Karma

Karma (sanskr. कर्म, sanskr. कर्मन् karman - "etmək, eyləmək, bir hərəkətdə olmaq") - Hinduizm, Buddizm, Çaynizm, Siqhizmdə istifadə edilən bir termindir. Karma sözcüyü fərqli sözlərlə birlikdə istifadə edilərək, Karma qanunu, karmik plan, karmik kompensasiya kimi fərqli mənalara gələn terminlərin yaradılmasında istifadə edilmişdir. (Lakin karma fəlsəfəsi deyə bir termin yoxdur; karma, buddist fəlsəfəsindəki və hindu fəlsəfəsindəki bir anlayış və bir qanundur.)

Terminin dörd fərqli mənanı verməsi mənasının qərblilər tərəfindən yaxşı qavrana bilməməsinə və bəzən tək mənasıyla istifadə edilməsinə səbəb olmuşdur. Termini Şərqdə bu dörd mənada istifadə edirlər: Bədən hərəkətləri (söz, davranış) və ya zehni hərəkətlər (niyyət, düşüncə, imic meydana gətirmə). Bunlar "səbəb"dir. Bu hərəkətlərin nəticəsi. Bunlar "nəticə"dir. Fərdin indiki və keçmiş həyatdakı hərəkətlərinin nəticələrinin cəmi. Bunlar, səbəblər cəmi olaraq yaranan "müqəddərat"dır. Mənəvi aləmdəki səbəbiyyət qaydası (qanun).

Zen sistemində karma qanunu kənar aləmdəki həyatı və təkrar doğuşları təyin edən universal səbəbiyyət qanunudur. Yəni Upanişadlarda ifadə edildiyi şəkildə qarışıq qanunu insanın indiki və keçmiş həyatında etdikləriylə qarşılaşmasıdır. Edilən hərəkətlərin qarşılığı olaraq yaşanması lazım olan nəticələrin planlı və proqramlı bir şəkildə təşkil edilmiş halına "karmik plan" deyilir.

Karmik planın meydana gəlməsi

İnsan hər an iradəsiylə yeni hərəkətlər etməkdə olduğundan karmik plan qismən müəyyən, qismən də meydana gəlmə halındadır. Bu baxımdan karmik planın meydana gəlmə müddəti və bu müddətdəki hərəkətlər üç qrupda ələ alınar: Müqəddərat üzərinə bir təzyiq göstərmiş hərəkətlər (agami-karma) Səbəb meydana gətirmiş və müqəddərat üzərində bir təsirdə (nəticədə) olma müddətinə girmiş hərəkətlər (prarabdha-karma) Yığılmış, lakin hələ müqəddərat üzərində bir nəticə meydana gətirməmiş hərəkətlər..

Karma qanunu, qısaca, hər həyatın əvvəlki həyatlarda edilən hərəkətlərin nəticəsi olaraq meydana çıxması əsasına söykənir. Yəni, insanın etdiyi heç bir hərəkət nəticəsiz qalmayacaq və insanın müqəddəratının təyin olunmasında bir səbəb meydana gətirəcək. Heç bir səbəb, hər hansı bir nəticə yaratmadan yox olub getməz. (Bu, fəlsəfə və elmdə "səbəbiyyət qaydası" olaraq adlandırılır.) Bu səbəbdən samsarayı əsas sahə şərq tədrislərində hər həyat və hər həyatdakı şərtlər, əvvəlki həyatlarda edilən hərəkətlərin bir bağlantısı olaraq meydana gəlməkdə olub, o həyatda ediləcək hərəkətlər də bir sonrakı həyatı və şərtlərini təyin edici bir faktor olacaq.