Kalavun

Qıpçaq türklərindən olub, həyatının ilk dönəmləri haqqında bilgi yoxdur. Monqolların 1244-cü ildə Dəşt-i Qıpçaqı istilası sırasında əsir düşdü. Bir kölə tüccarı tarafından Misirə götürülərək Əyyubi sultanı əl-Məlikül-Adilin məmlüklərindən Əmir Əlaəddin Ağsunqur əs-Sakiyə satıldı. Daha sonra Əyyubi sultanı əl-Məliküs-Salih Əyyuba satılan Kalavun (1249), azad edilərək Ravza adasındaki Bəhriyyə məmlükləri adı verilən yeni əsgəri birliyə daxil edildi. Mənsubu olduğu Bəhriyyə məmlüklərinin liderlərindən Farisəddin Aktayın Məmlük dövlətinin ilk sultanı İzzəddin Aybək tərəfindən öldürülməsi üzərinə bir qisim əmirlər, Baybars və diğər arxadaşlarıyla birlikdə Suriyaya qaçdı (1254). Suriya Əyyubi hökmdarı əl-Məlikün-Nasır Yusifin xidmətində gəçirdiyi üç ilin ardından Kərək hakiminin xidmətində çalışmağa başladı. 1259-cu ildə Suriya Elxanlılar dövlətinin hücumlarına uğrayınca arxadaşlarıyla bərabər Misirə dönüb yeni sultan Qotazın xidmətinə girdi.

Kalavun daha sonra, Məmlük Sultanı Qotazı ortadan qaldırıb, taxta keçən I Baybars əl-Bundukdarinin yanında yer aldı. Baybars tarafından kəndisinə "müqəddəmü əlf" rütbəsi verilən Kalavun, 1272-ci ildə elxanlılara qarşı açılan səfərdə Fərat çayını ilk keçən əmir olaraq adını duyurdu. Kalavun, qızını Baybarsın oğlu və vəliəhdi Bərəkəyə verərək sultanla qohum-əqrabalıq qurdu və durumunu daha da sağlamlaşdırdı. Bərəkənin hökmdarlığı dönəmində ən nüfuzlu komandan mövqeyinə yüksəldi və 1277-ci ildə ermənilər üzərinə göndərilən ordunun başına gətirildi. Bərəkə atasının təcrübəli əmirlərini vəzifədən çıxarınca Kalavun arxadaşları olan bu əmirlərin yanında yer aldı və damadından taxtını buraxmasını istədi. Bərəkə taxtı tərk edərkən yerinə özünün sultan olmasını təklif etdiysə də qəbul etmədi. Taxtın Baybarsın oğullarında qalması gərəkdiyini söyləyərək hələ yeddi yaşındakı Bədrəddin Süləmişin (Səlamiş, Sulamış) taxta çıxmasını sağladı, özü də sultana atabək və müdəbbirül-məmləkə oldu. Kalavun bu görəvə gəlməklə dövlət idarəsini rəsmən əlinə almış oldu. Xütbədə adı xəlifə və sultanın adıyla birlikdə oxunmağa, basılan sikkələrin bir üzünə Süləmişin, digər üzünə onun adı yazılmağa başlandı. Kalavun bir tərəfdən da səltənətə əl qoymaq üçün gərəkli hazırlıqları apardı. I Baybarsın Zahiriyyə olaraq adlandırılan məmlüklərinin liderlərini təsfiyə etdi. Arxadaşları olan Salihiyyə-Bəhriyyə məmlüklərinin əmirlərini önəmli vəzifələrə gətirdi. Daha sonra irəli gələn əmirləri toplayarak Süləmişin yaşının kiçikliyini dilə gətirdi və ölkəni ancaq olğun-dolğun, ahıl-ağsaqqal bir sultanın idarə edə biləcəyini söylədi. Özünü haqlı bulan əmirlərin dəstəyiylə və əl-Məlikül-Mənsur ünvanıyla taxta keçən Kalavunun hökmdarlığı İslam dünyasında əskidən bəri mövcud olan bir gələnəğə uyğun olaraq xəlifə tərəfindən təsdiq edildi (26 noyabr 1279).

Kalavun hükümdarlığının ilk günlərində tahttan indirildiktən sonra Kərək əmirliğinə göndərilən Bərəkənin isyanıyla uğraştı. Ardından Dımaşk naibi Sungur əl-Əşkar bağımsızlığını ilan ədərək bölgəyi hakimiyəti altına aldı. Bərəkə aynı yıl içində ölüncə yərinə kardəşlərindən Hızır Kərəktə sultan ilan ədildi. Kalavun, Sungur əl-Əşkar ilə iş birliği yapan Hızırın üzərinə bir ordu göndərdi; sonunda Hızırın Kərək əmirliğində bırakılması şartıyla anlaşma sağlandı. Hızır və kardəşi Süləmiş yədi yıl sonra təkrar isyan əttilər, ancak Kalavunun ordusuna karşı dirənəməyip təslim olmak zorunda kaldılar. əl-Məlikül-Kamil unvanıyla Dımaşkta sultanlığını ilan ədən və Kalavuna üstünlük sağlayabilmək için Moğolları (İlhanlılar) Suriyəyə çağıran Sungur, Kalavunun göndərdiği ordu karşısında Dımaşktan kaçmak zorunda kaldı. Yapılan görüşmələr nəticəsində bazı şartlarla Kalavuna itaat əttiğini və Moğollarla iş birliği yapmayacağını açıkladı (1280). Bu arada onun təşviki və bölgədəki Haçlıların dəstəğiylə harəkətə gəçən Moğollar Suriyənin kuzəyinə saldırdılar. Oğlu Aliyi vəliaht tayin ədərək yərinə vəkil bırakan Kalavun Moğollarla savaşmak için Kahirədən ayrıldı. Onun ordusuyla Gazzəyə vardığını duyan Moğollar savaşı gözə alamayıp gəri çəkildilər.

İlhanlıların Suriyə üzərinə hücuma gəçməsini fırsat bilən Mərkab Kaləsindəki İsbitariyyə (Saint Jəan) şövalyələri civardaki müslüman şəhirlərinə saldırdılar. Bu gəlişmələr üzərinə Kalavun 679 yılı sonlarında (Mart 1281) ordusunun başında Kahirədən ayrılıp Ravhaya ulaştığında bölgədəki Haçlı kontluklarından əlçilik həyətləri gəldi. Yapılan görüşmələr nəticəsində Moğollara yardımcı olmamaları və əl-lərindəki müslüman əsirləri sərbəst bırakmaları şartıyla Mərkab şövalyələri, Trablusşam, Təmpliərs və Akka kontlarıyla on bir yıl sürəylə barış ilan ədildi. Kalavun böyləcə Moğol-Haçlı ittifakını bozmuş oldu.

680 (1281) yılında İlhanlılar Suriyə üzərinə birkaç koldan büyük bir saldırı başlattılar. Abaka Hanın, kardəşi Məngü Timur kumandasında göndərdiği bir Moğol ordusuyla Kalavunun əmrindəki Məmlük kuvvətləri Humusta karşı karşıya gəldilər. II. Humus Savaşı olarak bilinən bu savaşta Moğol ordusu ağır bir yənilgiyə uğradı (14 Rəcəb 680 / 29 Əkim 1281). Abakanın yərinə gəçən kardəşi Ahməd Təküdərin İslamiyəti kabul ətməsiylə iki taraf arasında bir dostluk başlamıştı. Ancak Təküdərin öldürülməsi üzərinə (683/1284) iyi ilişkilər sona ərdi və Argun Han zamanında ilişkilər təkrar bozuldu. Musəviləri və hıristiyanları himayə ədən Argun ülkəsindəki müslümanlara ağır baskılar uygulamaya başladı. Məmlüklərə karşı bazı Avrupa hükümdarları və papa ilə iş birliği yapma çabası içinə girdi. Kalavun, onun bu politikasına karşılık bir taraftan Altın Orda və Tunus Hafsi Sultanlığı ilə ittifakını güçləndirməyə çalıştı; bir taraftan da Bizans imparatoru, Fransa kralı, Almanya Habsburg imparatoru, Cənova və Vənədik yönəticiləriylə siyasi, askəri və ticari ilişkilər kurarak antlaşmalar yaptı.

682 (1283) yılında Ərməni Krallığı üzərinə səfər düzənləyən Kalavun, Ərmənilərlə yıllık vərgi ödəmələri və müslüman əsirləri sərbəst bırakmaları şartıyla on yıl sürəli bir antlaşma imzalayarak gəri döndü. Bir sürə sonra Mərkab İsbitariyyə şövalyələrinin İlhanlılarla iş birliği yaptığını duyunca bölgədəki Haçlıların ən kuvvətli kalələrindən biri olan Mərkab üzərinə yürüyərək kaləyi ələ gəçirdi və bu kontluğa son vərdi (684/1285). İki yıl sonra Sungur əl-Əşkar tarafından çıkarılan yəni bir isyanı bastırdı. Antakya Prinkəpsliğindən kalan son şəhir Lazkiyəyi aldı. Nübyə kralının vərgiyi kəsməsi üzərinə 685–688 (1286–1289) yıllarında buraya ordular səvkədərək kralı yənidən itaatə məcbur ətti. 688də (1289) Trablusşam Kontluğu üzərinə səfərə çıktı və şəhri ələ gəçirdi. Ardından Haçlılara ait diğər bazı mərkəzləri aldı. Artık bölgədə Haçlıların əlində sadəcə Akka, Sayda, Sur və Aslis şəhirləri kalmıştı və Akkada müslümanlar katliama uğramıştı. Kalavunun amacı bu şəhri də ələ gəçirərək bölgəyi Haçlılardan tamamıyla təmizləməkti. Bu amaçla 689da (1290) Kahirədən ayrıldı; ancak şəhrin dışına çıktığı sırada hastalandı və kısa bir sürə sonra orada vəfat ətti (6 Zilkadə 689 / 10 Kasım 1290). Tarihçilər onun kan dökməktən sakınan adil və mərhamətli bir hükümdar olduğunu kaydədər..

Məmlüklərin ən büyük sultanlarından olan Kalavun Suriyə bölgəsində Məmlük hakimiyətini yərləştirmiş, dəvləti güçləndirmiş və Məmlük sultanları içində bir hanədan kurmayı başarmıştır. Məmlük Sultanlığı, araya girən üç sultan dışında 678–784 (1279–1382) yılları arasında onun soyundan gələn hükümdarlar tarafından yönətilmiştir. Kalavunun icraatlarından biri də məmlükləri arasından səçip Kalatülcəbəldəki kalə burçlarına Burciyyə dənilən askəri birlikləri yərləştirməsidir. Sultanın özəl bir önəm vərdiği bu birlik Burci Məmlüklərinin əsasını təşkil ətmiş və Kalavunun hanədan kurmasında büyük rol oynamıştır.

Kalavun bazı vərgiləri kaldırmış, yaptırdığı arazi tahririylə bozulan ikta sistəmini düzəltmiş, ticarəti gəliştirmək için çəşitli dəvlətlərlə anlaşmalar imzalamış, Yəmən, Hindistan, Habəşistan və Səylan tüccarlarına imtiyazlar tanımıştır. İmar işlərinə də büyük önəm vərən Kalavunun yaptırdığı binalar Məmlüklər dönəminin ən məşhur əsərləri arasında yər alır. Kahirədə inşa əttirdiği Kalavun Külliyəsi Məmlük mimarisinin ən güzəl örnəklərindəndir. Haləp Ulucamiinin imarını da istəyən Kalavun, Filistində Halil əşəhrində tamir əttirdiği harəmin yanına Ribatül-Mansuri adıyla bir ribat, Bimaristanül-Mansuri adıyla bir hastahanə və büyük su sarnıçları yaptırmıştır. Hücrə-i saadətin üzərindəki kubbətün-nur ilk dəfa Kalavun zamanında kurşun ləvhalarla kaplanmıştır. Kalavunun günümüzə ulaşan bir diğər əsəri də hanımlarından biri için inşa əttirdiği ət-Türbətül-hatuniyyədir.

• Aybək
• Şəcərəddürr
• Seyfəddin Qotaz
• I Baybars
• Məmlük dövləti
• Əyn Cəllud vuruşu