I Maksimilian (Bavariya kürfürstü)

1597-ci ildə atasının istefası ilə Bavariya hersoqu oldu.[6][7] Bu, tezliklə enerjili bir hökmdar olduğunu sübut etdi və məmurlar tərəfindən dəstəklənirdi. Tezliklə ölkədə köklü islahatlara başladı. Onun əsas məqsədi ölkəni Otuzillik Müharibədən əvvəlki dövrə qaytarmaq idi. Əsas vəzifə çoxlu borcu olan ölkəni borcdan çıxarmaq idi. Hakimiyyətə gəldiyi il atasının çox bahalı və prestijli layihəsi olan Münhendəki Müqəddəs Mixail kilsəsi tamamlandı. İslahat siyasətinə həm ilkin mütləqiyyət mənasında hersoq hakimiyyətin gücləndirilməsini nəzərdə tutan dövlətçilik, həm də iqtisadiyyat və cəmiyyət daxil idi. İqtisadiyyat sahəsində o, özünü erkən merkantilist modellərə yönəltdi.

Onun dövründə dövlət qulluqçularına və mühasibat uçotu sisteminə nəzarət gücləndirildi, artıq rəsmilər daha aşağı vəzifədə olanların işlərini tez-tez təftiş edirdilər. İnqolştadda olduğu kimi, şəhərlər üzərində nəzarət qismən icarə ofislərindən çıxarıldı və birbaşa mərkəzi hökumət tərəfindən həyata keçirildi, beləliklə administrasiya xərcləri azaldıldı. Dövlət torpaqlarından və reqaliyadan əldə edilən gəlir artırıldı. Dövlət büdcəsinə daxil olan gəlir əsasən inhisarların verilməsindən əldə edilirdi. Məsələn, buğda pivəsi monopoliyası quruldu. Duz istehsalı, gömrük rüsumları və aksizlər də xeyli gəlir verdi. Ticarətin ümumi təşviqi də var idi. Bir neçə il ərzində o, ölkəni daha möhkəm maliyyə vəziyyətinə salmağa müvəffəq oldu. Bu, ona genişmiqyaslı xarici siyasət üçün imkanlar verdi.

Onun dövründə effektiv idarəetmə quruldu və məhkəmə sistemi 1616-cı ildə yeni torpaq qanunu, polis, məhkəmə və cinayət məcəlləsi ilə daha da inkişaf etdirildi. Cadugərlərin təqibinə gəlincə, o, əsasən sərt hərəkətlərin tərəfdarı idi. Bununla belə, xüsusilə dindar prokurorların işlərində o, tənqidə açıq idi. Tezliklə, imperatorla birlikdə daha mötədil bir xətt qəbul etməyə çalışdı.[7][8] Mülklərin birgə təyinat hüququ onun sələfləri tərəfindən azaldılmışdı. Maksimilian bu yolla davam etdi və küçədəki piştaxtaları böyük ölçüdə sıradan ləğv etdi. 1605 və 1612-ci illərdəki reyxstaqlardan sonra ümumi məclislər daha yox idi. Əvəzində vergi təsdiqi üçün yalnız bir komitə var idi. Şəhərlərdə də vətəndaşların hüquqları dövlətin xeyrinə məhdudlaşdırılırdı.[7][9][10]

Maksimilianın dindarlığı siyasətinə nüfuz etmişdi və onun həyat tərzi də II Ferdinand kimi dindən güclü şəkildə təsirlənmişdi. Onun Müqəddəs Məryəm kultuna olan sədaqəti ölkədə də bu kultun güclənməsinə gətirib çıxarmışdı. 1616-cı ildə Münhen iqamətgahının qərb fasadına Hans Krumpperin nəhəng bürünc "Patrona Bavariae" heykəlini və 1638-ci ildə Münhenin Şrannenplatzında Məryəm heykəlini ucaltmışdı.

Maksimilian kilsəyə mütləqiyyətçi mənada təsir göstərməkdən və protestantlığı Bavariyadan qovmaqdan çəkinmədi. Beləliklə, Yuxarı Pfals ona təhvil verildikdə o, protestant sakinlərə din dəyişdirmək və mühacirət arasında seçim imkanı verdi. Yezuitlərin məsləhəti ilə Bavariyada kilsə polisi alayını qurdu. O, çoxsaylı fərmanlarla öz təbəələrini içki içməkdən, rəqs etməkdən və qumardan çəkinməyə, bazar ibadətlərində iştirak etməyə və müəyyən günlərdə ət qadağanına riayət etməyə məcbur edirdi. Onun 1616-cı il qanunlarına əsasən, ruhanilər öz xütbələrində insanlara verdikləri əxlaqi əmrlərə riayət etmək üçün məzəmmət etmələrini tələb edirdi. Onun sərt müddəalarına həmçinin nikahsız cütlüklərə qarşı cəzalar, fahişəlik və zinaya qarşı cəza tədbirləri daxildir; çoxlu zina qılıncla ölümlə cəzalandırıla bilərdi. Söyüş, lənət və küfr qəti qadağan edildi; hətta bir "kafir" onun əmri ilə edam edilmişdi.[11]

O, Bavariyada və ətrafındakı yepiskop seçkilərində fəal iştirak edib. Məsələn, 1611-ci ildə o, Zalsburq arxiyepiskopu Volf Ditrix fon Raytenaunu Berxtesqaden knyaz-provostluğunu işğal etdikdən sonra vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etmək üçün güc tətbiq etdi. O, kilsənin daxili işlərinə müdaxilə də edirdi, çünki o, eyni zamanda əksreformasiya və rekatolizasiyanın aparıcı fiqurlarından biri idi. Onun siyasətindəki katolik islahatının təşviqi bununla bağlı idi. Onun hakimiyyəti dövründə Yezuitlər, Kapuçinlər və başqaları kimi islahatçı ordenlər daha da gücləndirildi. Maksimilianın ətraf mühiti ona əhəmiyyətli bir intellektual təsir göstərən Yezuitlərdən güclü şəkildə bəhrələnirdi.

1601-ci ildə o, katolik və protestant dini xadimləri arasında Regensburq danışıqlarının təşəbbüskarı olmuşdu. Lakin artıq sərtləşmiş konfessional qarşıdurmalar fonunda bu, uğursuz olmuşdu. Sələfləri kimi, Maksimilian da yeparxiya idarələrini qohumlarla doldurmağa çalışırdı. Bu, Bavariya bölgəsindəki yeparxiyalara, həm də Almaniyanın şimal-qərbindəki yeparxiyalara aiddir. Məsələn, onun səyləri nəticəsində qardaşı Ferdinand Köln arxiyepiskopu olmuşdu. Yəni artıq Vittelsbax sülaləsinin əlində 3 kürfürstlük — Bavariya, Köln və Pfals var idi.[12]

Maksimilianın bu hərəkətinə reaksiya olaraq Alman protestantları daha sonra 1608-ci ildə Protestant liqasını yaratmaq üçün birləşdilər. Buna cavab olaraq, Maksimilian 1609-cu ildə Katolik liqasının yaradılmasının təşəbbüskarı oldu. Liqanın sərkədəsi olaraq, o, orduya rəhbərlik edirdi və İohann fon Tillini liqanın generalı təyin etmişdi. Habsburqlarla dost olmağına baxmayaraq o, əslində Habsburq sülaləsinin rəhbərlik etmək niyyətində olduğu liqadan ixrac edilməsini istəyirdi və o, həmçinin liqanın Yulix varislik müharibəsinə müdaxiləsinə və Avstriyanın irsi torpaqlarındakı konfessiya qarışıqlığına qarşı çıxırdı. Bununla belə, 1610-cu ildə o, Ferdinandın bu liqaya qəbul edilməsinə icazə verdi və 1619-cu ilin avqustunda Matveyin yerinə onun imperator seçilməsini dəstəklədi. Maksimilian getdikcə liqanı Bavariya xarici siyasətinin alətinə çevirdi və bu, Habsburqların inamsızlığına səbəb oldu. 1616-cı ildə o liqanı ləğv etmək məcburiyyətində qaldı.[10]

"Katolik liqasının yaradılması", Karl Teodor fon Pilotinin rəsm əsəri, 1870

Habsburqlarla qarşıdurma fonunda, V Frederikin Bohemiya üsyanı başlayanda o, liqanı imperatordan asılı olmayaraq yenidən təşkil etməyə hazır idi və səyləri üçün ona lazımi şəkildə kompensasiya verildi. Bu əsasda o, 8 oktyabr 1619-cu ildə Münhendə II Ferdinandla Liqa adına müqavilə bağladı və imperatoru dəstəkləmək üçün 30000 nəfərlik ordu topladı. Lakin bu qoşunlar liqanın və beləliklə də Maksimiliyanın nəzarəti altında qaldı. Bunun müqabilində Ferdinand müharibə xərclərinin ödənilməsini vəd etdi, əvvəlcə fəth edilmiş əraziləri girov olaraq təslim etməyə razılaşdı və nəhayət, Maksimiliana Pfals kürfürstlüyündəki seçici ləqayətinin Bavariyaya təhvil verilməsini və Yuxarı Pfalsın öz hakimiyyətinə daxil olmasını istədi. Maksimilianın təkcə şəxsi maraqlar deyil, həm də imperiyadakı status-kvonu saxlamaq istəyi sonrakı illərdə imperatoru dəstəkləməyə sövq etdi.[10] Liqa qoşunları, Bohemiya üsyançılarına qoşulmuş Yuxarı Avstriyanın protestant zadəganlarını məğlub edib torpaqlarını fəth etdilər. Liqanın ordusu və imperiya qoşunları Bavariyanın rəhbərliyi altında, 8 noyabr 1620-ci ildə Praqa yaxınlığındakı Veysser Berqdə V Frederik rəhbərliyi altındakı çex protestantlarını məğlub etdi. Daha sonra Maksimilian çox səy göstərmədən Yuxarı Pfalsı ələ keçirdi. İspanların köməyi ilə o, Pfals kürfürstlüyünü işğal etdi. Maksimilian Pfals kitabxanasını Papa XV Qriqoriyə hədiyyə kimi göndərdi.

1623-cü ildə Regensburq məclisində ona köməyinə görə ömürlük kürfürst titulu vəd edildi. Yuxarı Pfals və Yuxarı Avstriyanı girov olaraq saxladı. 1623 və 1629-cu illər arasında fon Tillinin rəhbərliyi altındakı liqa ordusu və Albrext fon Vallenşteynin rəhbərlik etdiyi İmperiya ordusu demək olar ki, bütün Şimali Almaniyanı işğal etdi. Əvvəlcə Vallenşteynin imperiya ordusuna Liqanın subyekti kimi baxan Maksimilian, tezliklə onun böyüməsindən narahat oldu.

Maksimilian əsasən protestant olan Yuxarı Pfalsı yenidən katolikləşdirdi. 1628-ci ildə katoliklik yeganə məzhəb elan edildi. Habsburq ərazilərində olduğu kimi, yezuitlər rekatolizasiyanı aparıcıları idi. Prosedura Habsburq ərazilərində də oxşar idi. Müqavimət əsgərlər tərəfindən dayandırılırdı. Rekatolizasiya prosesi daha sonra 1675-ci ilə qədər tamamlandı. Maksimilian müharibənin sonuna qədər Reyn Pfalsında da oxşar şəkildə hərəkət etdi.

İmperatorun və Maksimilyanın rəhbərlik etdiyi liqanın ali gücü Mühlhauzendə reyxstaqında, protestant kürfürstlərin də Bavariyanın seçki ləyaqətini tanıdığı zaman aydın oldu. 1628-ci ildə ona rəsmi olaraq II Ferdinand tərəfindən Fridrixin əlindən alınmış kürfürstlüyü verildi. Bundan əlavə, o, Frederikdən ələ keçirilmiş Reynin sağ sahilindəki Yuxarı Pfals və Aşağı Pfals ərazilərini, habelə Habsburq Yuxarı Avstriyasını miras olaraq müharibə xərclərini ödəmək üçün aldı. 1626-cı il kəndli üsyanı təcrübəsindən sonra o, Yuxarı Avstriyadan imtina etdi.

Katolik liqasının uğuru 22 may 1629-cu il tarixli Lübek Sülhündə aydın oldu. Bu uğurun uzunmüddətli sülhə gətirib çıxarmaması həm də II Ferdinandın 1629-cu il martın 6-da restitusiya fərmanı verməsi ilə bağlı idi. Bu, 1555-ci il Auqsburq Dini Sülhündən sonra protestantlar tərəfindən ələ keçirilən bütün kilsə əmlakının, o cümlədən monastırlar, abbatlıqlar və knyaz-yepiskopluqların Almaniyada katolikliyi gücləndirmək, iqtisadi cəhətdən zəiflətmək məqsədi ilə Katolik kilsəsinə qaytarılmasını istəyirdi. Müharibənin davam etməsində qismən Maksimilian günahkar idi, çünki o, fərmanı açıq şəkildə alqışladı və 1630-cu ildə Reqensburq məclisində müzakirə edilən restitusiyanı kompromis formulası kimi qəti şəkildə rədd etdi, bu da sonradan protestant feodallar arasında həmrəyliyə və nəhayət, isveçlilərin müdaxiləsinə səbəb oldu.

Onun ispanlarla münasibəti onların Pfals məsələsindəki mövqeyinə və Niderlanddakı müharibədə Liqadan istifadə etməkdən imtina etdiyinə görə pisləşmişdi. Digər tərəfdən, o, kürfürstlük məsələsində Fransadan dəstək gözləyib və Fransaya qarşı mübarizədə ispanlara dəstək verməyəcəyinə söz vermişdi. Rişelye Maksimilyanı imperatora yaxın siyasətindən çəkindirməyə çalışırdı. Öz növbəsində, Maksimilian Rişelyenin anti-imperator və anti-imperiya siyasətinə son qoymağa və onu anti-protestant koalisiyasına daxil etməyə çalışırdı.[10]

Maksimilian general geyimində

Fransızların Maksimilianın kürfürstlüyünü tanımaq vədi və Yuxarı Pfalsın sahibliyi kimi müxtəlif amillər 1631-ci ilin mayında Maksimilianın Fransa ilə neytrallıq və yardım paktı bağladığı Fonteblü müqaviləsini imzalamasına səbəb oldu. II Ferdinandı siyasi cəhətdən təcrid etmək məqsədi ilə Rişelye, Maksimiliandan Katolik liqasının isveçli Qustav Adolfa qarşı özünü neytral elan etməsinə nail olmağa çalışdı. İsveçlilər liqanın imperatora tabelikdən ayrılmasını tələb etdikləri üçün Maksimilian razılaşmadı. Çox keçmədən Qustav Adolfun ard-arda qələbələri ilə yeni bir vəziyyət yarandı. Tillinin 17 sentyabr 1631-ci ildə Braytenfelddəki məğlubiyyətindən sonra Şimali Almaniyadakı katolik üstünlüyü çökdü. Maksimilian Fransanın vasitəçilik təklifinə cavab verdi. O, neytral hesab olunmaq üçün könülsüz olaraq imperatorla ittifaqı pozmağa hazır idi. Lakin bu uğursuzluqla nəticələndi, çünki Qustav Adolf onun üçün qəbuledilməz olan şərtlər qoydu. Rişelye üçün İsveçlə ittifaq daha vacib idi; o, Maksimilianı dəstəkləməyi dayandırdı və Fontenblü müqaviləsinin pozulmasına razı oldu.

Beləliklə Maksimilianın xarici siyasəti də iflasa uğradı. Tilli 1632-ci ildə Rain-am-Lex döyüşündə ölümcül yaralandı və nəticədə Bavariyanın böyük bir hissəsi isveçlilər tərəfindən işğal edildi. Maksimilian Münhendən qaçmalı oldu və Braunau-am-İnnə çəkildi. Mövqeyi zəiflədiyi üçün o, Vallenşteynə imperiya ordusunun komandanlığının yenidən verilməsinin qarşısını ala bilmədi. Maksimilian indi Vallenşteynin əleyhdarları olan ispanlarla daha sıx əlaqə qurdu. Kral IV Filipp ilk dəfə 1633-cü ildə Bavariyaya daimi elçi göndərdi. Liqa ordusu daha sonra mühasirəyə alınmış Braysax qalasına çataraq İspaniyaya kömək etdi. Nəticədə müdafiəsiz qalan Bavariyada Maksimilian 1633-cü ilin noyabrında Regensburqun isveçlilər tərəfindən fəth edilməsini qəbul etməli oldu. 1632-ci ildə Bavariya qoşunları tərəfindən zəbt etdiyi və qalaya çevrildiyi şəhəri itirdi. Vallenşteyn də Regensburqun itirilməsinin qarşısını almaq üçün ciddi heç nə etməmişdi. Bu təcrübələr nəticəsində Maksimilian yenidən Vallenşteyni vəzifəsindən uzaqlaşdırmağa çalışdı və eyni şeyi II Ferdinanddan da tələb etdi. Bütün bu təzyiqlər onun generalissimus vəzifəsindən imtina etmək qərarına səbəb oldu.[10]

Vallenşteynin ölümündən və Macarıstan kralı Ferdinandın imperiya ordusunun yeni baş komandanı təyin edilməsindən sonra yeni baş komandanın niyyəti təkcə İspaniya ilə hərbi sahədə sıx əməkdaşlıq etmək deyil, həm də onun qohumu, İspaniyalı Kardinal-infant Ferdinand, həm də Bavariyalı dayısı və Liqanın qoşunlarına komandanlıq edən gələcək qaynı kürfürst Maksimilian ilə əlaqələri genişləndirmək idi. Bu uzaqgörən hərbi planlar 1634-cü ilin iyulunda isveçlilər tərəfindən işğal edilmiş Regensburq şəhərinin yenidən fəth edilməsinə və Vürtemberqdə ispan ordusu ilə əlaqə yaradılmasından sonra 1634-cü ilin sentyabrında Nördlingendə qələbəyə gətirib çıxardı. Nəticədə Almaniyanın cənubunda İsveçin mövqeyi sarsıldı. Amma bu həm də Fransanın açıq şəkildə müharibəyə girməsi demək idi.

Maksimilian 1635-ci ildə Praqa sülhü ilə nəticələnən və Saksoniya kürfürstlüyünü imperatoriyaya qaytaran sülh danışıqlarını alqışladı. Lazımi konfessional-siyasi güzəştlərə görə cavab verməmək üçün danışıqları imperiya tərəfinə buraxdı. Maksimilianın kürfürstlüyü və Yuxarı və Aşağı Pfalsa sahibliyi təsdiqləndi. Bununla belə, restitusiya fərmanı əsasən geri götürüldü və Maksimilian Katolik liqasını yenidən ləğv etməli oldu. Əvəzində ona yeni imperiya ordusunun bir hissəsi təyin edildi. Maksimilian praktikada bu orduya Bavariya ordusu kimi rəhbərlik edirdi, lakin onu maliyyələşdirməli idi.

Sonrakı dövrdə Bavariya qoşunları müxtəlif uğurlar qazandılar. Xüsusilə müharibənin son illərində onun qoşunları fransızlara qarşı mübarizədə fərqləndilər. Lakin hərbi əməliyyatlar getdikcə Bavariya sərhədinə yaxınlaşdı və 1645-ci ildə Alerhaym döyüşündən sonra fransızların irəliləyişini ancaq çətinliklə dəf etmək mümkün oldu. Maksimilian buna görə də əldə etdiyi şeylərdən və kürfürstlüyünü itirmədən ölkəsi üçün sülh istəyirdi. O, həmçinin dini məsələdə əlavə güzəştlərdən qaçmaq istəyirdi. O, Fransaya xeyli güzəştə getməyə hazır idi, məsələn, Elzas üzərində hökmranlıq məsələsində. Maksimilyanın Fransa ilə ayrıca müqavilə bağlamaq təhlükəsi fonunda 1646-cı ildə ərazi məsələsinə dair imperiya-fransız razılaşması əldə edildi. Fransa Bavariyanın kürfürstlüyü və Yuxarı Pfalsı saxlaması ilə razılaşdı. Bərpa edilmiş Pfals kürfürstlüyü üçün isə başqa bir əlac yolu tapılmalı idi.

Uzun müddətdən sonra 1646-cı ildə Bavariya yenidən müharibə meydanına çevrildi. Karl Qustav fon Vranqel və Turennin başçılığı altında İsveç-Fransız ordusunun yay kampaniyası Bavariyanı müharibəni davam etdirmək imkanlarından məhrum etmək, ölkənin ağır viran qalmasına səbəb olmaq məqsədi daşıyırdı. Yalnız 1646-cı il noyabrın sonunda talançı ordular artıq davam edən sülh danışıqlarını sürətləndirməyə ümid edən Fransanın naziri kardinal Jül Mazarinin əmri ilə Bavariyanı tərk etdilər. Bununla belə, imperator İspaniyasız atəşkəsə razılaşmağa hazır olmadığı üçün Maksimilian 1647-ci il martın 14-də Fransa və İsveçlə Ulm sülh müqaviləsini bağladı. Maksimilian tezliklə imperatorla barışdı və sentyabrın 7-də onunla Passau müqaviləsi bağladı.[10] Maksimilian gözlənilmədən atəşkəs müqaviləsini ləğv etdi. Lakin ilkin uğurlardan sonra 1648-ci ilin yazında fransız və isveçlilərin Bavariyaya yenidən hücumunun qarşısını almaq mümkün olmadı. Maksimilian imperatoru Vestfaliya sülhü üçün danışıqlarda güzəştə getməyə çağırdı. Maksimilianın təzyiqi ilə imperator ispanların iştirakı olmadan belə sülh müqaviləsinə razılıq verdi. 5 oktyabr 1648-ci ildə İmperiya-Bavariya qoşunlarının uğur qazandığı Daxau yaxınlığında müharibənin son böyük döyüşü baş verdi. Vestfaliya sülhündə o, Yuxarı Pfalsı, simvolik vəzifə olan "baş mehmandarlığı" və kürfürstlüyü saxladı. Yeni Pfals kürfürstü I Karl Lüdviq beləliklə 8-ci kürfürst oldu. Müharibədən sonra Maksimilian ölkəsini yenidən qurmağa başladı. Bunun üçün maddi imkana malik olmaq üçün ordu tez bir zamanda buraxıldı.

Münhendə Maksimilianın heykəli