Kavakavəng

Kilsə 1742-ci ildə Dizaq hakimi Məlik Yeqanın təşəbbüsü ilə bərpa edilmişdir. Bu haqqda məlumatın qeyd edildiyi kitabə S. Barxudaryan tərəfindən oxunaraq nəşr edilmişdir.[2] Kitabədə qeyd edilir ki, kilsə vaxtilə böyük monastır kompleksinin mərkəzi olmuş və yadellilər tərəfindən qarət edilərək dağıdılmışdır.[2] Kompleks tikililərindən dövrümüzə yalnız kilsə binası çatmış, dağılmış digər binaların daşları isə təpənin ətəyinə tökülmüşdür. Kilsə ətrafında müxtəlif tikililərin qalıqları, memarlıq detalları, naxışlı plitələr, xaçdaşlar və qəbir daşları vardır.[3]

Konusvari təpənin zirvəsində yerləşən və gözəl düzənliklə əhatə olunmuş kilsə ilk baxışdan unudulmaz təəssürat yaradır. Kilsənin həyətindən ətraf ərazilərə, xüsusilə Ziyarət dağı istiqamətinə gözəl mənzərə açılır. Qədim monastır kompleksindən dövrümüzə çatan yeganə tikili olan Müqəddəs Məryəm kilsəsi ətraf ərazi ilə yaxşı harmoniya təşkil edir. İlk baxışdan kilsənin memarlığında yaxşı yonulmuş daşlardan hazırlanmış portal diqqət cəlb edir.[4]

Üçnefli bazilika formasında olan olan kilsə, 12.8 x 9.8 metr ölçülərə malikdir.[4] Kilsəni analoji tikililərdən fərqləndirən yeganə xüsusiyyəti, onun qərb portalıdır.[3] Portal ağ daşlardan hazırlanmış və qeyri-adi naxışlarla bəzədilmiş kəmərlə çərçivələnmişdir. Kilsənin solğun qərb fasadında effektiv şəkildə fərqlənən kəmər, güclü işıq-kölgə kontrastı yaradır.[3]

• Бархударян, С., Свод армянских надписей, Ереван, 1982
• Mkrtçyan, Ş. M., Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, İrəvan, 1989