Herman Hesse

Alman yazıçısı, şair və publisist Herman Hesse Vürtemburqda, missioner ailəsində doğulmuşdu. Valideynləri uzun müddət Hindistanda xristianlığın yayılması ilə məşğul olmuşdular. Onlar Hermanın da ailə ənənəsini davam etdirərək missioner olmasını istəyirdilər. Gələcək yazıçı bu arzuya qarşı çıxmasa da, təhsil aldığı Latın məktəbində və protestant seminariyasında məhz valideynlərinin istəyini yerinə yetirmək baxımından heç bir parlaq nəticə göstərməmişdi. Seminariyadakı nizam-intizam qaydalarını mütəmadi şəkildə pozmağa başlayanda isə onu sərt qaydaları ilə seçilən bu təhsil ocağından yerli-dibli qovmuşdular.

Bir müddət atasının dini kitablar çap edən nəşriyyatında işləmişdi. Sonrakı illərdə də müxtəlif peşələr dəyişmişdi. Nəhayət, 1895-ci ildə Tübingen universitetində kitab satışı ilə məşğul olmağa başlamışdı. Kitablarla gündəlik təmas və daimi mütaliə onun yaradıcılığa həvəslənməsinə təkan vermişdi. 1899-cu ildə "Kiçik dərnək" adlanan ədəbi cəmiyyətə üzv qəbul edilmiş, eyni zamanda poeziya, nəsr və mənsur şeirlərdən ibarət iki kitabının çapına nail olmuşdu.

"Herman Lauşerin ölümündən sonrakı əsərləri və şeirləri" romanı 1901-ci ildə çap edilsə də yazıçı həqiqi ədəbi nailiyyəti üç il sonra, "Peter Kamensind" adlı ikinci romanı ilə qazanmışdı. Bu avtobioqrafik əsərdə Herman Hesse sonralar yaradıcılığında dəfələrlə toxunulan mövzuya – şəxsiyyətin təkmilləşməsi və bütünləşməsi məsələsinə ilk dəfə müraciət etmişdi. Müəyyən qədər tanındıqdan sonra kəndə köçmüş, əsərlərinin nəşrindən gələn gəlir hesabına yaşamışdı.

"Təkərlər altında" (1906) povestində Hesse seminariya illərinin təcrübəsi əsasında burjua cəmiyyətində yaradıcı şəxsiyyətin üzləşdiyi problemləri araşdırmağa çalışmışdı. Birinci Dünya müharibəsinə qədər müəllif çoxlu hekayə və esselər, habelə "Gertruda" (1910) və "Roshalde" (1914) romanlarını çap etdirmişdi. 1911-ci ildə Hindistana səyahəti "Hindistandan" (1913) kitabını meydana çıxarmışdı.

Ernst Würtenberger(1868–1934)tərəfindən 1905-ci ildə çəkilmiş portret

Uzun müddət ailəsi ilə birlikdə İsveçrədə yaşayan yazıçı 1923-cü ildə ölkənin vətəndaşlığını qəbul etmişdi. Almaniyada baş qaldıran millətçilik əleyhinə kəskin çıxışları onun tarixi vətənindəki populyarlığına ciddi zərbə vurmuşdu. Lakin bu, Birinci Dünya müharibəsi illərində Hesseni alman hərbi əsirlərinə mümkün olan bütün vasitələrlə yardım göstərməkdən çəkindirməmişdi. Onun fikrincə, savaş Avropa sivilizasiyasının və dəyərlərinin uğradığı böhranın nəticə idi.

1916-cı ildə müharibənin məhrumiyyətləri, oğlunun mütəmadi xəstəlikləri, psixikası pozulmuş arvadının problemləri, atasının ölümü Herman Hessenin dərin əsəb sarsıntısı keçirməsinə səbəb olmuşdu. O, bir müddət, Karl Yunqun şagirdlərindən birinin klinikasında psixoanaliz metodu ilə müalicə almışdı. Həyatının bu səhifəsi Emil Sinkler təxəllüsü ilə çap etdirdiyi "Demian" romanında (1919) öz əksini tapmışdı. "Demian" müharibədən sonrakı Almaniya gəncliyinin ən çox oxuduğu kitablardan biri idi. Həmvətəni Tomas Mann "Demian"ı Coysun "Uliss" və Andre Jidin "Qəlp pul kəsənlər" romanları qədər cəsarətli əsər sayırdı.

Herman Hesse - 1927

Valideynlərinin Hindistanla bağlılığı kiçik yaşlarından Herman Hessedə də bu ölkəyə və ümumən Şərq mədəniyyətinə, fəlsəfəsinə böyük maraq doğurmuşdu. 1922-ci ildə yazılan "Siddharta" povestini də bu marağın nəticəsi hesab etmək mümkündür. Mövzu baxımından povest müəyyən dərəcədə ekzotik görünürdü. Çünki hadisələr Budda dövrü Hindistanında cərəyan edirdi.

20-ci illərin sonunda yenidən alman reallığı ilə bağlı mövzulara qayıdan Hesse "Yalquzaq" (1928) romanında həyatda yerini tapa bilməyən insanların timsalında "Faust" dualizmini inkişaf etdirmişdi. "Narsis və Holdmunm" (1930) romanında isə hadisələr orta əsr Almaniyasında cərəyan edirdi. Müəllif bu əsərdə ruh – həyat, tərkidünyalıq – həyatsevərlik anlayışlarını üz-üzə qoymuşdu. Nəhayət, 30-cu illərdə Hesse yaradıcılığının başlıca nəticələrindən biri saydığı "Muncuq oyunu" romanını tamamlamışdı. Əsər ilk dəfə 1943-cü ildə nəşr olunmuşdu. Herman Hesse 1946-cı ildə "humanizmin klassik ideallarının getdikcə daha böyük yer aldığı ilhamlı yaradıcılığına və parlaq üslubuna görə" Nobel mükafatı almışdı. İsveç Akademiyasının bəşəriyyətə sağalmaz yaralar vuran İkinci Dünya müharibəsindən dərhal sonra alman yazıçısını fərqləndirməsi Hitler faşizmi ilə alman xalqı və alman mədəniyyəti arasında heç bir bağlılığın olmamasının rəmzi ifadəsi idi. Yazıçının minnətdarlıq sözlərini təqdimat mərasiminin iştirakçılarına İsveçin mədəniyyət naziri Henri Valloton çatdırmışdı.

Herman Hesse Almaniya və İsveçrənin bir sıra ədəbi mükafatlarına da layiq görülmüşdü. Hələ faşistlərin hakimiyyətə gəlmədiyi 1926-cı ildə o, Prussiya Yazıçılar Akademiyasının üzvü seçilmişdi. Lakin Almaniyada nasional-sosialistlərin yürütdükləri siyasətə etiraz əlaməti olaraq 1930-cu ildə Hesse bəyanat verərək həmin qurumun tərkibindən çıxdığını elan etmişdi.

Nobel mükafatı laureatı olduqdan sonra Hesse ortaya elə bir samballı əsər qoymamışdı. Daha çox məqalə və esselər yazmış, romanlarının yeni nəşrləri və xarici dillərə tərcüməsi ilə məşğul olmuşdu. Bu dövrdə o, əsasən almandilli mədəni arealda tanınırdı. Ötən əsrin 60-80-ci illərində kitablarının bir sıra xarici dillərə tərcüməsi Herman Hesseyə ölümündən sonra müəyyən populyarlıq qazandırmışdı.

• (1906) Bauernfeld-Preis
• (1928) Mejstrik-Preis, Vyanada Şiller Fondu
• (1936) Gottfried-Keller-Preis
• (1946) Göte mükafatı
• (1946) Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı
• (1947) Bern Universitetinin Fəxri Doktoru
• (1950) Uilhelm Raabe Ədəbiyyat Mükafatı
• (1954) Pour le Mérite
• (1955) Almaniya kitab satıcıların Sülh Mükafatı

• (1900) Herman Lauşerin ölümündən sonrakı əsərləri və şeirləri
• (1904) Peter Kamensind
• (1906) Çarxlar arasında
• (1908) Freunde. Novella.
• (1910) Gertruda
• (1914) Roshalde
• (1915) Knulp
• (1919) Demian
• (1919) Klein and Wagner
• (1920) Klingsors letzter Sommer
• (1922) Siddhartha
• (1927) Yalquzaq
• (1930) Narsis və Holdmunm
• (1932) Şərq səyahəti
• (1943) Muncuq oyunu

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.