FİFA Dünya Kuboku

Dünyadakı ilk beynəlxalq futbol oyunu 20 noyabr 1872-ci ildə Qlazqo şəhərində Şotlandiya və İngiltərə arasında oynanıldı və 0–0 başa çatdı. İlk beynəlxalq turnir 1884-cü ildə başlayan British Home Championship-i idi. 20-ci əsrdə dünyada populyarlaşdıqdan sonra, futbol 1900 və 1904 Yay Olimpiya Oyunlarında medalsız şou idman növü kimi iştirak etdi (sonradan Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi rəsmi bir yarış olaraq qəbul etdi). Dünyanın birinci kuboku və ya o vaxt rəsmi olaraq adlandırıldığı kimi, "Jül Rime mükafatı" uğrunda yarışlar 1930-cu ilin iyulunda Montevideoda keçirilmişdir. Lakin dünya birinciliyi yarışlarının prinsipi daha əvvəl, 1920-ci ilin aprelində FİFA-nın Antverpendəki konqresində razılaşdırılmışdı. Bu yarışın təşkilatçısı, onun ideyalarının müəllifi Fransa Futbol Federasiyasının prezidenti, eləcə də o zaman Antverpendə FİFA prezidenti seçilmiş Jül Rime idi. Turnirə onun adı verilmişdi.

Futbol üzrə dünyanın birinci çempionatının keçirilməsi haqqında son qərar 1928-ci ildə FİFA-nın Amsterdamdakı konqresində qəbul edilmişdi. Olimpiya Oyunlarında, demək olar ki, bütün komandalar gizli peşəkarlıq nümayiş etdirdiyindən dünyanın bütün yığma komandalarının həvəskar statusu tam formal xarakter daşımağa başlamışdı. Peşəkarların və həvəskarların bərabər olduqları müntəzəm dünya çempionatlarının keçirilməsi bu problemi həll etdi. O vaxtdan milli assosiasiyalarının rəhbərləri daha yüksək yarışda – dünya çempionatında çıxış etməkdə maraqlı oldular və peşəkar oyunçuları yığma Olimpiya komandalarına "itələmədilər". Peşəkar və həvəskar futbolçular üçün açıq olan belə çempionatların təşkili o vaxtlar riskli iş idi. Həm də FİFA elə bir ölkə axtarırdı ki, bu işə tamahkarlıq məqsədi ilə girişməsin. Olimpiya turnirləri ona, demək olar ki, gəlir gətirmirdi. Dünya çempiontlarının keçirilməsinə rəhbərlik etməklə Beynəlxalq Futbol Federasiyası gəlirin bölüşdürülməsində iştirak edə bilərdi və borca düşməzdi.

№	İl	Ev sahibi	İştirakçı sayı	Final			Təsəlliverici final
				Çempion	Hesab	İkinci	Üçüncü	Hesab	Dördüncü
1	1930	Uruqvay	13	Uruqvay	4:2	Argentina	ABŞ	(1)	Yuqoslaviya
2	1934	İtaliya	16	İtaliya	2:1 əlavə vaxt	Çexoslovakiya	Almaniya	3:2	Avstriya
3	1938	Fransa	15	İtaliya	4:2	Macarıstan	Braziliya	4:2	İsveç
4	1950	Braziliya	13	Uruqvay	(2)	Braziliya	İsveç	(2)	İspaniya
5	1954	İsveçrə	16	Qərbi Almaniya	3:2	Macarıstan	Avstriya	3:1	Uruqvay
6	1958	İsveç	16	Braziliya	5:2	İsveç	Fransa	6:3	Qərbi Almaniya
7	1962	Çili	16	Braziliya	3:1	Çexoslovakiya	Çili	1:0	Yuqoslaviya
8	1966	İngiltərə	16	İngiltərə	4:2 əlavə vaxt	Qərbi Almaniya	Portuqaliya	2:1	SSRİ
9	1970	Meksika	16	Braziliya	4:1	İtaliya	Qərbi Almaniya	1:0	Uruqvay
10	1974	Qərbi Almaniya	16	Qərbi Almaniya	2:1	Niderland	Polşa	1:0	Braziliya
11	1978	Argentina	16	Argentina	3:1 əlavə vaxt	Niderland	Braziliya	2:1	İtaliya
12	1982	İspaniya	24	İtaliya	3:1	Qərbi Almaniya	Polşa	3:2	Fransa
13	1986	Meksika	24	Argentina	3:2	Qərbi Almaniya	Fransa	4:2 əlavə vaxt	Belçika
14	1990	İtaliya	24	Qərbi Almaniya	1:0	Argentina	İtaliya	2:1	İngiltərə
15	1994	ABŞ	24	Braziliya	0:0 (3:2) penaltilər	İtaliya	İsveç	4:0	Bolqarıstan
16	1998	Fransa	32	Fransa	3:0	Braziliya	Xorvatiya	2:1	Niderland
17	2002	Cənubi Koreya / Yaponiya	32	Braziliya	2:0	Almaniya	Türkiyə	3:2	Cənubi Koreya
18	2006	Almaniya	32	İtaliya	1:1 (5:3) penaltilər	Fransa	Almaniya	3:1	Portuqaliya
19	2010	CAR	32	İspaniya	1:0 əlavə vaxt	Hollandiya	Almaniya	3:2	Uruqvay
20	2014	Braziliya	32	Almaniya	1:0 əlavə vaxt	Argentina	Hollandiya	3:0	Braziliya
21	2018	Rusiya	32	Fransa	4:2	Xorvatiya	Belçika	2:0	İngiltərə
22	2022	Qətər	32	Argentina	3:3(4:2)penaltilər	Fransa	Xorvatiya	2:1	Mərakeş
23	2026	ABŞ Meksika Kanada	48

Qeyd:

(1) 1930-cu ildə III yer uğrunda təsəlliverici final oyunu keçirilməyib. ABŞ və Yuqoslaviya yarımfinalda məğlub olub.

(2) 1950-ci ildə rəsmi final və təsəlliverici final oyunları keçirilməyib. Çempionluq uğrunda mübarizə 4 komandanın iştirakı ilə keçirilən qrup turnirindən ibarət olub. Lakin Uruqvayın Braziliyaya 2:1 hesabı ilə qalib gəldiyi oyunu de-fakto final oyunu adlandırmaq olar.

FİFA Dünya Kuboku 1978

Ən böyük hesablı qələbələr

• 1954-cü il. Macarıstan – Cənubi Koreya – 9:0, 1974-cü il. Yuqoslaviya – Zair – 9:0, 1982-ci il: Macarıstan – Salvador – 10:1

Ən erkən qolun müəllifi

• Hakan Şükür: 2002-ci il. Türkiyə — Cənubi Koreya – 3:2 (11-ci saniyə)

Ən çox iştirak edən futbolçu

• Antonio Karbaxal (Meksika, 1950–1966), Lotar Matteus (Almaniya, 1982–1998) – hərəsi 5 dəfə

Ən çox oyun keçirən futbolçu

• Lotar Matteus – 25 oyun

Ən çox qol vuran

• Miroslav Kloze (Almaniya, 2002–2014) – 16 qol

Bir turnirdə ən çox qol vuran

• Jüst Fonten (Fransa, 1958-ci il) – 13 qol

Bir oyunda ən çox qol vuran

• Oleq Salenko (Rusiya, 5 qol). 1994-cü il. Rusiya – Kamerun – 6:1

Ən gənc futbolçu

• Pele (Braziliya), 17 yaş 249 gün. "Futbol Kralı" bu yaşda qol vurmaqla da rekordçudur.

Ən yaşlı futbolçu

• Fərid Mondraqon (Kolumbiya), 43 yaş 3 gün

Futbolçu kimi ən çox dünya çempionu

• Pele (Braziliya), 3 qat dünya çempionu (1958, 1962, 1970)

Futbolçu və məşqçi kimi ən çox dünya çempionu

• Mario Zaqallo (Braziliya), 1958 və 1962-ci illərdə futbolçu, 1970-ci ildə baş, 1994-cü ildə ikinci məşqçi kimi

Tam medal komplektinə (qızıl, gümüş, bürünc) sahib olanlar

• Frans Bekkenbauer, Xorst-Diter Xettqes, Volfqanq Overat, Miroslav Kloze (hamısı Almaniya)

Ən çox iştirak edən yığma

• Braziliya – 20 dəfə (bütün turnirlərdə iştirak edən yeganə yığmadır)

Ən çox uduzan yığma

• Meksika – 21 dəfə

Finalda ən çox oynayan yığma Almaniya – 8 dəfə

Ən çox oyun keçirən məşqçi

• Helmut Şön (Almaniya, 1966–78) – 25 oyun. O, eyni zamanda ən çox qalib gələn məşqçidir (16 dəfə)

Baş məşqçi kimi ən çox dünya çempionu olan

• Vittorio Pottso (İtaliya, 1934 və 1938) – 2 dəfə

Ən çox oyun idarə edən hakim

• Ravşan İrmatov (Özbəkistan, 2010–2014) – 8 dəfə

Ən erkən sarı vərəqə

• Campyero Marini (İtaliya) DÇ-82-də Polşa, Sergey Qorlukoviç (SSRİ) DÇ-1994-də İsveçlə görüş, hər ikisi oyun başlamamış

Ən erkən qırmızı vərəqə

• Xose Batista (Uruqvay) DÇ-86-da Şotlandiya ilə oyun, 56-cı saniyə

Ən çox sarı və qırmızı vərəqə olan mundial

• DÇ-2006–56 oyunda 310 sarı, 25 qırmızı. Bir oyunda ən çox sarı və qırmızı vərəqə da həmin mundialda olub. Belə ki, rusiyalı hakim Valentin İvanov Portuqaliya – Hollandiya görüşündə hər komandaya 2 olmaqla 4 qırmızı vərəqə göstərib. O, portuqaliyalı futbolçulara 9 sarı vərəqə verib.

Vikianbarda FİFA Dünya Kuboku ilə əlaqəli mediafayllar var.

• DFÇ Rəsmi Saytı Arxivləşdirilib 2007-03-13 at the Wayback Machine