Frida Kalo

Frida macar-yəhudi əsilli alman fotoqrafı Wilhelm Kahlo və ikinci həyat yoldaşı qızıldərili əsilli Matilde Calderon-un 3-cü qızı idi. Onun iki bacısı Matilde və Adriana idi; onlardan sonra dünyaya gələn qardaşı yalnız bir neçə gün yaşaya bildi. 1907-ci ilin iyul ayında Frida və yalnız ondan 10 ay sonra kiçik bacısı Cristina dünyaya gəldi. O Cristinanın daimi yoldaşı idi və Kahlo bacılarından yalnız o bunları tərk etmişdi. Bundan əlavə, Fridanin atası tərəfindən 3 bacısı var idi: ən böyüyü olan Luisa ikinci bacısının doğumunda ölmüşdü və 1894-cü ildə atasının ilk evliliyi olan Margaritadan 1898-ci ildə doğum əsnasında ölən Maria Cardena Espino adlı qızı (bəzi mənbələrdə Serdenya adlanır).

1904-cü ildə, Fridanın doğumundan 3 il əvvəl ailəsi indi muzeyə çevrilən Federal Rayonun cografi mərkəzi olan Coyoacan mahalına, London küçəsi 247 ünvanında tanınmış Casa Azul (Mavi Ev)-ə köçürlər.

Gaby Franger və Rainer Huhle-nin araşdırmalarına görə, atası Wilheym Kahlo macar-yəhudi mənşəli idi və deyilənlərə görə hərdən Fridanin özü tərəfindən təhrik edilirdi. Bu yazıçılar iddia edirlər ki, sənədlərdə (doğum haqda şəhadətnamə) göstərildiyinə görə fotoqraf olan atası Baden-Württemberg əyalətinin kiçik bir şəhəri olan Pforzheim-də 1871-ci il 26 oktyabrda anadan olub və həmçinin onun babası Jakob Wilhelm Kahlo və nənəsi Henriette Kaufmann əcdadlarından qaldığı Lüterant dininə və yerli burjuaziyaya məxsus idilər. Tədqiqatlar nəticəsində 1597-ci ilə qədər olan əcdadları ilə bir ailə ağacı yaradıldı.

Frida Kahlonun bioqrafiyası haqda Hayden Herrera-nın irəli sürdüyü versiyada, eləcə də əvvəlki versiyalarda, Fridanın nənəsi və babasının Macarıstandan gəldiyi qeyd olunub, dəqiq olaraq Araddan, bu günlərdə Ruminiyaya məxsus olan bir regiondur və 1872-ci ildə Wilhelm-in anadan olduğu Almaniyanın Baden-Baden(Baden-Württemberg) şəhərində məskunlaşıblar.

1878-ci ildə anasının(Fridanın nənəsi) ölümündən və atasının yeni həyat yoldaşıyla yaşadığı fikir ayrılıqlarından sonra Wilhelm Kahlo Hamburga köçür və 1890-cı ildə Meksikanın Veracruz əyalətində məskunlaşır. Öz ailəsi ilə bağlılığını kəsmək üçün ispan ekvivalentliyinə uyğün olaraq adını dəyişdirib Guillermo qoyur.

Fridanın həyatı erkən yaşlarından məruz qaldığı fiziki əzablar və xəstəlikləri ücbatından ağır keçib. Bu uğursuzluqların ilki bir sıra ardıcıl xəstəliklər, müxtəlif bədən xəsarətləri, qəza və əməliyyatlardan başlayan 1913-cü ildə tutulduğu poliomielitis(iflic xəstəliyi) xəstəliyidir. Bu ilk xəstəlik onu 9 ay yataqda qalmağa məcbur etdi və onda qalıcı bir nəticə qoydu: sağ ayağı sol ayağından daha da nazik olmuşdu. Atası tərəfindən həvəsləndirilərək və həmçinin onun rehabilitasiyası üçün Frida onun dövründə Meksika cəmiyyətində bir qız üçün qeyri-adi qəbul edilən futbol və boks kimi müxtəlif idmanlarla məşğul olmağa başladı.

Lakin rahat hərəkət etməsindəki məhdudiyyətlər, habelə daimi tibbi müalicə və cərrahiyyə əməliyyatları nəticəsində Frida fərqli şəkildə inkişaf etdi və tez-tez digər uşaqlarla eyni səviyyədə olmadığı özünü göstərdi. Yetkinlik dövründə çəkdiyi şəkillərdən bəziləri onun uşaqlığındakı təkliyi özündə əks etdirir. Tez-tez qeyd olunan bir misalda 1938-ci il Meksika şəhərinin sakinləri şəklidir, Tehuna tipli geyinmiş bir səth hündürlükdə oturan balaca qızı göstərən 32,4 x 47,6 metal üzərində neftlə çəkilib. Qız baxımsızlıqdan barmağını əmən, tərk edilmiş və gərgin görünür. Bununla eyni ildə Frida digər şəklini 2 versiyada (Ölüm maskalı bir qız və tək oynayan bir qız) çəkdi. Başı əvəzinə kəllə sümüyü təsvir olunan təxminən 4 yaşlı bir qız təsvir olunmuşdu. Burada Meksikada məşhur partiyanın bir xarakteri olan Ölülər günü qeyd olunur, həmçinin şəkildə təklik hissi şərh edilib, bu şəkilə balaca bir uşağı köçürməsinə baxmayaraq, Fridanın özünü təsvir etdiyi ehtimal olunur.

Anası ilə Fridanın əlaqəsi ikili sevgi və nifrət hisləri içində olarkən, atası ilə əlaqəsi həmişə yaxınlıq və sevgi içində idi. Fridanın yatalıq xəstəliyindən sonra bu yaxınlıq daha da sıx oldu, hərəkətlərində ona müşayiət edən və rehabilitasiya proqramlarında ona kömək edən atası idi.

Fridanın 1922-ci ildən əvvəl hansı məktəbdə oxuduğu hələ də məlum deyil. Dəfələrlə qeyd olunmuşdur ki, 1921-ci ilə qədər Alman liseyində oxumuşdur. Onun oradakı məktəb sertifikatı əldə olunmuşdur.

1922-ci ildə Meksikanın nüfuzlu təhsil ocağı olan və bu dövrdə qadın tələbələri qəbul etməyə başlayan Milli Hazırlıq Məktəbinə daxil olmuşdur. İki min şagird arasında yalnız 35 qadın var idi. O zaman gələcəkdə tibdə oxumaq istəyirdi. Bu məktəbdə Salvador Novo kimi gələcək ziyalıları və meksika rəssamlarını tanımışdır və onlar Cachuchas(kepka) kimi tanınan bir qrup tələbə idilər, qoyduqları papaqlara görə elə adlanırdılar. Qrupda yalnız iki qadın var idi Carmen Jaime və Frida özü. Digərləri gənc yaşlarında Meksika cəmiyyətində intellektual və ya peşəkar uğurlar əldə edən adamlar idi: Agustín Lira, Lira Miguel Alfonso Villa, Manuel González Ramírez, Jesús Rios y Valles, Jose Gomez Robleda və onun sevgilisi olan Alejandro Gomez Arias. Cachucha-lar üsyançı idilər, hakimiyyəti tənqid edən bir qrup kimi bilinir, haqsızlığa qarşı etiraz aparır və məktəb sisteminin islahatlarını hərəkətə keçirirdilər. Buna baxmayaraq əylənirdilər və böyük ruh yüksəkliyi ilə məktəbi lağa qoyurdular.

1925-ci ildə Anders Zorn və Fernando Fernández Domínguez-in izlərinin qaldığı emalatxanada rəsm dərsləri almağa başladı.

1925-ci il sentyabrın 17-də onun səyahət etdiyi avtobusun tramvayla toqquşması nəticəsində böyük bir qəza baş verdi və avtobus tamamilə əzilmiş və məhv olmuşdu. Onun onurğa sütunu 3 hissəyə parçalanmışdı, iki qabırğa, körpücük sümüyü və qasıq sümüyündəki 3 sınıqdan əziyyət çəkirdi. Onun sağ ayağı 10 yerdən qırılmış, sol ayağı və sol çiyni çıxmışdı və tutacaq sol ombasından vagina deşiyinə qədər keçmişdi. Nəticədə, Frida bakirəliyini belə qəddar bir formada itirmişdi. O dövrdəki tibb ona çoxsaylı cərrahi əməliyyatlar, müxtəlif tipli cərrahi korsetlərlə (həyatı boyu ən azı 32 əməliyyat gördü) əzab verirdi.

Uzun müalicə ərzində davamlı olaraq rəsm çəkməyə başladı. 1926-cı ilin sentyabrında Alejandro Gomez Arias-a həsr etdiyi ilk avtoportretini neftlə çəkdi. Bu ilk avtoportretdə bir dinamika yaratdı və qalan həyatı boyu bunu davam etdirdi: onun həyatındakı hadisələr və keçirdiyi hisslər şəkillərində əks olunurdu.

1927-ci ildə rəssamlığı daha mürəkkəb bir hal aldı. Həmin il neftlə, 99,2 X 67,5 –lik kətan üzərində onun adını göstərən işarələrlə dolu xüsusi və simvolik fondda "papaqlı" dostu — Miguel N. Lira-ın portretini çəkdi. Bir il sonra, parlaq xətlərlə və yumşaq tonda bacısı Cristinanın portretini çəkdi.

Bu zaman, Frida artıq siyasi, bədii və intellektual mühitlərdə fəaliyyətə başlamışdı. Frida heyranlıqla izlədiyi tələbə lider, German de Campo vasitəsiylə Meksikada sürgün həyatı yaşayan kubalı kommunist Julio Antonio Mella və onun amerikalı yoldaşı olan fotoqraf Tina Modotti vasitəsiylə də rəssam Diego Rivera ilə tanış oldu. Frida və Tina çox tez dost olmuşdular və bu dostluq Tinanın Fridanı Meksika Kommunist Partiyasının (bu partiyanı yaradanlar arasında "cachuchas" lar da vardı) siyasi görüşlərinə gətirməsiylə başladı. Sonralar Frida rəsmi olaraq Partiyaya üzv oldu. Diego Rivera isə 1922-ci ildən bu partiyaya üzv idi.

Frida Tina Modotti vasitəsiylə Diego Riveranı tanıdı. Əvvəllər, 1922-ci ildə Milli Hazırlıq Məktəbinin Simon Bolivar amfiteatrında ilk freskasını çəkdiyi zaman onu görmək imkanı əldə etdi. 1928-ci ildə yenidən Tina Modotti ilə iştirak etdiyi bəzi axşamlarda və iclaslarda Diego Riveranı gördü, amma heç vaxt onunla birbaşa söhbətə keçməmişdi. Bir gün öz işlərini ona göstərmək məqsədilə Təhsil Nazirliyinin binası üçün bir sıra freskalar üzərində işləyərkən, kortəbii şəkildə onu gördü. Diego onun rəsmlərinə heyran idi və onu şəkil çəkməyi davam etdirməyi üçün həvəsləndirirdi. O vaxtdan bəri o daim Kahlonun evinə gəlib gedirdi.

1929-cu il 21 avqustda Rəssam Diego Rivera ilə evləndi. Onların münasibəti sevgidən, digər insanlarla macəralar yaşamaqdan, yaradıcılıqdan ibarət idi, ama bu uzun çəkmədi və 1939-cu ildə boşandılar. Buna baxmayaraq 1 il sonra 1940-cı ildə ikinci dəfə evləndilər.

Onların evliliklərini fillə göyərçin evliliyi adlandırırdılar, çünki Diego yekəpər və şişman idi, amma Frida balaca və arıq idi. Bundan başqa, Frida aldığı zədələrə görə heç vaxt uşaq sahibi ola bilməzdi və onların bunu qəbullanması çox uzun çəkdi.

Frida ilk dəfə 1930-cu ildə hamilə qalmışdı. Bununla belə, dölün anormal vəziyyətinə, 1925-ci ildə qəza sonrasında yaşananlara və həkim Dr. Jesus Marinin qərarına görə Fridanın 3 aylıq hamiləliyi dayandırılmalı idi. Sonra da həkimlər Fridanın heç vaxt uşaq sahibi ola bilməyəcəyini dedilər.

Fridanın xəyanətlərinə və Diegonun digər qadınlarla münasibətinə(bunlar arasında Fridanın bacısı da var idi) baxmayaraq, cütlük bir çox aspektlərdə bir birini tamamlayırdı.

Fridanın geyindiyi uzun rəngarəng və egzotik daş-qaşlardan ibarət ənənəvi Meksika paltarı Diegonun təklifi idi və həmin geyim Fridanin "qaşları" ilə birgə bir markaya çevrildi. Diego onun rəsmlərini sevirdi və onun ən böyük fanatı idi. Frida eyni zamanda, Diego üçün böyük tənqid idi.

1933-cü ildə Meksikaya qayıtdılar. Rivera, Cristina — Fridanın kiçik bacısı – ilə münasibətə girdi. Əvvəllər də Rivera ona xəyanət etmişdi, amma Cristina ilə olan bu münasibət Fridaya çox təsir etmişdi və bu onların münasibətlərinin həlledici dönüş nöqtəsi oldu. Narazılıqları aradan qaldırmağa çalışsalar da, Frida qalan həyatında kişilər və qadınlar ilə romantik əlaqələr qurmağa başladı. Rivera arvadının evlilik əlaqələri barədə çox qısqanc idi, buna baxmayaraq Fridanın lesbianlarla münasibəti heteroseksuallardan daha yaxşı gedirdi.

1937–1939-cu illər arasında, Ukraniya inqilabı vaxtı Leon Trotsky həyat yoldaşı ilə birgə Coyoacanda Fridanın evində mühacir kimi yaşayırdı. Burada Frida kommunist liderlə romantik əlaqə yaşadı. Stalinçi NKVD(Xalq Daxili işlər Komissarlığı) üzvü Ramon Mersedes tərəfindən Trotsky-nin qətlindən sonra Frida günahkar kimi ittiham olundu. Bu hadisə onun həbsinə gətirib çıxardı, amma nəhayət əri kimi qələmə verildikdən sonra azadlığa çıxdı.

1938-ci ildə şair və sürrealist publisist(esseçi) Andre Breton Nyu Yorkda Julien Levy galeriyasında Kahlonun sərgisi üçün yazdığı bir məqalə ilə onun sürrealis sənətini tanıtdırdı. Və sonra o belə bir şey dedi:

"İnsanlar düşünürlər ki, mən sürrealistəm, amma onun kimi yox. Öz fikirlərimi heç vaxt çəkə bilməmişəm. Mən yalnız öz reallığımı çəkirdim."

1939-cu ildə Frida özünün iki şəxsiyyətini əks etdirən avtoportreti bitirdi: İkili Frida. Bu şəkildə ailə böhranını, Frida və Diego arasındakı ayrılıqdan sonra Fridanın vəziyyəti təsvir edilib və digər Frida isə onun Diegoyla qarşılaşmadan əvvəlki halını göstərir. İki qadın ürəyi bir damar vasitəsilə bir-birinə bağlıdır, Avropa hissəsi, rədd edilmiş Fridanı bütün qanını itirməklə təhdid edir. Həmin il Breton tərəfindən Parisdə Renón et Collea galeriyasında nümayiş etdirildi. Avtoportretin Fransanın paytaxtında nümayiş etdirilməsi onun malagalı rəssam Picasso ilə tanış olmasına və həmin avtoportretin Fransanın Vogue jurnalının üz qapağı olmasına gətirib çıxardı.

1939-cu il noyabrın 6-da Diego və onun bacısı arasındakı münasibəti öyrənən Frida üçün çox ağır nəticələnən xəyanətdən sonra Kahlo və Rivera boşandılar. Bundan sonra Frida müvəqqəti olaraq Coyoacandakı evinə qayıtdı. Bu depresif dövründə rəssam fiziki və psixoloji əzablardan çıxış yolu olaraq içkini gördü. Bu ayrılıq dövrünə aid iki əsas şəkli var: İkili Frida və Meşədəki iki çılpaq(Dos desnudos en un bosque).

1940-cı il mayın 24-də Siqueiros-un Trotsky-ə qarşı ilk uğursuz sui-qəsdi baş verdi, Casa Azul-a basqın etdilər və Frida bir neçə saat polis tərfindən saxlanıldı.

Həmin ilin avqustunda Trotsky-i ikinci dəfə sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Frida yenə polis tərəfindən dindirildi. Rivera 1940-cı ilin iyununda San Fransiscoya səfər etdi və bir neçə ay sonra Fridanı əməliyyat etdirmək üçün cərrah Leo Eloesserin yanına getdilər. Əməliyyat qurtartıqdan sonra isə Nyu Yorka getdi.

Boşandıqdan sonra Diego və Frida siyasət, rəssamlıq və sosial həyatın böyük bir hissəsini bölüşməyə davam etdilər. Frida sentyabrda San Fransiskoya gəldi və cütlük iki ay sonra yenidən ailə qurmağa qərar verdilər. Yeni barışıq sazişi birlikdə yaşamaq, xərcləri bölüşmək, rəssamlıq əlaqələrini davam etdirmək və seksual həyata qarışmamaqdan ibarət idi.

Bu illər ərzində onun sənət əsərlərinin tanınması, xüsusilə də ABŞ-də tanınması yüksək səviyyədə artdı. Nyu Yorkda Müasir İncəsənət Müzeyində, Bostonda Müasir İncəsənət İnstitutunda və Filadelfiya İncəsənət Müzeyində əhəmiyyətli qrup sərgilərdə iştirak etdi. 1943-cü ildən Meksikanın Esmeralda məktəbində dərs verməyə başladı.

1950-ci ildə Meksika şəhərində xəstəxanaya yerləşdirildi və 1 il burada qaldı.

1953-cü ildə Meksikada ilk solo sərgi rəssamın dövründə təşkil edildi. Tənqidçilərdən biri qeyd etmişdi: "Fridanın həyatını və əsərlərini ayırmaq mümkün deyil….onun həyatı onun rəsmləridir". Sərgi Müasir İncəsənət Galeriyasında təşkil olunmuşdu. Fridanın sağlamlığı çox pis idi və həkimlər iştirak etməyi ona qadağan etmişdilər. Buna baxmayaraq təcili tibbi yardım maşını ilə sərgiyə gəldi və sərgidə iştirak etdi. Fotoqraflar və jurnalistlər heyran qalmışdılar. Yataq galeriyanın mərkəzinə yerləşdirilmişdi və Frida burda zarafatlar edir, mahnı oxuyur və günortadan sonra içki içirdi. Sərgi böyük bir uğur qazanmışdı.

Həmin il ayağı qanqren olduğuna görə, dizdən aşağı hissəni amputasiya etməli idilər. Bu onu dərin depressiyaya saldı, belə ki onu intihara cəhd etməyə gətirib çıxardı. Bu vaxt ərzində günlüyündə əksəriyyəti əzab və ağrılardan bəhs edən şeirlər yazdı. 1954-cü ilin fevralında Frida günlüyündə açıq şəkildə intihar fikirləri barədə yazdı.

Son altı ayda fiziki və psixoloji ağrıların verdiyi əzabları təsvir edirdi və qeyd etmişdi ki, həyatı tərk etmək düşüncəsinin davam etməsinə baxmayaraq, onu saxlayan tək şey tərk etmək istəmədiyi Diego Riveradır, çünki Riveranın ona ehtiyacı var. 1954-cü il aprelin 19-da Frida intihar cəhdindən sonra ingilis xəstəxanasına yerləşdirildi(günlükdə yalan yazmadığını deməyinə baxmayaraq intihar etmişdi), ikinci dəfə intihar cəhdindən sonra yenidən xəstəxanaya yerləşdirilmişdi. Lakin, ruh və cəsarət onu sona qədər müşayiət edəcək: Əlil arabası hərəkət edirdi, iyulun ikisində Diego Rivera və Juan O'Gormanla birgə Qvatemalada ABŞ-nin müdaxiləsinə qarşı bir etiraz aksiyasında iştirak etdi.

Frida Kahlo 1954-cü il 13 iyulda Koyocanda öldü. Heç bir autopsiya edilmədi. Onun qalıqları Meksika İncəsənət Sarayında saxlanılır və tabutu milli mətbuatı tənqid edən Meksika Kommunist Partiyasının bayrağıyla örtülmüşdür. Onun bədəni "Crematorio Civil de Dolores" (Mülki Ağrılar Krematoriyası) da yandırılmışdır və külləri doğulduğu yer olan Koyocanda "Casa Azul" da saxlanılır.

Onun son rəsm əsəri Frida Kahlo Muzeyində göstərilir. Bu çox parlaq rəngdə olan qarpızın müxtəlif parçalarını göstərən "masonita" barədə yağlı boya ilə çəkilmiş rəsmdir. Bu parçaların birində, onun imzası ilə yazılmış " VİVA LA VİDA" (Həyatı yaşa) sözlərini oxumaq olar. Günlüyündəki son sözləri bunlardır: "Rahat bir şəkildə getməyi və bir daha qayıtmamağı ümid edirəm".

Şübhəsiz ki, Fridanın əsərlərinin ən böyük təsir göstərdiyi yer ədəbiyyat olmuşdur, xüsusilə də son iki onillik ərzində müxtəlif janrlı yazıçıları ruhlandırmışdır. Meksikalı yazıçı Elena Poniatowska "7 kiçik keçi" əsərində Fridanın avtoportretini yaradır və onun çəkdiyi ağrılardan bəhs edir. Poetik janrda The Wounded Deer başlığı altında Londonda nəşr edilmiş Pascale Petitin şeir kitabında olduğu kimi digər dillərdə də nümunələr var. Frida Kahlodan sonra 14 şeir. Bu şeirlərin hər birində Petit Fridanın fərqli şəkillərindən bəhs edir. Nəhayət, Frida Kahlonun həyatından ilhamlanaraq yazılan bir roman, eləcə də bir neçə dildə Frida və Diego cütlüyündən bəhs edən bioqrafik romanlar vardır: Barbara Krause — Sevginin adı Diego:Fridanın taleyi. Bundan başqa Rauda Jamis (2000), Bárbara Mujica (2003), J. M. G. Le Clezio (2002) da Frida və Diego cütlüyü barədə əsərlər yazmışdırlar.

Frida barəsində filmlər:

Amerikan qrup vokalisti Red Hot Chili Peppers, Anthony Kiedis "Scar Tissue" mahnısını Fridaya həsr etdilər.

1994-cü ildə meksikan rock və ska qrupu olan "Tijuana No" un "Transgresores de la Ley" (Cinayətkarlar aktı) adlı albomunda "Pobre Frida" (Kasıb Frida) mahnısını rəssama həsr etdi.

2007-ci ildə İspan müğənni Marta Sánchez "Miss Sánchez." albomuna daxil olduğu "Frida y sus flores"(Frida və güllər) adlı mahnısını ona həsr etdi.

Həmçinin Joaquin Sabina "Por el boulevard de los sueños rotos"(Sınıq xəyallar bulvarı) adlı mahnısında onu xatırladır.

Florence + The Machine qrupunun vokalisti Florence Welch Fridanın əsərlərindən ilhamlandı və "What the Water Gave Me" mahnısını ona həsr etdi.

Ricardo Arjona-ın "Sin ti sin mi" mahnısı da Fridaya həsr olunmuşdur.