Fransa-Osmanlı İttifaqı

Tisian Veçellio, I Fransisk və Sultan Süleyman Qanuni

1453-cü ildə Fateh Sultan Mehmed tərəfindən İstanbulun fəthindən və Sultan Səlimin Yaxın Şərqi (İran istisna olmaqla) fəth etməsindən sonra Sultan Səlimin oğlu I Süleyman 1522-ci ildə Osmanlı hakimiyyətini Serbiyaya qədər genişləndirdi. Osmanlıların Balkanlarda möhkəmlənməsi Habsburqlar sülaləsi ilə birbaşa mübarizəyə daxil oldu.

Filip de Komminesə görə, Fransa ilə Osmanlı imperatorluğu arasındakı ilk dövr əlaqələri II Bəyazid tərəfindən Fransa kralı XI Lüdovikə 1483-cü ildə Pyer Dübuson tərəfindən Burqanufda saxlanılan və eyni zamanda Osmanlı taxtına rəqib olan qardaşı Cem Sultan üçün elçi göndərməsi zamanı başlayıb. XI Lüdovik elçi ilə görüşməkdən imtina etdi. Qeyd edək ki, səfir Cemi Fransanın himayəsində saxlamaq üçün çoxlu pul və bəzi xristian müqədəs əmanətlərini gətirmişdi. 1489-cu ildə Cem Papa VIII İnokentinin himayəsi altında verildi.

Fransa 1500-cü ildə XII Lüdovikin dövründə Misirdə Məmlük dövləti ilə ilk kapitulyasiya müqaviləsi bağladı. Məmlük sultanı fransızlara və katalanlara bəzi imtiyazlar verdi ki, bu imtiyazlar sonradan I Süleyman tərəfindən genişləndirildi.

XVI əsrdə Fransa artıq Mərkəzi Avropada müttəfiqlər axtarırdı. Fransanın səfiri Antonio Rinkon 1522-1525-ci illər arasında I Fransisk tərəfindən Polşa və Macarıstana bir neçə dəfə diplomatik missiya ilə göndərilmişdi. 1522-ci il Bikokk döyüşündən sonra I Fransisk Polşa kralı I Sigizmund ilə müttəfiq olmağa çalışırdı.[2] Nəhayət, 1524-cü ildə I Fransisk və Polşa kralı I Sigismund arasında Franko-Polşa ittifaqı imzalandı.[3]

Mərkəzi Avropada müttəfiq axtarışının əhəmiyyətli dərəcədə intensivləşməsi fonunda fransız hökmdarı I Fransisk 24 fevral 1525-ci ildə Pavia döyüşündə imperator V Karlın qoşunları tərəfindən məğlub edildikdə baş verdi. Bir neçə ay həbsdə qaldıqdan sonra I Fransisk alçaldıcı Madrid müqaviləsini imzalamağa məcbur oldu. Bu müqavilə ilə o, Burqundiya hersoqluğu və Şaroleyi V Karla verməli, İtaliyaya olan ambisiyalarından əl çəkməli, xain Konstebl de Burbona bütün mülklərini və əmlakını qaytarmalı oldu.[4]

Sultan I Süleyman Qanuninin mülklərində xristianların müdafiəsi ilə bağlı Fransa kralı I Fransiskə məktubu. Sentyabr 1528. Arxiv Nationales, Paris, Fransa

Bu ittifaq hər iki hökmdar üçün Habsburq evinin hegemonluğuna qarşı mübarizə aparmaq üçün bir fürsət idi. I Fransiskin məqsədi Habsburqlara qarşı müttəfiq tapmaq idi,[1] baxmayaraq ki, müsəlmanların qüdrətindən istifadə etmək siyasəti onun sələflərininkinin siyasətinin idi.[5] I Fransiskin istifadə etdiyi bəhanə "Osmanlı kapitulyasiyaları" adlı müqavilələrlə Osmanlı torpaqlarında xristianları qorumaq idi. İlk dövrlər kapitulyasiyalar hər bir xristian dövləti ilə ayrı-ayrılıqda bağlanırdı. İlk kapitulyasiya müqaviləsi 1453-cü ildə Genuya Respublikası ilə Osmanlı imperiyası arasında imzalanmışdır. Təxminən 1535-ci ildə Sultan Süleyman Qanuni Fransa ilə kapitulyasiyaya imza atdı.[6]

Fransa, XII Lüdovik dövründə 1500-cü ildə Qahirədə Məmlük sultanı ilə kapitulyasiya başlamışdı.[7][8] Türklər Osmanlı-məmlük müharibəsi nəticəsində Misiri fəth etdilər. Onlar fransızlarla bağlanan kapitulyasiyanı dəstəklədilər və fəaliyyətlərini bütün imperiya boyunca genişləndirdilər.[9]

Kral I Fransisk ilk ittifaq qurmaq cəhdlərinin göstərildiyi zaman Madriddə həbs edildi. I Süleymanla görüşə ilk fransız missiyası Pavia döyüşündən dərhal sonra I Fransiskin anası Luiza de Savoyya tərəfindən göndərilmişdi. Lakin diplomatik missiya Bosniyaya gedən yolda yoxa çıxdı.1525-ci ilin dekabrında kral I Fransiskin azad edilməsini və Habsburqlara hücumu tələb edən gizli məktublarla Osmanlı imperiyasının paytaxtı İstanbula çatmağı bacaran Con Franqipaninin başçılığı ilə ikinci missiya göndərildi. Franqipani 6 fevral 1526-cı ildə Süleymanın cavabı ilə qayıtdı.

Sultan I Süleyman Qanunin I Fransiskə cavab məktubunda deyilirdi:[10]

Mən, sultanların sultanı, hökmdarların hökmdarı, yer üzündə hökmdarları taclandıran, yer üzündə Allahın kölgəsi, Aralıq və Qara dənizlərin, Rumeli və Anadolunun, Qaramanın sultanı və hökmdarı, yunanların torpağı, Zülqədriyyə, Diyarbəkir, Kürdüstan, Azərbaycan, Fars, Şam, Hələb, Qahirə, Məkkə, Mədinə, Qüds, bütün Ərəbistan, Yəmən və bir çox başqa torpaqların hökmdarı. O torpaqlar ki, mənim nəcib əcdadlarımın və şanlı əcdadlarımın (Rəbb onların məzarlarını nurlandırsın!) silahlarının gücü ilə fəth edilən və parlaq və zəfər qılıcımla tabe etdim Sultan Bəyazid xanın oğlu Sultan Səlim xanın oğlu Sultan Süleyman xan: Sənə Fransa əyalətinin kralı Françeskoya... Sən mənim İmperiyama, hökmdarların sığınacağına sadiq qulun Franqipaninin əli ilə bir məktub göndərdin və üstəlik, ona mənə çatdırması üçün müxtəlif şifahi tapşırıqlar vermisən. Düşmənin ölkənizi zəbt etdiyini və hazırda həbsdə və əsirlikdə olduğunuzu mənə xəbər verdiniz, azadlığa çıxmağınız üçün yardım və kömək istədiniz. Sənin bütün bu sözlərin mənim dünyanı idarə edən taxtımın qarşısında söyləndi. Sizin hazırda düşdüyünüz vəziyyəti mən imperator kimi hər bir detalına qədər anlayıram və mən hər şeyi ətraflı düşündüm. İmperatorların məğlub olub əsir götürülməsində təəccüblü heç nə yoxdur. Özünə gəl və utanma. Şanlı əcdadlarımız və şanlı əcdadlarımız (Rəbb onların məzarlarını nurlandırsın!) düşmənin hücumunu dəf etmək və onun torpaqlarını fəth etmək üçün yürüşlərini heç vaxt dayandırmadılar. Biz özümüz də onların izi ilə gedirdik və hər zaman böyük gücə malik, alınması çətin olan vilayətləri, qalaları fəth edirik. Gecə-gündüz atımız yəhərli, qılıncımız kəmərimizdən asılıdır. Uca Allahın ədaləti hüdudsuzdur! Onun etdiyi hər şey yerinə yetsin! Digər məsələləri səfirinizdən soruşun ki, hər şeyi biləsiniz. Bilin ki, deyildiyi kimi olacaq. Sultan I Süleyman 1526-cı ilin fevralı.

Fransanın İngiltərədəki səfiri Jan de Dintevil, Gənc Hans Holbeyn tərəfindən "Səfirlər" əsərində, 1533, şəkildə o, İntibah dövründə Osmanlı xalçaları nümunəsi ilə əks etdirilib

Fransa kralının xaişləri I Süleymanın Avropadakı ambisiyalarına uyğun gəlirdi. Bu ona 1526-cı ildə Mohaç döyüşünə səbəb olan Macarıstan krallığına hücum etmək üçün bəhanə verdi. Üstəlik osmanlılar Fransa kimi bir ölkə ilə ittifaqa girmənin əlverişli olmasını düşünürdülər. Çünki bu onlara Avropa mülklərində daha yaxşı legitimlik qazandırırdı.

Eyni zamanda V Karl Səfəvilərlə Habsburq-Səfəvi ittifaqı yaratmaq üçün manevrlər edirdi. Onun bunda əsas məqsədi Osmanlı imperiyasının şərqdən hücuma məruz qalması idi. Bu məqsədlə 1525-ci ildə I Şah Təhmasibə ilk elçilər göndərildi. 1529-cu ildə isə I Şah Təhmasibin hüzuruna Osmanlı imperiyasına hücum üçün yalvaran nümayəndə heyəti gəldi.[11]

Konyak Liqası müharibəsi (1526-1530) davam edərkən, I Fransisk Mərkəzi Avropada müttəfiqlər axtarmağa davam etdi. O, 1528-ci ildə elə həmin il Osmanlı imperiyasının vassalı olan Macarıstan kralı Yanoş Zapolya ilə Franko-Macar ittifaqı yaratdı.[12] 1528-ci ildə də I Fransisk Osmanlı imperiyasında xristianların müdafiəsi bəhanəsi ilə yenidən I Süleymanla əlaqəyə girərək məscid edilmiş məbədlərin xristian kilsəsinə qaytarılmasını xahiş etdi. 1528-ci ildə I Fransiskə cavab məktubunda I Süleyman onun bu xaişinə nəzakətlə imtina etdi. Lakin öz mülklərində xristianların müdafiəsinə zəmanət verdi. O, həmçinin 1517-ci ildə Misirdə fransız tacirlərinin əldə etdiyi imtiyazları təzələdi.

I Fransisk Avropa yürüşlərində məğlub oldu və 1529-cu ilin avqustunda Kambrey sülhünü imzalamalı oldu. O, hətta osmanlılara qarşı mübarizə aparan V Karla bir neçə döyüş gəmisi vermək məcburiyyətində də qaldı. Bununla belə, osmanlılar Mərkəzi Avropadakı yürüşlərini davam etdirdilər və 1529-cu ildə Vyananı mühasirəyə aldılar. 1532-ci ildə isə Osmanlı ordusu yenidən Habsburq paytaxtına yürüş edərək onu mühasirəyə saldı.

Səfirliklər mübadiləsi

1532-ci il iyul ayının əvvəlində Fransa səfiri Antonio Rinkon Belqradda I Süleymanın düşərgəsinə qoşuldu.[13] Antonio Rinkon Süleymana Venesiyada 115.000 dukata hazırlanmış möhtəşəm dörd qatlı tac hədiyyə etdi.[14] Rinkon Osmanlı düşərgəsini belə təsvir edirdi:

Təəccüb doğuracaq nizam-qayda var. Zorakılıq yoxdur. Tacirlər, hətta qadınlar, Avropa şəhərində olduğu kimi, tam təhlükəsiz şəkildə gəlib-gedirlər. Həyat Venesiyadakı qədər təhlükəsiz, geniş və asandı. Ədalət o qədər ədalətli şəkildə həyata keçirilir ki, insan indi türklərin xristian, xristianların isə türk olduğuna inanmağa çalışır. — Antonio Rinkon, 1532[15]

I Fransisk 1531-ci ilin martında Venesiya səfiri Qriqorio Qrittiyə türklərlə bağlı strategiyasını belə izah edirdi:[16]

Mən inkar edə bilmərəm ki, mən türkü qüdrətli və döyüşə hazır görmək istəyirəm, lakin bunu onun özü üçün istəmirəm. Çünki onlar kafirdir, biz hamımız isə xristianıq. Amma imperatorun gücünü zəiflətmək, onu böyük xərclərə məcbur etmək və belə nəhəng düşmənə qarşı çıxan bütün digər hökumətləri sakitləşdirmək üçün bu bizə lazımdır. — I Fransisk Venesiya səfirinə[17]

Fransa kimi Osmanlı da Parisə səfirliklər göndərdi. Belə ki, 1533-cü il Osmanlı səfirliyinə Xeyrəddin Barbarossa, 1534-cü ildə isə nümayəndə heyətinə I Süleymanın nümayəndələri başçılıq etdi.

Fransa ilə ittifaq müqavilsinin layihəsini hazırlayan Sədrəzəm Parqalı İbrahim Paşa

1528-ci və 1536-cı illərdən başlayaraq iki ölkə arasında müqavilələr və ya kapitulyasiyalar imzalandı. Tunisin fəthində (1535) Andrea Doria tərəfindən məğlubiyyət Osmanlı imperiyasını Fransa ilə rəsmi ittifaqa girməyə sövq etdi.[18] Səfir Jan de La Foret İstanbula göndərildi və ilk dəfə olaraq Osmanlı sarayında daimi səfir ola və müqavilələr bağlaya bildi. Jan de La Foret 1536-cı il fevralın 18-də Osmanlının Venesiya və Genuya ilə əvvəlki ticarət müqavilələri nümunəsi əsasında kapitulyasiyalar haqqında danışıqlar apardı. Lakin bu müqavilələr Osmanlılar tərəfindən daha sonralar, 1569-cu ildə səfir Klod Du Bourq ilə ratifikasiya edildi. Bu kapitulyasiyalar fransızlara xalqın və malların təhlükəsizliyi, ekstraterritoriallıq, gömrük haqlarının ödənilməsi müqabilində malların daşınması və satışı azadlığı kimi mühüm imtiyazlar əldə etməyə imkan verirdi.[19] Bu kapitulyasiyalar fransızlara les Echelles du Levant (Levant torpaqları limanları) kimi tanınan dəniz liman şəhərlərində yaxın ticarət inhisarını verdi. Xarici gəmilər ticarətlərinin bir faizini ödədikdən sonra Fransa bayrağı altında Türkiyə ilə ticarət etməli oldular.

İstanbulda Xalic körfəzi qarşısındakı Qalata qəsəbəsində Fransa səfirliyi və xristian kilsəsi quruldu. Osmanlı imperiyasında fransız tacirlərinə də ticarət imtiyazları verildi.[1] 1535-ci il kapitulyasiyaları ilə fransızlar bütün Osmanlı limanlarında sərbəst ticarət etmək imtiyazı aldılar. 1536-cı ildə rəsmi ittifaq bağlandı. Fransızlar Osmanlı imperiyasında öz dinlərini etiqad etməkdə sərbəst idilər və fransız katoliklərinə müqəddəs yerlərin nəzarəti verilmişdi.[20] The French were free to practice their religion in the Ottoman Empire, and French Catholics were given custody of holy places.[1] Kapitulyasiyalar 1604-cü ildə yenidən yeniləndi[1] və 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasına qədər davam etdi.[21]

Müttəfiqlik ondan ibarət idi ki, türklər fransızlara maliyyə dəstəyi verdilər və Habsburqlara qarşı hərbi əməliyyatlarını onlarla əlaqələndirdilər. Məsələn, artıq 1543-cü ildə Enqiyen hersoqunun qoşunları Xeyrəddin Barbarossanın ordusu ilə Nitsanı birgə mühasirəyə aldılar. Eyni zamanda, “Macarıstanda kiçik müharibə” zamanı Fransa 1528-ci ildə ittifaq bağladığı osmanlı vassalı Şərqi Macarıstan krallığını (gələcək Transilvaniya knyazlığı) dəstəklədi. Fransa macarlara bütöv bir artilleriya bölməsi yardımı etdi. Bununla onlar bilavasitə Osmanlı imperatorluğunun tərəfində olduğunu göstərdilər.

Fransızlar Osmanlı imperiyasının limanlarına sərbəst giriş, Yaxın Şərqlə ticarət və “müqəddəs yerləri” saxlamaqda digər xristian xalqları ilə müqayisədə imtiyazlı vəziyyətdə idilər. Fransızlar Bərbər dəniz quldurlarının basqınlarına kömək etdi və osmanlıların 1529-cu ildə Vyananı mühasirəyə almasını Habsburqlarla öz müharibələrinə uyğunlaşdırmağa çalışdılar.

Ənənəvi olaraq İstanbulun Qalata ətrafında yaşayan Fransa səfiri, Osmanlı sarayında böyük çəkiyə və hörmətə malik idi. XVI-XVII əsrlərin əvvəllərində Türkiyə hökumətinin diqqəti Avropa işlərindən, diplomatik dəstək almaq üçün IV Henrixin yanına dəfələrlə səfirliklər göndərən Səfəvilər ilə müharibələrlə keçdi.

XIV Lüdovik mütəmadi olaraq Versalda türk səfirlərini qəbul edərək sultanlarla əlaqələri təzələdi. O dövrdə ən müvəffəqiyyətli türk komandirlərindən biri fransız Klod Bonneval (Əhməd Paşa) idi. Krım müharibəsi Fransa-Türkiyə müttəfiqlik münasibətlərinin son səhifəsi hesab oluna bilər. O zaman Fransa və Türkiyə birlikdə Rusiyanın təkid etdiyi Şərq məsələsinin həllinə qarşı çıxdılar. Həmin illərdə hətta sultanın fransız əsilli nənəsi Eme de Riveri (Napoleon Bonapartın həyat yoldaşı Jozefina Boharnenin uzaq qohumu) vasitəsilə Bonapartlarla qohum olduğu haqda şayiələr də yayılmışdı.

Madam de Pompadur 1747-ci ildə türk mədəniyyətinin nümunəsi olan Karl Andre van Lo tərəfindən türk xanımı kimi təsvir edilib

Fransa ilə Osmanlı imperiyası arasında mədəni və elmi mübadilələr çiçəkləndi. Postel Giyom və Pyer Belon kimi fransız alimləri məlumat toplamaq üçün Anadolu və Yaxın Şərqə səyahət edə bildilər. Osmanlı hakimiyyətinin köməyi sayəsində Jan Batist Tavernye kimi fransız tacirləri bütün Asiyanı sərbəst şəkildə keçərək Hindistana qədər getdilər.

Elmi mübadilələr geniş xarakter aldı. Belə ki, ərəb dilində, xüsusən də astronomiyaya aid çoxsaylı əsərlər Postel Giyom kimi alimlər tərəfindən tərcümə edilərək nəşr edildi. Giyom əsərində tərcümə ilə yanaşı şərhlər verib və onları tədqiq də etmişdi. Nəsrəddin Tusi kimi alimin əsərlərinin çapı və Tusi cütünü tanıdılması Nikolay Kopernikin öz astronomik nəzəriyyələrini qurduğu dövrlə eyni zamana düşdü.[39]

Müsəlmanların müqəddəs kitabı olan Quran kimi kitablar, gələcək Fransa Kolleci üçün əsas yaratmaq üçün "Royal Royale de Fontainebleau" kimi kral kitabxanalarına inteqrasiya edilmək üçün Fransaya gətirildi. Fransız romanları və faciələrində Osmanlı imperiyası mövzusu geniş yer almağa başladı. 1561-ci ildə Qabriel Bounin I Süleymanın böyük oğlu Şahzadə Mustafanın 1553-cü ildə edam edilməsində Xürrəm Sultanın rolunu vurğulayan faciəni "La Soltane" adı ilə nəşr etdirdi.[40] Bu faciə Osmanlıların Fransada ilk dəfə səhnəyə çıxmasıdır.[41]

Avropanın “çinli” çılğınlığı ilə paralel olaraq Fransada türk mədəniyyətinin xarici formalarının təqlidi də yayıldı. Xüsusilə, bir çox operaların sujet xətti şərq hərəmxanaları üzərində qurulurdu. XIV Lüdovikin müasirlərinin türk mədəniyyətinə marağının artması Molyer və Şarl Lui Monteskyönün “Fars məktubları” pyeslərində özünü göstərirdi. 1704-cü ildə Avropada “Min bir gecə”nin ilk fransızca tərcüməsi nəşr edildi.

Strateji baxımdan Osmanlı imperiyası ilə ittifaq Fransaya Habsburq imperiyasının Yeni dünya ticarətindəki üstünlüyünü müəyyən dərəcədə kompensasiya etməyə imkan verdi. Fransanın Marsel vasitəsilə Şərqi Aralıq dənizi hövzəsi ilə ticarəti 1535-ci ildən sonra xeyli artdı. 1569-cu il kapitulyasiyalarından sonra Fransa da bütün digər xristian dövlətləri üzərində üstünlük qazandı. Kapitulyasiyalara görə başqa bir dövlət Osmanlı imperiyası ilə ticarət etmək istəyəndə onun icazəsi tələb olunurdu.[42]

• Fransa-Osmanlı əlaqələrini əks etdirən şəkillər
• 
  Sultan I Süleyman Qanunin I Fransiskə yazdığı cavab məktubu, fevral 1526-cı il
• 
  I Fransisk və Sultan Süleyman Qanuni, Tisian Veçellionun əsəri
• 
  Osmanlı şahzadəsi Cem Pyer d'Aubusson ilə Burqanufda, 1483-1489-cı illər
• 
  1525-ci ildə Pavia döyüşündən sonra Qərbi Avropa. Sarı rəngdə olan ərazilər V Karl tərəfindən idarə olunur. Qırmızı sərhəddəki ərazilər Karlın qismən nəzarət etdiyi Müqəddəs Roma imperiyasına aiddir. Fransa Qərbdə təzyiqlərə məruz qaldı, Osmanlı imperiyası isə Müqəddəs Roma imperiyasının şərq tərəfində genişləndi.
• 
  1532-ci ildə Fransa səfiri Antonio Rinkon I Süleymana Venesiyada 115.000 dukata hazırlanmış bu möhtəşəm tacı və ya dəbilqəni hədiyyə edib.[14]
• 
  Fransa ilə ittifaqda döyüşən Osmanlı admiralı Xeyrəddin Barbarossa
• 
  Öldürülməsindən bir neçə gün əvvəl İbrahim Paşa ilə səfir Jan de La Forêt arasında müzakirə edilən 1536-cı il müqaviləsinin layihəsi. Müqavilədə 1518-ci ildən əvvəl Misirdə Məmlüklərdən alınan imtiyazların bütün Osmanlı imperiyası ərazisində qüvvədə olması əks olunub
• 
  Kansler Antuan Duprat tərəfindən Jan de La Foretə hərbi təlimatlar (surəti), 11 fevral 1535-ci il
• 
  Osmanlı admiralı Piri Rəis tərəfindən təsvir edilmiş Marsel limanı 1526.
• 
  Le Voyaj de Baron de Saint Blankard en Turquie, Jan de la Veqa tərəfindən 1538-ci ildən sonra
• 
  Fransa və Osmanlı donanması sentyabrın əvvəlində Korfu mühasirəsində (1537) birləşdilər
• 
  I Fransisk və V Karl 1538-ci ildə Nitsa sülhünü bağladılar. I Fransisk V Karlla şəxsən görüşməkdən imtina etdi və müqavilə ayrı-ayrı otaqlarda imzalandı
• 
  I Fransisk dövrünə aid top, kalibr: 140 mm, uzunluğu: 307 sm, 1830-cu ildə Əlcəzairin işğalı zamanı aşkar edilib. De l'Armee muzeyi, Paris.
• 
  1543-cü ildə Nitsa mühasirəsində birləşmiş fransız-osmanlı qüvvələri şəhəri tutmağa müvəffəq oldu
• 
  Barbarossanın donanması Fransanın Tulon limanında qışlayır, 1543
• 
  Fransa-Osmanlı donanması tərəfindən atılan top gülləsi, hazırda Nitsa küçələrindən birində
• 
  Fransa artilleriya qurğuları I Süleymanın Macarıstan yürüşü zamanı, Esterqonun mühasirəsi (1543)
• 
  1544-cü ilin avqustunda İstanbulda Pera qarşısında Kapitan Polinin fransız qalereyalarının təsviri, donanmanı müşayiət edən keşiş Jerom Maurand tərəfindən çəkilib
• 
  I Fransiskin Droqman Yanus Bəyə məktubu, 28 dekabr 1546-cı il, D'Aramon tərəfindən çatdırılıb. Məktub dövlət katibi Klod de L'Obespine tərəfindən imzalanmıb (aşağı sağ künc)
• 
  Müqəddəs Roma imperatorunun Osmanlı sultanını və Fransa kralını bir-birinə bağlanmış əsir kimi gəzdiyini göstərən karikatura. XVII əsrin əvvəlləri.
• 
  Karl Kvintin (mərkəzdə) taxtda əyləşərək qaşısında məğlub edilmiş düşmənlərini (soldan sağa) göstərən alleqoriya: I Süleyman, Papa VII Klement, I Fransisk, Kleves hersoqu, Saksoniya hersoqu və Hessen Landqrafı Filipp.
• 
  Fransua de Saqonun müəllifi olduğu Roydan üzr istəmək əsəri, 1544-cü il.
• 
  Nəsirəddin Tusinin ərəb astronomik əlyazması, Gilyerme Postel tərəfindən şərh edilib
• 
  Osmanlı imperiyası Quranı, təqribən 1536-cı ildə köçürülmüş, II Henrinin gerbi ilə təxminən 1549-cu ildə I Fransisk tərəfindən təyin edilmiş qaydalara uyğun olaraq cildlənmişdir. Fransa Milli Kitabxanası
• 
  II Henri Şərq mədəniyyətinin nümunəsi olan şərq xalçası üzərində dayanaraq atası I Fransiskin ittifaq siyasətini davam etdirirdi. Fransua Klouetin tablosu
• 
  Sultan I Süleyman Qanuninin ölümündən sonra Osmanlı imperiyasının ərazisi
• 
  Fransız-Osmanlı qüvvələri 1553-cü ildə Korsikanı işğal etməsi
• 
  Fransanın Osmanlı səfiri Qabriel de Luetz d'Aramont, 1551-ci ildə Tripolinin mühasirəsində və sonrakı Osmanlı yürüşlərində iştirak edib. Titian tərəfindən çəkilmiş rəsm
• 
  Fransa kralı II Henrixin Sultan I Süleyman Qanuniniyə və səfir Jan Kavenak de la Viqne, 22 fevral 1557-ci il tarixli məktubu
• 
  1569-cu il IX Karl və II Səlim arasında imzalanan Kapitulyasiyaların XVI əsr nüsxəsi
• 
  Fransa şahzadəsi Henri de Valua 1572-ci ildə Polşa kralı seçildi. Bu da qismən Polşa zadəganlarının Osmanlı imperiyasına güzəşt istəyi ilə əlaqədar idi.[43]
• 
  Le Qrand Bal de la Douar de Billebahautdan illüstrasiya: "Böyük Türkün Gəlişi", 1626.[44][45]
• 
  1615-ci ildə Savari de Breves tərəfindən nəşr olunan Sultan I Əhməd və Kral IV Henrix arasında 1604-cü ildə Fransa-Osmanlı kapitulyasiyalarının iki dilli fransız-türk tərcüməsi
• 
  1699-cu ildə Şarl de Ferriolun səfirliyini qəbul edən III Əhməd; Jean-Baptiste van Mour tərəfindən şəkilən rəsm
• 
  1683-cü ildə Vyana mühasirəsindəki iştirakına görə XIV Lüdovik və IV Mehmedi tənqid edən ingilis broşüru (“Ən Xristianın köməyi olmadan/ Ən antixristan Monarx”)
• 
  Tapis de Savonnerye, XIV Lüdovik dövründə, Şarl Le Brundan sonra, Luvr sarayındakı Grande Galerie üçün düzəldib
• 
  XV Lüdovik uşaq ikən 1721-ci ildə Osmanlı səfiri Mehmed Əfəndini qəbul edən zaman
• 
  Fransa səfiri Şarl Qravye de Vergennes Osmanlı paltarında, Antuan de Favray tərəfindən çəkilmiş rəsm, 1766, Pera Muzeyi, İstanbul
• 
  1755-ci ildə Sultan III Osman Fransa səfiri Şarl de Vergenni qəbul edərkən
• 
  Cozef de Bauffremonun Smirnaya daxil olması, 28 sentyabr 1766
• 
  Fransa zabiti Klod Aleksandr de Bonneval Əhməd Paşa adı ilə Osmanlı ordusunun modernləşdirilməsinə kömək edib
• 
  Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1768-1774) zamanı Osmanlı imperiyası üçün baron de Tott tərəfindən tikilmiş istehkam
• 
  Antoine de Favray - Verqennes qrafinyasının türk geyimində portreti, Pera Muzeyi, İstanbul
• 
  Osmanlı qoşunlarına təlim keçən 1783-cü ildə İstanbulda Fransa Hərbi Missiyasına həsr edilən karikatura
• 
  General Aubert-Dubayetin hərbi missiyası ilə birlikdə 1796-cı ildə Sədrəzəm tərəfindən qəbul edilməsi, Antuan-Laurent Kastellanın rəsm əsəri
• 
  Napoleon öz fəthlərini (burada ən böyük miqyasda 1811-ci ildə Napoleon imperiyası göstərilib) Osmanlı imperiyası ilə əlaqələndirirdi
• 
  Fransız generalı Oras Sebastyan de La Porta III Səlimlə ittifaq haqqında danışıqlar aparırdı
• 
  Osmanlı səfiri Halet Əfəndi 1804-cü ildə Napoleonun tacqoymasında, Jak-Lui Davidin əsərindən fraqment
• 
  General Beafort d'Hautpolun rəhbərlik etdiyi Suriyadakı Fransa ekspedisiyası, 16 avqust 1860-cı ildə Beyrut şəhərinə daxil olur

• Frazee, Charles A. Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453–1923. Cambridge: Cambridge University Press. 2006 [1983]. ISBN 9780521027007.
• Robert A. Kann A History of the Habsburg Empire, 1526–1918 en:University of California Press, 1980 ISBN 0-520-04206-9
• William Miller The Ottoman Empire and Its Successors, 1801–1927 en:Routledge, (1927; reprinted 1966) ISBN 0-7146-1974-4 (1st ed. 1913, 2nd ed. 1922)
• Roger Bigelow Merriman Suleiman the Magnificent 1520–1566 READ BOOKS, 2007 ISBN 1-4067-7272-0
• Fatma Müge Göçek East Encounters West: France and the Ottoman Empire in the Eighteenth Century en:Oxford University Press US, 1987 ISBN 0-19-504826-1
• Jack Goody Islam in Europe Wiley-Blackwell, 2004 ISBN 0-7456-3193-2
• McCabe, Ina Baghdiantz 2008 Orientalism in early Modern France Berg ISBN 978-1-84520-374-0
• Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis The Cambridge History of Islam en:Cambridge University Press, 1977 ISBN 0-521-29135-6
• Inari Karsh Empires of the Sand: The Struggle for Mastery in the Middle East, 1789–1923 en:Harvard University Press, 2001 ISBN 0-674-00541-4
• Harold Lamb Suleiman the Magnificent – Sultan of the East READ BOOKS, 2008 ISBN 1-4437-3144-7
• Daniel Goffman The Ottoman Empire and early modern Europe Cambridge University Press, 2002 ISBN 0-521-45908-7
• Roger Crowley, Empire of the sea, 2008 Faber & Faber ISBN 978-0-571-23231-4
• Garnier, Edith L'Alliance Impie Editions du Felin, 2008, Paris ISBN 978-2-86645-678-8 Interview
• Piccirillo, Anthony Carmen. ""A Vile, Infamous, Diabolical Treaty" The Franco-Ottoman Alliance of Francis I and the Eclipse of the Christendom Ideal" (PDF). en:Georgetown University. 2009. 2011-10-03 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. – Senior Honors Thesis in History
• Yann Bouvier, « Récits de voyage et représentation de l'espace. La Méditerranée de Jérôme Maurand, un espace vécu », Mémoire de Master, Dir. par Pierre-Yves Beaurepaire, Université de Nice, 2007, 292 p.
• Yann Bouvier, « Antoine Escalin des Aimars (1498?–1578) – De la Garde-Adhémar au siège de Nice, le parcours d'un Ambassadeur de François Ier », Recherches Régionales, Nice, Conseil Général des Alpes-Maritimes, n°188, Octobre-décembre 2007, 28 pp.
• Mathieu Grenet, « Muslim missions to early modern France, c.1610-c.1780 : notes for a social history of cross-cultural diplomacy », en:Journal of Early Modern History, Vol. 19, No. 2-3 (2015): 223–244.