğu kimi Norveç dilində də isimlər cinslərə görə fərqli şəkilçilər alır. Norveç dilində üç cins var: qadın, kişi və neytral. Bergen dialektində isə qadın və kişi ayrımı olmayıb ortaq və neytral cins var.
| Tək | Cəm | ||
|---|---|---|---|
| Qeyri-müəyyən | Müəyyən | Qeyri-müəyyən | Müəyyən |
| en båt | båten | båter | båtene |
Sayıla bilən isimlərin cəm halı cinsə görə dəyişir. Nyunorskda bəzi variantlar fərqlənə bilir. (Q-m:qeyri müəyyən, m:müəyyən)
| k. | en gutt (oğlan) q-m |
gutten (oğlan) m |
gutter (oğlanlar) q-m |
guttene (oğlanlar) m |
|---|---|---|---|---|
| q. | ei/en dør (qapı) q-m |
døra/døren (qapı) m |
dører (qapılar) q-m |
dørene (qapılar) m |
| n. | et hus (bina) q-m |
huset (bina) m |
hus (binalar) q-m |
husene/husa (binalar) m |
2005-ci ildən qadın cinsindəki bütün sözləri kişi cinsində də yazmaq olar.
| k. | ein gut (oğlan) q-m |
guten (oğlan) m |
gutar (oğlanlar) q-m |
gutane (oğlanlar) m |
|---|---|---|---|---|
| q. | ei sol (günəş) q-m |
sola (günəş) m |
soler (günəşlər) q-m |
solene (günəşlər) m |
| ei kyrkje/kyrkja (kilsə) q-m |
kyrkja (kilsə) m |
kyrkjer (kilsələr) q-m |
kyrkjene (kilsələr) m | |
| n. | eit hus (bina) q-m |
huset (bina) m |
hus (binalar) q-m |
husa (binalar) m |
| eit hjarta/hjarte (ürək) q-m |
hjarta/hjartet (ürək) m |
hjarto/hjarte (ürəklər) q-m |
hjarto/hjarta (ürəklər) m |
İstinadlar
- Arne Torp, Lars S. Vikør (1993), Hovuddrag i norsk språkhistorie (3.utgåve), Gyldendal Norsk Forlag AS 2003
- Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston; Colby, Frank Moore, eds. (1905). "Aasen, Ivar Andreas". New International Encyclopedia I. New York, NY: Dodd, Mead, and Company.
 | |
|---|---|
| Şərqi | |
| Qərbi | |
† — ölü, parçalanan və ya dəyişən dillər. | |