Ləzgi soylar

Ləzgi soyu yada Sixel (ləzg. сихил — "цӀи хел" yani "eyni qandan gələnlər") bir ulu babadan gələn vəya qan qohumluğu ilə bir-birinə bağlı olan, bir neçə ailədən ibarət olan Ləzgi soyu. Hər Ləzgi soyun dağlarda bütün sixel üzvlərin əslən olduğu bir kəndi var.

Çar Rusiyası gələndən sonra ləzgilərə Magomedov, Axmedov kimi soy isimlər verildi. Amma bəzən çar hakimiyyətinin gəlişindən sonra da soyad əvəzinə ləzgilər soylardan istifadə etməyə davam edirdilər. Məsələn, məşhur ləzgilərdən: Kiri Buba — Axmedov yerinə Kiri, Stal Süleyman — Xasanbekov yerinə Stalari, Ştul Muhamməd — Ramazanov yerinə Ştulari.[1]

Xızan

Xizan, Xzan — ailə, bir evin adamları. Bəzən özlərini "са цІаюн ксар", yəni eyni atəşin adamları adlandırırdılar. Bu, ləzgilərin atəşə zəruri olduğu kifayət qədər soyuq iqlim şəraitində yaşaması və hələ də yaşamağa davam etməsi ilə əlaqədardır. Ləzgi ailəsi üçün "сабур" – dözümlülük, səbirlilik, "иман" – dindarlıq, salehlik, "дуьзвал" – təvazökarlıq, ciddilik, ədalət kimi keyfiyyətlər önəmlidir.

Meres

Mires yaxın qohumlar bəzi ləzgilərin arasında, onların adətlərinə görə, bir sixelldə 50–60-a qədər Mirə (soyad) daxil edilə bilər.

Sixel

Sihil — "цІи хел" yani "eyni qandan gələnlər" . Həmçinin də sixel sözü- "sa" bir və "ğil" əl, yani "bir yumruq" mənasındada tercümə edilə bilər. Sixel Ləzgi xalqın içində bir cəmiyyətin öz özünə qurulan təşkilatıdır. Hər bir sixelin öz tək başçısı, əfsanəyə görə endikləri öz əcdad dağı (məsələn, Sudurlular üçün Stur dağı). Hər kəsin məişət və ailə məsələlərində məsləhət üçün müraciət etdiyi sixel başçısı ailənin həyatına və davamına cavabdeh idi (məsələn, başqa sixelərlə evlənməyə qadağa var idi, en azı 5 oğlan uşağın dünyaya gətirilməsi və say) və əslində bu qaydalara görə sixellər sağ qalabilirdi. Sixelin bütün üzvləri bir-birinin qayğısına qalır və baxırdılar.[2][3]

Qusarlılar

Ksar kvatal (tarixən; Müşkürlər) — rus mənbələrində Ksar nümayəndələrini tez-tez qubalı kimi adlandırırlar, baxmayaraq ki, bu ad ləzgilərin özlərinə yad olsa da, özlərini Ktsarviyar adlandırırlar, əksəriyyət isə cəmiyyətlərini qətiyyən fərqləndirmirlər və sadəcə olaraq özlərini ləzgi adlandırırlar. Ksar cəmiyyətinin tarixi yaşayış yerinin ərazisi Azərbaycanın Qusar Quba, Xaçmaz rayonlarına, həmçinin qismən də Qəbələ rayonuna uyğundur.

Sixel (klan) КІар / Ailə Dağ Kəndləri Yorumlar
Avaran Бахцугъар (Аваранвияр) 1.Али кІар

2.Баш кІар

3. Хушум кІар

4. Тумакь кІар

5. Ворха (Фарух) кІар

6. Тадам (Дедем) кІар

7.ЦІарал сихил

 Бахцугъ сув Бахцугъ, ЧІехи Аваран, Паласа Аваран Baxsuğari sixil
Ecexür ЭчІеяр (ЭчІехуьрвияр) 1.АмутІ кІар

2.Алихан кІар

3.АхІмат кІар

4. Муьнкуьт кІар

5. Туькуьла кІар

6.Шуьгънуь кІар

7. Хьажи кІар

8.Фекьи кІар

9. Муьхкуьт кІар

10.Батма кІар

11. Имам кІар

 ЭчІе сув ЭчІехуьр Ecexuri sixil
Atuxan Кузунвияр (Атлухани Кузунвияр) 1. Мегьен кІар

2. ТатІах кІар

3. Талакь кІар

4. Кемеч кІар

5. ХІизар кІар

6.Явгъу (Якьуб) кІар

 Кас сув Кузун (родовой центр), Атлухан (отселок) Kuzunari sixil
Arçan Арчанар Арчан сихил Арчан сув Арчан хуьр Arçari sixil
Bədirqala ПтІирар 1. Тугъул кІар

2. ТипІер кІар

3. Лигьижар кІар

4. ШутІар кІар

 ПтІиран сув ПтІир хуьр Ptiri sixil
Bədişqala ПтІишар 1. КъенцІем кІар

2.Шамшам кІар

3. Цеме кІар

4. ХьунчІа кІар

5. Перцив-векь-ядайбур кІар

6. Мерзеханар кІар

7. Кичи кІар

8. КьимицІ кІар

 ПтІишан сув ПтІиш хуьр Ptişari sixil
Чакарцы ЧІакІарар 1. Улхас(Алхаз) кІар

2. Незер(Ницар) кІар

3. Верза(Везир) кІар

4. Мулаткай

5. Кьежелар (

5. Сарахар (

6. Кьасумакай

7. Ахасакай

    		 ЧІакІан сув, Кьежел сув,

    Сарах сув

    		 ЧІакІар, Гъочи-ЧІакІар Çakari sixil
    Ünüğ Уьнуьгъар 1. Айдаткай

    2. Чавкъалакай

    3. Фекьияр

    4. ХІажиханакай

    5. ПигІемакай

    6. Датлаткай

    7. Кесдиткай

    8. Абубакарикай

    		 Уьнуьгъ сув Уьнуьгъ, Гъочи-Уьнуьгъ Ünüğari sixel
    Muruğ Муругъар 1. МегІенакай

    2.Якъубакай

    3. Татахакай

    4. Хаситкай

    5. Кемечакай

    6. Махьтидкай

    		 Мурх сув ЧІехи-Муругъ, Muruğari sixil
    Sudur СтІурар 1.БатІакай,

    2. Эскаракай

      		 СутІар сув СтІур, Гъочи-СтІур
      Kuzun Кузунар/Кзунар 1. Талакай

      2. Немцакай

      3. Хазракай

      4. Къадиткай

      		 Кас сув Кзун, Атлухан
      Лаццар/Лацарвияр 1. Шатакай

      2. Тачанакай

      3. КІетакай (Хинелугъарикай)

      4. КІекрезчирайбурукай

      5. Рухкалчукайбурукай

      		 Лацар сув Лацар

      Лацар
      Çətkünlilər ЧІеткуьнар Кас сув ЧІеткуьн
      Urvalılar Вурвар Вурван сув Вурвар, Гъочи Вурвар
      Şirvanovkalılar ШабукІар
      ТІигьирар
      Суважалар
      ЛакІарар
      Хураяр
      ЦІалгурар
      Хуьрелар
      Хтар/Худатвияр
      ЭвечІугъар
      Хьилар/Хьиливияр
      Пиралар
      Чпирар
      Лечетар
      КІиригар
      Nəcəfkand КІижер
      Хуьлуьхар
      МучІугъар
      Курар/Крар
      ЭчІеяр/ЭчІерхуьрвияр
      Кчанар
      ГенервацІар
      Кутургъанар
      Кьуьхуьрар
      ЦІехуьлар
      Калунхуьрар
      КІележугъар
      ЦІихуьрар
      ПтІишар
      Салахьар
      КІуфар
      КІаратІар
      ТІагъарар
      Кьилехар
      Минехуьрер
      Яргунар
      Ясабар

      Qeydlər
      1. Сихил. сихилар. Махачкала: Общество книголюбов. 1990. 46.
      2. "К ц 1 а р в и я р (энциклопедиядин к1ват1ал) - səhifə 58". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-07.
      3. "Газета Самур". 2021-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-07.
      • Ихилов М. М. Народности лезгинской группы: этнографическое исследование прошлого и настоящего лезгин, табасаранцев, рутулов, цахуров, агулов. Махачкала: Дагестанский филиал Академии наук СССР. 1967.
      This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.