Haynan
Haynan (çin. 海南; dənizin cənubu) — Çinin cənubunda yerləşən Cənubi Çin dənizində yerləşən ada. Adada eyni adlı vilayət yerləşir. Adanın və vilayətin mərkəzi Hanoy şəhəridir. Son iyirmi il ərzində adı əlayət şəhərindən 1,5 milyon əhalisi olan meqapolisə çevrilmişdir. Digər iri şəhərləri isə Sanya, Dunfan, Dançjoy və Syonhay şəhərləridir.
| Haynan adası | |
|---|---|
| çin. 海南, | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 33920 km² |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 170 km |
| Hündür nöqtəsi | 1840 m |
| Əhalisi | 8.671.518 nəfər (2010-cu il) |
| Yerləşməsi | |
| 19°06′24″ şm. e. 109°34′03″ ş. u. | |
| Ölkə |
 ÇXR |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Vilayətin əhalisi 8 671 518 nəfər təşkil edir. 2010-cu il məlumatına görə vilayət əhali sayı baxımından Çinin 29 əyalətidir.
Coğrafiyası
Tropik ada olaraq Çinin cənubunda yerləşir. Havay adaları ilə eyni enlikdə yerləşir. Bu səbəbdən bu adanı "Şərqi Havay" adlandırırlar. Adanın sahəsi 33 920 km² təşkil edir. Haynan bütünlüklə Cənubi Çin dənizinin suları ilə yuyulur.
Adanın ən məşhur coğrafi obyekt Ма Аn vulkanıdır. Vulkan Hanoydan 15 km aralıda yerləşir. Krateri geniş olan vulkanın ətəkləri boyunca tropik meşələrlə örtülmüşdür.
Mərkəzi və cənub hisəlırdə nisbətə quru meşələrlə örtülmüşdür. Adada yayılmış canlıların çoxu endemikdir. Bir çox fauna və flora növləri UNESKO-nun siyahısına daxil edilmişdir. Əsasən kakos palması, kauçuk, ançar ağacı adanın (ağacdan alınan şirə həşarat dişləmələrinə qarşı istifadə edilir) gəlir mənbəyidir. Adanın fauna və florası əsasən botanik bağlarda qorunur. Çay və kofe dağ yamaclarında, adanın mərkəz rayonlarında əkilir.
Adanın cənubunda il boyu fəaliyyət göstərən Sanya kurort şəhərçiyi yerləşir. Sanyanın ətrafında üç körfəzin sahilində (Sanya körfəzi, Əjdaha körfəzi və Böyük Şərqi dəniz körfəzi) adada yerləşən otellərin böyük əksəriyyəti yerləşir.
Tarixi
Xan idarəçiliyi dönəmində ada Çinin mərkəzləşdirilmiş dövlətinə tabe ediıir. Çinlilərin adada əsas yerləşim yerləri adanın şimalında yerləşirdi. Bu vəziyyət Tan sülaləsinin dönəmində dəyişir.
Ada öz adını monqol Yoan sülaləsi dönəmində verilir. 1370-ci ildə ada Quandunun tərkibinə daxil edilir. Haynanın Çinlilər tərəfindən kolonizasiyalaşdırılmasl XVI və XVII əsrlər dönəmində baş vermişdir. Materikdən gələnlər tuzemliləri adanın cənubuna sıxışdırırlar. 1906-cı ildə Sun Yatsenin təklifi ilə adada özünü idarə sistemi yaradılır. Den Syaopin adada ölkənin ən iri Azad iqtisadi zonasını yaradır.
Əhalisi
Xan — 7 139 531 nəfər. (84 %), Li — 1 370 346 nəfər. (14,7 %), Myao — 71 718 nəf. (0,7 %), Hueyszu — 36 382 nəf.
İnzibati bölgüsü
| Əyalət səviyəsi | Uezd səviyəsi | ||
|---|---|---|---|
| Azərbaycanca adı | Çinçə adı | ||
| Şəhər əyaləti Hanoy 海口市 Hǎikǒu Shì |
Rayon Lunxua | 龙华区 | Lónghuá Qū |
| Rayon Syouin | 秀英区 | Xiùyīng Qū | |
| Rayon Syonşan | 琼山区 | Qióngshān Qū | |
| Rayon Meylan | 美兰区 | Měilán Qū | |
| Şəhər əyaləti Sanya şəhəri 三亚市 Sānyà Shì |
Uezd səviyəsində yaşayış məntəqəsi yoxdur. Vilayət 2 komiteti və 6 qəsəbəyə bölünür. | ||
| Yaşayış məntəqəsi uezd səviyəsi | |||
| Şəhər uezdi Vençan | 文昌市 | Wénchāng Shì | |
| Şəhər uezdi Syonxay | 琼海市 | Qiónghǎi Shì | |
| Şəhər uezdi Vannin | 万宁市 | Wànníng Shì | |
| Şəhər uezdi Uçjişan | 五指山市 | Wǔzhǐshān Shì | |
| Şəhər uezdi Dunfan | 东方市 | Dōngfāng Shì | |
| Şəhər uezdi Dançjoy | 儋州市 | Dānzhōu Shì | |
| Uezd Linqao | 临高县 | Língāo Xiàn | |
| Uezd Çenmay | 澄迈县 | Chéngmài Xiàn | |
| Uezd Dinan | 定安县 | Dìng'ān Xiàn | |
| Uezd Tunçxan | 屯昌县 | Túnchāng Xiàn | |
| Çanszyan-Lis muxtar uezdi | 昌江黎族自治县 | Chāngjiāng Lízú Zìzhìxiàn | |
| Bayşa-Lis muxtar uezdi | 白沙黎族自治县 | Báishā Lízú Zìzhìxiàn | |
| Şyonçjun-Li-Myaosin muxtar uezdi | 琼中黎族苗族自治县 | Qióngzhōng Lízú Miáozú Zìzhìxiàn | |
| Lnşuy-Lis muxtar uezdi | 陵水黎族自治县 | Língshuǐ Lízú Zìzhìxiàn | |
| Baotin-Li-Myaosin muxtar uezdi | 保亭黎族苗族自治县 | Bǎotíng Lízú Miáozú Zìzhìxiàn | |
| Ledun-Lis muxtar uezdi | 乐东黎族自治县 | Lèdōng Lízú Zìzhìxiàn | |
| Ümumi yaşayış məntəqələri | |||
| Sanşa (Parasel adaları, Spratli adaları və Mak-Klesfild adaları) 海南省西沙群岛、南沙群岛、中沙群岛办事处 Hǎinánshěn Xīshā Qúndǎo, Nánshā Qúndǎo, Zhōngshā Qúndǎo Bànshìchù | |||
İqtisadiyyat
Adada Manqo, Banan, Çay, Kakos və Kofe plantasiyaları vardır. Sənayenin böyük üismi adanın şimalında Hanoy şəhəri və ətrafında cəmləşmişdir. Turizm sahəsi Sanya şəhərində cəmləşmışdir. 2014-cü ildə Vençan kosmodromunun tikintisi başa catmışdır. Bu isə Çinin kosmik proqramına əsasən yaradılmışdır.
Abidələri
Dunşan dağında iri daşların kompleksi vardır. Bu daşların hərəsinin öz forması və kataloqda öz nömrəsi vardır. Vençan şəhəri ətrafında nəhəng kakos plantasiyası yerləşir. Yalunvan buxtası rayonund Tropik dəniz canlıları muzeyi və Kəpənək bağı yerləşir.
Sanya şəhərindən 40 km aralıda "Nanşan" ("Cənub Dağı") dağlarında, 50 km² sahəsi olan Nanşan turizm zonası vardır. Bura 1999-cu ildə açılıb. Buddizmə aid abidələr burada toplanmışdır. Məbədlərin birində Quan İn ilahəsinin 140 kq-lıq qızıl heykəli vardır. Bu abidə Asiyanın ən böyük qızıl heykəli olaraq Ginnesin Rekordlar Kitabına daxil edilmişdir. 2005-ci ildə Quan İn ilahəsinin 108 metrlik heykəli qurulmuşdur.
Haykoy şəhərində XVI əsrdə yaşamış inadcıl fermer Hay Juyanın şərəfinə heykəl kompleksi qurulmuşdur.
Adada hərbi yeraltı tunellər kompleksi vardır. Bu kompleksin hazırda yerləşməsi və adı hərbi sirr olaraq gizlədilir[1].
Qalereya
Sanya
Sani küçələri
Sani çimərliyi
Haynan çimərliyi
İstinadlar
- "Yeraltı hərbi baza "Haynan"". 2010-03-04 tarixində arxivləşdirilib.
Mənbə
- Vilayətin rəsmi saytı çincə Arxivləşdirilib 2013-08-08 at the Wayback Machine
- Vilayətin rəsmi saytı ingiliscə Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine