Nardaran hadisələri (2015)

Azərbaycan Respublikası Daxili işlər Nazirliyi və Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu hadisənin "respublikada ictimai-siyasi sabitliyi pozmaq, təxribatlar, kütləvi iğtişaşlar, terrorçuluq aktları törətməyi planlaşdıran və din pərdəsi altında fəaliyyət göstərən silahlı cinayətkar dəstənin zərərsizləşdirilməsi" kimi qiymətləndirmişdir. Hər iki qurumun verdiyi rəsmi məlumata görə, həbs edilən şəxslər Taleh Bağırov, Elman Ağayev, Zülfüqar Mikayılov və Əbülfəz Bünyatov dövlətin konstitusiya quruluşunun zorla dəyişdirilməsi, şəriət qanunları ilə idarə edilən dini dövlət qurulması məqsədilə "Müsəlman birliyi" adlı hərəkat yaratmışlar, Bakı şəhərindən və respublikanın digər bölgələrindən özlərinə tərəfdarlar toplamış, onları müxtəlif növ odlu silah, döyüş sursatı, partlayıcı maddə və qurğularla təchiz edərək cinayətkar dəstə təşkil etmişlər. Həmçinin, Nardaran qəsəbəsində qanunsuz yığıncaqlar keçirərək respublikanın əhalisini hakimiyyətə qarşı qaldırmağın yollarını müzakirə etmiş, bununla bağlı tərəfdarlarına göstərişlər vermiş və əhaliyə çağırış vərəqələri paylayıblar. Dövlət qurumlarının iddialarına görə, silahlı cinayətkar dəstənin hər bir üzvünün üzərinə düşən konkret vəzifələr, o cümlədən hakimiyyət nümayəndələrinə qarşı terror aktları törədəcək məsul şəxslər müəyyən edilib[2].

Hər iki qurumun rəsmi məlumatına görə, həmin şəxslərin tutulması məqsədilə, 2015-ci il noyabrın 26-da Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən Bakı şəhərinin Nardaran qəsəbəsində xüsusi əməliyyat keçirilib. Əməliyyat zamanı polis əməkdaşlarına silahlı müqavimət göstərilərək avtomat silahlardan atəş açılmış, əl qumbarası atılıb. Hücum edənlərin davamlı atəşinə cavab olaraq xüsusi əməliyyat qrupu tərəfindən xidməti silahdan istifadə edilməklə cinayətkar dəstənin 4 üzvü öldürülüb (daha bir nəfər hadisədən sonra Sabunçu Rayon 3 saylı Şəhər Klinik Xəstəxanasında dünyasını dəyişib)[9]. Daha bir neçə nəfər yaralanıb. Toqquşma nəticəsində iki polis əməkdaşı — polis serjantı Vüqar Əyyub oğlu Nəsibov və polis serjantı İsmayıl Rəsul oğlu Tağıyev öldürülüb. Hadisə yerindən maddi sübut kimi xeyli sayda avtomat silah, əl qumbarası, soyuq silahlar və s. götürülmüşdür. Cinayətkar dəstənin, Taleh Bağırov başda olmaqla, 14 üzvü saxlanılaraq istintaqa təqdim edilib[2]. Polislə atışma zamanı ölənlərdən biri Gəncə, biri Masallı, digər 3 nəfər isə Nardaran sakinidir[10].

Ertəsi gün həlak olan polislərin dəfn mərasimi keçirilib. Vüqar Nəsibov və İsmayıl Tağıyev II Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Dəfn mərasimində daxili işlər naziri Ramil Usubov, milli təhlükəsizlik nazirinin müavini Mədət Quliyev, baş prokuror Zakir Qaralov, müdafiə naziri Zakir Həsənov, Yol Polisinin rəisi Ramiz Zeynalov, Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Narkotiklərlə Mübarizə İdarəsinin rəisi, polis general-mayoru Həzi Aslanov və DİN Baş Mühafizə İdarəsinin rəisi Yaşar Əliyev, eləcə də bir çox dövlət rəsmiləri iştirak ediblər. Dəfn zamanı dövlət himni çalınıb[11] və yaylım atəşi açılıb[12]. Hər iki polis işçisi ölmündən sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan Respublikasında ictimai-siyasi sabitliyin qorunmasında xüsusi xidmətlərinə və göstərdikləri cəsarətə görə Azərbaycan Bayrağı ordeni[13] və "İgidliyə görə" medalı[12][14] ilə təltif ediliblər.

Kənd cavanlarının bir qismi hakimiyyət kanallarının hadisə ilə bağlı doğru məlumat vermədiklərini bildiriblər və bu səbəbdən ATV, İTV kanallarının çəkilişinə mane olub, əməkdaşlarına xəsarət yetiriblər[3].

Əməliyyat kənd sakini Əbülfəz Bünyatovun evində baş verib. Bünyatovun həyat yoldaşının sözlərinə görə Məhərrəmliyin 40 mərasiminə hazırlıq zamanı evdə ehsan verilirmiş. Bu məqsədlə Hacı Tale Bağırzadə də qonaq kimi dəvət olunmuşdu. Bünyatovanın sözlərinə görə, namaz vaxtı qəflətən Çevik Polis Alayının əməkdaşları və maskalılar evə basqın ediblər, səs bombasından, güllədən istifadə etdilər[3]. Nardaran sakinlərinin sözlərinə görə Taleh Bağırov 20 gündür ki qəsəbədə idi və polisin qəsəbəyə gəlməsinə səbəb Taleh Bağırovun namaz zamanı çıxışı olub[15]. Həmin günü o evdə 20 nəfərə yaxın adamın olduğu da bildirilib[15].

Özünü atışma şahidi kimi təqdim edən şəxs polislərin kəndə mebel daşıyan yük maşınında daxil olduqlarının və Hacı Tale Bağırzadənin qonaq olduğu evə silahlı hücum təşkil etdiklərini bildiriblər. Onun sözlərinə görə polis avtomat silahlardan istifadə edərək evə daxil olub, Hacı Talehi və 20-yə yaxın adamı da özləri ilə aparıblar[3].

Qadınlardan biri əməliyyat zamanı kənd sakinlərinin silahdan istifadə etmədiklərini və polislərin nardaranlılar tərəfindən öldürülmədiyini deyib[3].

Hadisədən sonra qəsəbə sakinləri "İmam Hüseyn" meydanına toplaşıb, qəsəbəyə aparan yollara daş tökərək yolları bağlayıb, qəsəbəyə kənar şəxslər, o cümlədən jurnalistlər buraxmayıblar. Qəsəbənin mərkəzinə keçmək istəyən ATV-nin avtomobili əzilib, əməkdaşı isə döyülüb. Meydanın ətrafına toplaşmış bir qrup şəxs armatur, lom və dəyənəklərlə silahlanıb.[17].

"Azadlıq" radiosunun verdiyi məlumata görə, etirazçılardan bəziləri Molotov kokteyli hazırlayıblar, meydanın mərkəzində qəsəbəyə girən yollara daş, dəmir tökülüb.[17].

Noyabrın 29-da Nardaran Ağsaqqallar Şurasının verdiyi qərardan sonra Nardaran sakinləri tərəfindən "İmam Hüseyn" meydanı boşaldılıb.[9] Dekabrın 1-də insidentdə ölən silahlı dəstə üzvlərinin meyitləri Nardarana gətirilib və qəsəbə qəbiristanlığında dəfn olunublar[10].

Bundan əlavə ertəsi gün Gəncə şəhərində də hadisə baş verib. Belə ki, sakinlərdən birinin əl qumbarasını polisə atmağa cəhd edərkən həbs edildiyi, digər şəxsin isə tutulub, üzərindən "TT" markalı tapança, 8 ədəd patron, 1 ədəd patron darağı və 3,215 qram heroin götürüldüyü iddia olunub. ARDİN mətbuat xidmətinin iddiasına görə, tutulan şəxslər "Müsəlman birliyi" adlı hərəkatın üzvlərinə dəstək məqsədi ilə hərəkət ediblər[18]. Noyabrın 30-da Gəncədə "Müsəlman birliyi" hərəkatına dəstək verən 6 nəfər saxlanılmış, yaşadıqları ünvanlara baxış zamanı oradan 1 avtomat, 1 tüfəng, 12 qumbara, çoxlu sayda döyüş sursatı, dini ədəbiyyat və s. aşkar edilib götürüldüyü iddia edilmişdi.[19]. Elə həmin gün Neftçala rayonunda Nardaranda bəzi şəxsləri silahla təmin etməkdə şübhəli bilindiyi iddia olunan iki nəfər saxlanılıb, hər iki şəxsin evində aparılan axtarış nəticəsində bir ədəd odlu silah aşkar olunduğu iddia edilib.[20]

2015-ci il dekabr ayının 1-də saat 08.00-da Nardaranda xüsusi əməliyyat keçirilməsinə başlanılıb. Belə ki, hökumətin planına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının və polis hissələrinin müəyyən sayda xüsusi texnikası, şəxsi heyəti qəsəbəyə daxil olaraq, müəyyən edilmiş yerlərdə postlar qoyub. Xüsusi əməliyyat zonasında Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğunun, Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər və Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik nazirliklərinin istintaq-əməliyyat qrupu fəaliyyət göstərib. Əməliyyatı Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev öz nəzarəti altına götürüb[21].

Əməliyyat nəticəsində qəsəbənin küçə və meydanlarından dini simvollar götürülüb, mərkəzi küçələrdəki şüarlar, digər elementlər, kənd sakinləri tərəfindən asılan dini bayraqlar[22] götürülüb, barrikadaların qalıqları təmizlənib[23]. Dini bayraqlar Azərbaycan bayraqları ilə əvəz olunub[24]. Saxlanılanlar olub, bəzi evlərdən silah-sursatın aşkar olunaraq götürüldüyü iddia olunub.[23]. Nardaran qəsəbəsinin Ağsaqqallar Şurasının sədri Natiq Kərimovun sözlərinə görə 19 nəfər saxlanılıb. Natiq Kərimov evində silah saxlayan şəxslər varsa onları silahları təhvil verməyə çağırıb[25].

Daxili İşlər Naziri Ramil Usubovun sözlərinə görə, silahı könüllü təhvil verən şəxslər barəsində cinayət işi başlanılmayacaq. Nazir iddia edib ki, 2 gün keçirilən əməliyyat nəticəsində qəsəbədə 6 avtomat silah, çoxlu sayda tapança, partlayıcı maddələr, partlayıcı qurğular götürülüb[7].

Politoloq Elçin Mirzəbəyli Nardaranda baş verən hadisələrə münasibət bildirərkən deyib ki, həmin hadısəni törədən radikalların başlıca məqsədi təhdidlə, zorakı yollarla əhalinin kütləvi şəkildə hakimiyyətə qarşı radikal çıxışlarını təşkil etmək, Şərqdə baş verən qanlı ssenariləri Azərbaycanda təkrarlamaq və ölkəni Liviyaya, Suriyaya çevirməkdir[26].

Politoloq Qabil Hüseynlinin sözlərinə görə, Nardaranda baş verən hadisələrdə İranın izi var, və qəsəbədə təxribat törədən şəxslər İranın agentləridirlər[27].

Politoloq Vasif Əfəndiyevin sözlərinə görə Nardaranda polisin həyata keçirdiyi əməliyyat zamanı terrorçuların məhv edilməsi və həbsi əməliyyatı Taleh Bağırzadənin və digərlərinin kimliyini ictimaiyyətə göstərmək üçün vacib idi[28].

Politoloq Ramiz Alıyevin fikirinə görə Nardaranda baş verən hadisələr "nəinki islamı, heç Nardaranda yaşayan əhalini belə təmsil edə bilməz". O qeyd edib ki, "Nardarana aidiyyəti olmayan bir qrup şəxs öz mənafeyi və xarici himayədarların tapşırıqları əsasında həm Azərbaycan xalqına, həm də dövlətçiliyə və qanunlarımıza qarşı çıxış ediblər"[29].

• Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi "Baş verən hadisəni dinlə bağlamaq cəhdlərini birmənalı olaraq rədd edir, bunu xaricdən və daxildən siyasi məqsədlərlə yönləndirilən, cəmiyyətdə nifaq salmaq, zorla hakimiyyəti dəyişdirmək cəhdi kimi qiymətləndiririk. Bu hadisənin baş verdiyi Nardaran qəsəbəsində yerli camaatın tanımadığı, özünü dindar adlandıran bir qrup təxribatçının inanclı, mömin kənd sakinlərinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Əminik ki, Nardaran əhalisi baş verənlərin əleyhinədir. Tale Bağırzadə və onun himayədarları tərəfindən yaradılmış "Müsəlman birliyi" adlı qondarma qrupun dindarlara heç bir aidiyyatı yoxdur, o, QMİ tərəfindən dini qurum kimi tanınmır, heç bir dini təbliğat aparmaq səlahiyyətinə malik deyil. Dini mərkəz olaraq, Azərbaycan müsəlmanları adından hüquq-mühafizə və xüsusi xidmət orqanlarından tələb edirik ki, İslam dininin humanist dəyərlərinə zidd olaraq həyata keçirilən terror aktının kimliyindən asılı olmayaraq törədənlərin dövlətçiliyimizə təhlükə yaradan əməllərinə hüquqi qiymət versin." Həmçinin Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin başçısı Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə əməliyyat nəticəsində həlak olmuş polisləri "şəhidlik" statusu ilə təltif edib.
• Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Mübariz Qurbanlı hadisəyə "Nardaranda törədilmiş hadisələrə görə din pərdəsinə bürünmüş, din adı altında radikal hərəkətlərə yol verənlər günahkardırlar" deyə qiymət verib.
• Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu Nardaran hadisələrini terror aktı adlandıraraq Azərbaycana başsağlığı verib və deyib: "Biz Azərbaycana bu məsələdə də dəstək göstərəcəyik. Təəssüf ki, Türkiyənin belə bir təcrübəsi var. Ümid edirik ki, Türkiyə və Azərbaycanda bir də terror olmayacaq" deyə fikir bildirib[30].
• Millət vəkili Zahid Oruc Nardarandakı hadisələrə münasibət bildirərkən deyib ki, "Azərbaycanda hər kəs bilməlidir ki, şəhid olmaq istəyirlərsə, Qarabağ torpaqlarını şəhidlik məkanı kimi seçə bilərlər". Deputatın sözlərinə görə, "Silah əldə edənlər dindar ola bilməz", cinayətkarların dini siyasətə gətirmək istəklərini isə Oruc "yolverilməz" adlandırıb[31].
• İranın Azərbaycandakı səfiri Möhsün Pak Ayin Azərbaycanda xeyli ekspertin İranı radikal islamçı qruplaşmalara dəstək verməkdə günahlandırılmasına toxunaraq, bildirib ki, İranın Nardaran hadisələrinə heç bir aidiyyəti, heç bir bağlılığı yoxdur[32].
• İranın parlament sədri Əli Laricani Nardaranda baş verən hadisələrə münasibət bildirərkən onları Azərbaycanın daxili işi adlandırıb, və bəzi media orqanlarını bu məsələdə iki ölkə arasında gərginlik yaratmaq istəməkdə günahlandırıb[33].

Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Mübariz Qurbanlının sözlərinə görə, "Nardaranda əhalinin mütləq əksəriyyəti baş verənlərə görə hadisəni törədənləri, Nardarana kənardan gəlib hakimiyyətlə, dövlət qurumları ilə qarşıdurma yaradanları qətiyyətlə pisləyir"[34].

28 noyabr tarixində Azərbaycanın cənub bölgəsində yaşayan dindarlar Nardaran qəsəbəsində baş vermis hadisələrlə bağlı bəyanat imzalayıblar. Bəyanatda dindarlar özünü "Müsəlman Birliyi Hərəkatı" adlandıran qondarma qurumun ölkənin ictimai-siyasi sabitliyinə, tolerantlıq mühitinə, dövlət-din münasibətlərinə, hüquqi-demokratik əsaslarına qarşı yönəlmiş pozuculuq fəaliyyətini din pərdəsi altında həyata keçirmək cəhdlərini qətiyyətlə qınadıqlarını deyiblər. Bəyanatı onlarla dindar imzalayıb[35].

Nardaranda baş vermiş hadisə Füzuli rayonunda da etirazla qarşılanıb, rayonun ictimaiyyəti bu hadisə ilə bağlı 30 noyabr tarixində bəyanat qəbul edib. Bəyanatda Azərbaycandakı ictimai-siyasi sabitliyi, iqtisadi inkişafı, ən əsası xalqla dövlətin birliyini istəməyən xarici qüvvələrin təsirinə düşərək hərəkət edən ekstremist Taleh Bağırzadə və ətrafındakıların respublikada çaşqınlıq, xaos yaratmaq cəhdləri qətiyyətlə pislənilib[36].

Həmin gün Masallı rayonunun ictimaiyyət nümayəndələri də Nardarana baş vermiş hadisələrlə bağlı müraciət qəbul ediblər. Müraciyətdə özünü "Müsəlman Birliyi Hərəkatı" adlandıran qurumun əməllərinin cəmiyyətdə qəzəblə qarşılandığı, rayonun ictimaiyyəti tərəfindən hiddətə səbəb olduğu deyilib və xəyanətkarlıq olduğu bildirilib[37].

İranın bəzi mətbuat orqanları Nardaran hadisələrini geniş işıqlandırıb. Həm rəsmi, həm də özəl xəbər saytları Nardaran hadisələrini şiələrə qarşı "səlib yürüşü" kimi təqdim edib[38], dünyasını dəyişmiş kənd sakinlərini şəhid kimi, Taleh Bağırzadəni isə "qəhrəman" kimi təqdim ediblər[39].

Siyasi İnnovasiya və Texnologiyalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Mübariz Əhmədoğlunun sözlərinə görə, Nardaran hadisəsindən sonra İranın planları iflasa uğrasa da, İran bu adamları müdafiə etməklə işarə verir ki, onların arxalarından geri çəkilməyib[39].

Politoloq Ərəstun Oruclunun dediyinə görə, İran özünü dünyada şiələrin himayədarı kimi təqdim edərək, hesab edir ki, Nardaranda baş verənlərə dini don geyindirmək lazımdır. Oruclunun sözlərinə görə, İran mətbuatı Nardaranda yaşayanların "təzyiqlərə məruz qaldığı" görüntüsünü yaratmağa çalışır[39].

• islamazeri.az. "Nardaran hadisələri A-dan Z-yə" ( (az.)). YouTube/islamazeri.az. 2015-11-30. İstifadə tarixi: 2015-12-01.
• Meydan TV. "Nardaranda atışma olan evdən reportaj" ( (az.)). YouTube/Meydan TV. 2015-11-30. İstifadə tarixi: 2015-12-01.
• Azadlıq Radiosu TV. "Nardaranda nə baş verir?" ( (az.)). YouTube/Azadlıq Radiosu TV. 2015-11-26. İstifadə tarixi: 2015-12-01. Azadlıqdan izlə
• "Nardaranda ATV əməkdaşlarına hücum" ( (az.)). YouTube. 2015-11-26. İstifadə tarixi: 2015-12-01.