Eniqma maşını

Eniqma maşınları — kommersiya, diplomatik və hərbi rabitəni qorumaq üçün XX əsrin əvvəllərindən ortalarına qədər istifadə olunmuş və inkişaf etdirilmiş elektromexaniki rotor şifrələyici maşınlar seriyası. Eniqma birinci dünya müharibəsinin sonunda Alman mühəndisi Artur Şerbius tərəfindən kəşf edilib.[1] İlk yaradılmış modellər 1920-ci illərin əvvəllərindən kommersiya baxımından istifadə olunurdu. Bu maşın ikinci dünya müharibəsindən əvvəl və müharibə zamanı bir çox ölkələrin xüsusilə də Faşist Almaniyasının hərbi və dövlət xidmətləri tərəfindən istifadə olunmağa başlayıb.[2] Bir neçə müxtəlif Eniqma modelləri istehsal olunub, ancaq Alman hərbi modelləri daha çox tanınırdı. Lakin, Yaponiya və İtaliya modelləri də istifadə olunmuşdur.

Eniqma maşınının loqosu

Səkkiz rotorlu bir Eniqma maşını

Hərbi Eniqma maşını, 1930-cu illərdən sonrakı dövr ərzində və müharibə zamanı istifadə olunmuş "Enigma 1" modeli; İtaliyada Leonardo da Vinçi adına Elm və Texnologiya Muzeyində nümayiş etdirilir

Eniqma maşınında şifrələnmiş Alman hərbisinin məlumatları ilk dəfə 1932-ci ilin dekabrında Polşa Şifrə Bürosu tərəfindən sındırılıb. Bu Polşa hərbi kəşfiyyatı üçün çalışan Marian Reevskiy, Eji Rojiskiy və Henrix Zıqalskiy adlı üç Polşalı kriptoqrafın işlərinin nəticəsi idi. Reevskiy Fransız hərbi kəşfiyyatının maddi təchizatı və nəzəri riyaziyyatdan istifadə edərək, qurğu üzrə əks mühəndis idi. Sonralar bu üç riyaziyyatçı Eniqma şifrələrinin, o cümlədən kriplocik bombanın sındırılması üçün mexaniki qurğular işləyib hazırladı. 1938-ci ildən başlayaraq, Eniqma maşınlarına əlavə mürəkkəb hissələr dəfələrlə əlavə olunduğuna görə şifrələrin açılması daha da çətinləşdi və əlavə qurğular və kadrlara ehtiyac yarandı.

1939-cu ilin 26–27 iyulunda[3] Varşavada Polyaklar özlərinin Eniqma-kodsındırma texnikası və avadanlıqları, o cümlədən, kriptolocik bomba, Zıqalskiy vərəqləri ilə Fransa və Britaniya hərbi kəşfiyyat nümayəndələrinin qarşısında təşəbbüslə çıxış ediblər. Bu nümayiş sonralar Britaniyanın bu işi davam etdirməsi üçün əsas bazis rolunu oynayıb. Müharibə zamanı Britaniyalı kriptoqrafiyaçılar Eniqmada şifrələnən məlumatın geniş bir sinfinin şifrini açıb. Britaniya tətəfindən Ultra şərti adı altında bu mənbədən alınan kəşfiyyat məlumatları müttəfiqlərin hərbi əməliyyatlarına böyük kömək edib.

Bununla belə, təcrübə göstərirdi ki, Eniqmada bəzi kriptoqrafik çatışmazlıqlar mövcuddur. Bu Alman prosedur nöqsanları, operatorların səhvləri, şifrləmə prosedurlarında sistemli şəkildə dəyişikliklərin tətbiq olunmaması ilə bağlı idi. Müharibə zamanı qurğunun və əsas siyahıların müttəfiqlər tərəfindən ələ keçirilməsi kriptoqrafların bu şifrələri sındırması sahəsinə də öz təsiri göstərdi. Bütün bunlar müttəfiq ölkələrdən olan kriptoqrafların uğur qazanmasına və hadisələrin gedişinin müttəfiqlərin xeyrinə dəyişməsinə imkan yaratdı.[4][5]