Mirzə Kaluxski

Mirzə Kaluxski XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərində anadan olub. Ailəsi özdən idi. Çoxsaylı mənbələr Mirzənin Kəluk şəhərində doğulduğunu iddia etsə də, onun dəqiq doğulduğu yerin Zirdağ və Çərə kəndlərinin yaxınlığında olması barədə də məlumatlar var.[6] O, gənc ikən ərəb əlifbasını öyrənir. Mirzə Kaluxski erkən orta əsrlər ərəb və fars müəlliflərinin şeirlərini oxumağı sevirdi. Ərəb və türk-tatar dillərini bilirdi.

Mirzə Kaluxski öz xalqına böyük sevgi bəsləyirdi. Dağıstanın dağlıq əhalisini onlara zülm edən — xanlara, bəylərə və fatehlərə qarşı azad yaşamağa çağırırdı. Qarçaq və Xoşmənzil kəndlərinin yəhudi əhalisi arasında bir çox missioner yığıncaqlarında iştirak etmişdir. Onun Agül rayonunda qohumluq əlaqələri olub.

Andal vadisinə yürüşdən əvvəl o, 7 minlik Tabasaran və bir neçə auldan ordu topladı. Ordunun toplanış yeri tabasarancadan tərcümədə Yaşıl dağlar mənasını verən Yarak kəndinin şimalındakı "Çru Sivar" adlanan yerində idi.

1741-ci ildə Tabasaran cammatlığı onu Əmir seçdi. Bundan sonra onun rəhbərliyi altında Tabasaran dəstələri Andal vadisinə irəlilədi. Burada Dağıstanın digər yerlərindən gələn dağlı dəstələri ilə birlikdə Nadir şahla döyüşdə iştirak etdilər. Bu döyüşdə Mirzə Kaluxski ağır yaralanır. O, bir müddət sonra Tabasarana gedən yolda həlak olur. Bəzi mənbələr onun 27 yaşında dünyasını dəyişdiyini iddia edir.[7]

M.Kaluxski əsərlərini tabasaran dilində yazmışdır. Onların böyük əksəriyyətində müraciətlər var.

Bunun tipik nümunəsi onun "Xalqa çağırış" şeiridir ki, orada yazır:

Ey mənim əziz Tabasaran, mənim əziz həmvətənlərim! İran şahı lal Nadirdir, mənfur düşmən üzümüzə gəlir. Düşmənə itaət edən hamımız bir yerdə olaq, Qoy döyüş meydanına girməsin. Dağıstan xalqları, qardaşlar kimi, vahid ailədə birləşəcəklər: Avarlar, ləzgilər, darginlər, lək qardaşlar hamıya kömək edəcək.

Şair Nadir şahla döyüşmək üçün "Kegər" ("Ərgəmək") əsərində də çağırış edir:

Doğma ölkəmiz bu gün bizi çağırır, Sinəsində ağlayan, anasını çağıran uşaq kimi. Döyüşdə qardaş kimi yan-yana olacağıq. Vətəni müdafiə etmək vaxtıdır, Keger! Dəhşətli bir gün gəldi Görünür, tale bizi sınamaq istəyirdi, Nadiri - şah qoşunlarını yerlə-yeksan edəcəyik, Vətən uğrunda ağır döyüşlərdə, Keger! Sənin ayaqların Levanın piyadalarınınki ilə eynidir, Mübarizə odu gözlərində yanır, Düşməni darmadağın et, özünü döyüşdə göstər, Kəlux Mirzə sən əzələsən, Keger döyüşürsən.[3][7]

• 2002-ci ildə Tabasaran rayonunun inzibati mərkəzi olan Xuçnidə döyüşçü və şair Mirzə Kaluxskinin abidəsinin təntənəli açılışı olub. Abidə üzərində "Şair Əskər" sözləri yazılmışdır ki, bu da Tabasaran dilindən tərcümədə şair-döyüşçü mənasını verir.[8]
• Şairin "Xana cavab", "Qarğa", "Bülbül" əsərləri Dağıstan Dövlət Pedaqoji Universitetinin qəbul imtahanları proqramına daxildir.[9]
• Şeirləri "Tabasaran poeziyası antologiyası"nda, "Dağıstan ədəbiyyatı", "Oxucu" və "Dağıstan xalqlarının ədəbiyyatı" kitablarında da dərc olunub.
• Xuçnidə Mirzə Kaluxskinin adı idman kompleksinə qoyulmuşdur.[10][11]
• Döyüşçü-şair haqqında Şapi Kazıyev "Zalımın süqutu" romanında da bəhs edir.[12]
• Dərbənd rayonundakı Rubas kəndinin küçələrindən biri Mirzə Kaluxskinin adını daşıyır.